نظریه قوی سیاه؟!

نظریه قوی سیاه یا Black Swan استعاره‌ای است که به اثرات شدید ناشی از برخی از رویدادهای غیرقابل‌ پیش‌بینی، نادر می‌پردازد که همیشه خیلی بیشتر از تصورات ما رخ میدهد.

اما چرا قوی سیاه؟ تا قبل از دیده شدن قوی سیاه و آگاهی از وجودش، قوی سفید، مظهر پاکی تصور می‌شد و قوی سیاه را نماد بدی و شر می‌دانستند؛ حتی در باله دریاچه قو (اثر پیوتر ایلیچ چایکوفسکی) هم قوی سیاه، جادوگری است که می‌خواهد شاهزاده زیگفرید را فریب دهد. اما با گذشت زمان، پیشرفت علم و کشف سرزمین‌های جدید، مشاهده دسته‌هایی از قوهای سیاه، مهاجرین به استرالیا را شگفت‌زده کرد؛ در استرالیا شرایط برعکس بود! در میان آن همه قوی سیاه، دیدن یک قوی سفید شگفت‌انگیز بود! پس پرونده شر بودن قوی سیاه، با کشف قاره استرالیا بسته شد، اما نظریه قوی سیاه، هنوز هم در علوم آماری مطرح است.

از کجا شروع شد؟ این نظریه در سال 2007 برای اولین‌بار توسط آماردان و تحلیلگری به نام نسیم نیکلاس طالب (Nassim Nicholas Taleb) در کتابی به نام قوی سیاه طرح شد و به پدیده‌هایی اشاره داشت که به‌شدت نادر و غیرقابل‌پیش‌بینی، با احتمال وقوعی بسیار ناچیز ولی بسیار جنجال‌برانگیز و تأثیرگذار بودند. با طرح این نظریه قوی سیاه شد نماد پیشامد هایی که از انتظارات عادی فراتر اند مواردی که هیچ چیز در گذشته نمی‌تواند آن را پیش بینی کند و همیشه تأثیر شدید یا قابل توجهی دارد. رویداد قوی سیاه، علی‌رغم اینکه یک رویداد ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی است، مطمئناً پس از اولین وقوعش توضیحی منطقی خواهد داشت که آن نوع رویداد را قابل توضیح می‌کند.

تاکنون گفتیم قوی سیاه رویدادی هست که به کمیاب بودن و تاثیر شدیدی اون شناخته میشه و همیشه پس از اولین وقوعش توضیحی منطقی داره. اما چون کسی به طور معمول انتظار وقوع آن‌ها را ندارد، توده‌های مردمی در توجیه دلایل وقوع چنین پدیده‌هایی گاه به استدلال‌های غیرعقلانی و حتی خرافی روی می‌آورند. فارغ از اندیشه توده‌ها، در توجیه علت و عواقب این پدیده‌ها معمولاً بین روشنفکران و خردگرایان نیز هنگامه‎ای از اختلاف نظر و کشمکش‌ها پدید می‌آید که ممکن است دهه‌ها و سده‌ها به نتیجه نرسد.

و اما می‌رسیم به ویژگی های قوی سیاه! یکی از ویژگی های رویداد قوی سیاه این هست که این رویداد اونقدر کمیاب هست که احتمال وقوع اون ناشناخته هست. این رویداد خارج از چارچوب و الگوی منظم احتمالات هست. بنابراین، هیچ چیز در گذشته نمی تونه اون ها رو پیش بینی کنه. یکی دیگه از ویژگی های رویداد قوی سیاه این هست که ریسک قوی سیاه بعد از اولین وقوع، می تونه توضیحاتی منطقی داشته باشه‌.

جنگ جهانی اول، جنگ جهانی دوم، حادثه ۱۱ سپتامبر و بیماری کویید ۱۹ مثال هایی از پدیده قوی سیاه هستند. اما آیا قوی سیاه همیشه فاجعه بار خواهد بود و اثرات منفی خواهد داشت؟ پاسخ خیر است. این پدیده تنها شامل اتفاقات منفی و فاجعه بار نیست. بلکه پدیده های قوی سیاه مثبتی نیز در تاریخ رخ داده است، مثل کشف اینترنت. اما نقطه مشترک این حوادث چيست؟ تمام آنها نامحتمل و غیر قابل پیشبینی بوده اند. برای مثال ۱۰ سال گذشته را تصور کنید، بشر به خوابش هم نمی‌دید روزی ویروسی به وجود آید که تمام دنیا را درگیر کند، اما این اتفاق در چند سال اخیر افتاد، کویید ۱۹ که از نمونه پدیده های قوی سیاه است، برای چند سال جان مردم را تهدید کرد.

درباره پرنده قوی سیاه: اگرچه موضوع صحبت ما نظریه قوی سیاه است، اما شاید بد نباشد به توضیح اندکی درباره این پرنده بپردازیم. قوی سیاه پرنده‌ای بزرگ و آبزی از خانواده مرغابیان است که بیشتر در نواحی جنوب‌شرقی و جنوب‌غربی استرالیا زندگی می‌کند. این گونه به دلیل شکار بی‌رویه در نیوزلند منقرض شد، با این حال پس از معرفی دوباره به جمعیت آن در این کشور افزوده شد.

آیا در ایران نیز قوی سیاه وجود دارد؟ بله؛ روز شنبه مورخ ۹۴/۱۱/۱۷ یک عدد قوی سیاه در آبگیرهای منطقه حفاظت شده مند مشاهده و توسط یکی از محیط بانان منطقه از این گونه تصویر برداری شد. به گزارش روابط عمومی اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر، این نخستین مشاهده قوی سیاه در عرصه های طبیعی و ایران به شمار می رود. به درستی مشخص نیست که این قو بصورت طبیعی به ایران مهاجرت نموده و یا توسط عوامل انسانی به این منطقه منتقل شده است. این قو که تنها مشاهده شده است به احتمال فراوان در اسارت نگهداری میشده و سپس از محل زندگی خود فرار کرده است یا توسط افرادی در آبگیرهای منطقه رها شده است.