دارونما: خوب خواهم شد!

تا در طلب گوهر کانی کانی / تا در هوس لقمهٔ نانی نانی. این نکتهٔ رمز اگر بدانی دانی / هر چیز که در جستن آنی آنی. لزومی نیست که چقدر باید به معروف بودن رباعی بالا از مولانا اشاره کرد. ولی من می خواهم توجه شما را به مصراع آخر بیت جلب کنم. "هر چیز که در جستن آنی آنی..." همین بیت را در زندگی روزمره خود از اطرافیان زیاد می شنویم جملاتی مثل "به خودت تلقین نکن!، اگه همین طور فکر کنی همین اتفاق برات میفته، نگرش مثبت داشته باشی دنیا واسه‌ت گل و بلبل می‌شه و..." اما این جمله‌ها تا چه زمانی موثرند؟ تا چه حدی اثر بخش‌اند؟ قابل اعتمادند؟ پاسخ این سوال ها در اثری به نام پلاسیبو {Placebo} جمع شده‌ست.

اثر پلاسیبو (دارونما) به معنی "خوب خواهم شد." به استفاده از روش‌های درمانی و تلقینی گفته می‌شود که می‌تواند با فریب بیمار، اثر مثبتی در روند بهبودی او داشته باشد.‌ در این روش درمانی، پزشک یا فرد درمان کننده به بیمار دارویی غیر از داروی واقعی تجویز می کند، یعنی دارویی بی خاصیت برعکس داروهای واقعی که عوارض جانبی دارند مثل شکر یا شکلات و... داده و پیش بیمار وانمود می‌کند که با مصرف این قرص اثر فوق العاده‌ای در روند بهبودی او خواهد گذاشت. همان گونه که گفته شد داروی های پلاسیبو برخلاف داروهای واقعی ساختار شیمیایی بدن را عوض نمی کنند بلکه کل قضیه به ذهن برمی‌گردد!

در واقع این روش درمانی نوعی فریب ذهن است؛ پلاسیبو به بیمار داده می شود و با تأیید اثر بخش بودن آن از طرف تجویز کننده، مسیر برای درمان بیمار هموار می شود. البته در این روش نقش کلیدی خود فرد و ذهنش است که اگر به اثر داروها باور داشته باشد ذهن نیز همین را باور و فکر می کند که واقعا دارویی را مصرف کرده است. در پی آن بخش های مشخصی از مغز فعال شده و شاهد ترشحات شیمیایی هستیم. نکته عجیبی که از پلاسیبو کشف می کنیم قدرت شگفت انگیز ذهن است که اگر بخواهد قادر به انجام چه کارهای دیگری خواهد بود؟

پلاسیبو درواقع بر ادراک و تجربه فرد از بهبود در پاسخ به درمان، تاثیر می‌گذارد. هنگامی که افراد انتظار دارند که یک درمان خاص موثر باشد، افکار و باورهای شناختی آنها می‌تواند آنها را به درک تغییرات مثبت یا پیشرفت‌ها (حتی اگر یک درمانی واقعی وجود نداشته‌ باشد) سوق دهد. این نشان می‌دهد که چگونه فرآیندهای ذهنی و تاثیر دارونما یا پلاسیبو با یکدیگر تعامل می‌کنند و در شکل‌دهی تجربیات ما از بهبود تاثیرگذار هستند.

تصور کنید شخص کمی احساس ناراحتی می‌کند. شما یک فنجان چای گیاهی به او می‌دهید و ادعا می‌کنید که این یک اکسیر تقویت‌کننده خلق و خو است. خود چای هیچ ترکیب خاصی برای تقویت خلق و خوی ندارد. با این حال، از آنجایی که فرد معتقد است این یک بهبود دهنده خلق و خوی است، ممکن است بعد از خوردن آن کمی احساس شادی کند. این افزایش خلق و خوی که ناشی از اعتقاد آن، به قدرت چای است، نمونه‌ای رایج از اثر دارونما در زندگی روزمره ما است. این نشان می‌دهد که چگونه ذهن ما می‌تواند بر احساسات و رفاه ما بر اساس انتظارات ما تاثیر بگذارد.

البته برخلاف پلاسیبو که نشان می‌دهد تفکر مثبت می‌تواند نتایج درمان را بهبود بخشد، اثری دیگر نیز وجود دارد که نشان می‌دهد انتظارات منفی بیمار در مورد درمان ممکن است باعث تاثیر منفی بیشتری نسبت به موارد دیگر داشته باشد. به عنوان مثال، هنگامی که بیمار عوارض جانبی دارو را پیش‌بینی می‌کند، ممکن است از این تأثیر رنج ببرد. (حتی اگر دارو در واقع یک ماده بی‌اثر باشد.) این اثر مکمل پلاسیبو، "نوسیبو" نام دارد. هر دو اثر پلاسیبو و اثر نوسیبو با آنکه تنها مربوط به ذهن ما هستند، اما می‌توانند تغییرات قابل اندازه‌گیری را در بدن ایجاد کنند.

تصور کنید که سردردهای مداومی دارید و برای درمان از پزشک جدیدی وقت ویزیت می‌گیرید. پزشک پس از شنیدن علائم شما تصمیم می‌گیرد، قرصی تجویز کند که هر روز صبح میل کنید. پزشک بعد از تجویز قرص هشدار می‌دهد که این قرص قیمت بالایی دارد و ممکن است، عوارض جانبی خاصی ازجمله حالت تهوع و سرگیجه داشته باشد.

درحقیقت چیزی که به شما نمی‌گوید این است که این قرص از شکر ساخته‌ شده و یک پلاسیبو یا دارونما است. شما با از تهیه و مصرف اولین قرص دارونما، بعد از یک ساعت احساس می‌کنید باید دراز بکشید. سپس احساس تهوع به شما دست می‌دهد و حاضر هستید قسم بخورید که فضای اتاق شروع به چرخیدن کرده است. شما با خود می‌گویید "دکتر در این مورد به من هشدار داد." در واقعیت، شما فقط یک قرص شکر بی‌ضرر مصرف کرده‌اید، اما هر آنچه در وقت ویزیت شنیده‌اید، مغز و بدن شما را شرطی می‌کند تا پاسخ خاصی داشته باشد.