مکانیسم ماشه؛

بارها در اخبار و گفتوگو های روزمه کلمات "مکانیسم ماشه" یا "برجام" به گوشمون خورده، بعضی ها معنی شون رو میدونن اما خیلی ها دقیقا نمیدونن یعنی چی. در این پست ما برجام، مکانیسم ماشه و تاثیراتش رو بررسی میکنیم. مدت زمان تقریبی مطالعه (محاسبه شده توسط AI) : 3 الی 5 دقیقه

{افراد حاضر در تصویر بالا در برجام به ترتیب از راست به چپ: ایالات متحده آمریکا، بریتانیا، روسیه، ایران، اتحادیه اروپا، آلمان، فرانسه، چین} قبل از ورود به بحث مکانیسم ماشه باید درمورد "برجام" به اندازه‌ی کافی بدونیم: برنامه راهبردی جامع مشترک Joint Comprehensive Plan of Action یا به اختصار "برجام" توافقی بر سر محدودیت برنامه‌ی هسته‌ای ایران و در عوض برداشته شدن تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و تحریم های آمریکا و آزادسازی دارایی‌های بلوکه ‌شده و بازگشت به بازارهای جهانی است. این توافق در 23 تیر سال 1394 بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه 1+5 (بریتانیا، ایالات متحده آمریکا، چین، روسیه، فرانسه اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل به علاوه‌ی آلمان) انجام شد. تعهدات ایران شامل: 1. ذخایر اورانیوم غنی شده خود را تا 98% کاهش دهد (از 10,000 کیلوگرم به 300 کیلوگرم) 2. عدم غنی سازی اورانیوم بیش از 3.67 3. تعداد سانتریفیوژ ها از 19,000 به 5,060 عدد کاهش یابد 4. فعالیت هسته ای فردو متوقف شود و به مرکز تحقیقاتی تبدیل شود 5. از ساخت تأسیسات جدید غنی‌سازی یا رآکتور آب‌سنگین خودداری کند 6. نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی به تمام فعالیت ها و تاسیسات هسته ای ایران

روند تایید شدن مکانیسم ماشه در 18 اردیبهشت سال 1397 دونالد ترامپ رسما از برجام خارج و بازگشت تحریم های آمریکا بر علیه ایران را اعلام کرد. در شب 15 دی 1398 دولت حسن روحانی پس از 4 مرحله کاهش تعهدات، بیانیه پنجم و نهایی کاهش تعهدات را اعلام کرد. مطابق این بیانیه جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی شامل ظرفیت غنی سازی، توسعه و تحقیق، میزان مواد غنی شده مواجه نیست. در آن بازه زمانی فعالیت غنی سازی ایران به شدت افزایش یافت. تا 25 اردیبهشت 1401 ذخایر غنی سازی که مطابق برجام به 202 کیلوگرم محدود شده بود به 3,809 کیلوگرم و ذخایر اورانیوم 60% با 9.9 گرم افزایش به 43.1 کیلوگرم رسید. در شهریور سال 1399 آمریکا سعی کرد با فعال کردن مکانیسم ماشه تمام تحریمم های سازمان ملل بر علیه ایران را بازگرداند که با مخالفت اکثریت اعضای شورای امنیت مواجه شد و با روی کار آمدن جو بایدن در ژانویه 2021 (دی 1399)، گروه 5+1 و ایران مذاکراتی بر محور بازگشت آمریکا به برجام انجام دادند. در نهایت این مذاکرات نیز بی نتیجه ماند. در 27 تیر 1404، فرانسه، بریتانیا و آلمان به مقامات جمهوری اسلامی ایران هشدار دادند اگر مداکرات پیشرفتی نداشته باشد، مکانیسم ماشه تا آخر تابستان فعال میشود.

مکانیسم ماشه چیست؟ مکانیسم ماشه یا اسنپبک Snapback Mechanism به اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد اجازه میدهد در صورت نقص تعهدات از طرف ایران تحریم های قبلی شورای امنیت را دوباره، بدون نیاز به رای گیری اعمال کند. در 28 اوت 2025 مطابق 6 شهریور 1404 آلمان، فرانسه و بریتانیا با نوشتن نامه ای به شورای امنیت خواهان فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم ها طی 30 روز شدند. این سه کشور دلیل تصمیم خود را مبنی بر شواهدی دال بر اینکه "ایران اورانیوم را در سطح بسیار بالایی غنی سازی کرده است و این امر آشکار می‌سازد که اهداف حکومت ایران صرفاً صلح‌آمیز نیست، بلکه در جهت تولیید سلاح هسته‌ای است و بدین لحاظ، برنامه‌ی هسته‌ای ایران تهدیدی جدی برای صلح و امنیت جهانی محسوب می‌شود." شورای امنیت باید طی 30 روز درباره‌ی ادامه‌ی تعلیق تحریم ها بر علیه ایران رای گیری کند. تصویب این قطعنامه به حداقل ۹ رأی موافق و وتو (مخالفت) نشدن آن از سوی اعضای دائم شورای امنیت یعنی آمریکا، چین، روسیه، بریتانیا و فرانسه نیاز دارد. با توجه به موضع سه کشور اروپایی، احتمال تصویب چنین قطعنامه‌ای عملاً منتفی است و در نتیجه، تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران اواخر سپتامبر یعنی ۳۰ روز پس از آغاز روند فعال کردن مکانیسم ماشه دوباره اعمال خواهند شد؛ مگر اینکه شورای امنیت سازمان ملل اقدام دیگری انجام دهد.

حالا چرا چین و روسیه با دادن رای وتو نمیتونن جلوی فعال شدن مکانیسم ماشه رو بگیرن؟ در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل (که برجام را تأیید کرد.) یک قانون منحصر به فرد طراحی شده. در حالت عادی، اعضای دائم شورای امنیت (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا) می‌توانند قطعنامه‌ها را وتو کنند. اما در مکانیسم ماشه، روند به‌گونه‌ای طراحی شده که بازگشت تحریم‌ها به‌صورت خودکار انجام می‌شود، مگر اینکه قطعنامه‌ای برای ادامه لغو تحریم‌ها تصویب شود. یعنی چی؟ یعنی حتی اگر چین و روسیه از حق وتو خودشون در رای گیری استفاده کنند مکانیسم ماشه به طور خودکار فعال میشه! پس از فعال شدن مکانیسم ماشه چه بر سر ایران میاید؟ 1 بازگشت تحریم های سازمان ملل (مربوط به فصل 7 منشور سازمان ملل) شامل: • صادرات و واردات/فروش و خرید تسلیحات (ایران دیگر نمیتواند سلاح بخرد یا بفروشد حتی با کشور هایی مثل چین و روسیه) • فعالیت های موشکی بالستیک (تمام فعالیت ها ممنوع میباشد) • ممنوعیت همکاری هسته ای با ایران • محدودیت های مالی و بانکی (بانک مرکزی و تمام بانک های ایرانی از سیستم مالی جهانی خارج میشوند) • حمل و نقل (کشتی ها و هواپیما های ایرانی ممکن است توقیف یا از ورود به بنادر و باند های فرودگاه ها منع شوند [یهو دیدی ترکیه هم دیگه نمیشه رفت!] )

2. تاثیرات اقتصادی: • کاهش شدید صادرات نفت و درآمد ارزی • افزایش تورم، بیکاری و رکود اقتصادی (رکود اقتصادی وضعیتی است که در آن فعالیت‌های اقتصادی یک کشور برای چند ماه متوالی کاهش می‌یابد و با رشد منفی تولید ناخالص داخلی، افزایش بیکاری و افت سرمایه‌گذاری همراه است.) • محدودیت در واردات کالا های اساسی، دارو و تجهیزات پزشکی • کاهش و یا عدم اعتماد سرمایه گذاران خارجی 3. انزوای دیپلماتیک: • کشور های عضو سازمان ملل موظف به اجرای تحریم هستند حتی اگر با آنها مخالف باشند. • روابط دیپلماتیک به شدت محدود یا متشنج میشود. • احتمال خروج ایران از برخی توافق های بین المللی و تاثیرات دیگری که در این مقال نمیگنجد :))