آیا زمان واقعا وجود داره؟

ما هر روز بهش فکر می‌کنیم: "وقت ندارم." "چقدر زمان گذشت؟" "گذشته، حال، آینده..." ولی یه سوال جدی‌تر هست که کمتر کسی بهش فکر می‌کنه: اصلاً زمان واقعاً وجود داره؟ یا یه توهمه که فقط تو ذهن ما اتفاق می‌افته؟

ما زمان رو مثل یه خط صاف می‌بینیم: از گذشته به حال، از حال به آینده. یه جور «جریان» دائمی که انگار همه‌چیزو با خودش می‌بره. اما جالبه بدونی که این «جریان زمان» فقط یه برداشت ذهنیه. از نظر فیزیکی، چیزی به اسم "گذشتن زمان" وجود نداره. تو قوانین پایه‌ی فیزیک، مثل معادلات نیوتن، معادلات ماکسول یا حتی فیزیک کوانتوم، زمان یه متغیره مثل مکان — نه چیزی که "جریان" داره.

حالا از فیزیک بیایم بیرون. مغز ما چطوری زمان رو درک می‌کنه؟ واقعیت اینه که ذهن انسان، یه ماشین "مرتب‌سازی اتفاقات"ه. ما اتفاقات رو کنار هم می‌ذاریم، بینشون فاصله می‌ندازیم و از دلشون مفهوم زمان درمیاریم. ولی این مفهوم‌سازی با احساسات، تمرکز، خواب و حتی مواد شیمیایی تو بدن‌مون تغییر می‌کنه. وقتی خوشحالیم، زمان سریع می‌گذره وقتی منتظریم یا ناراحتیم، زمان کند میشه وقتی خواب می‌بینیم، توی چند ثانیه ممکنه ساعت‌ها اتفاق تو ذهن‌مون بیفته پس زمان، تو ذهن ما مثل یه کشه. کش میاد، جمع میشه، بالا پایین میره...

وقتی انیشتین نظریه‌ی نسبیت خاص و عام رو مطرح کرد، خیلی چیزا رو تغییر داد. طبق نسبیت: زمان برای هر ناظر نسبیه. اگه دو نفر با سرعت‌های مختلف حرکت کنن، زمان برای هر کدوم به شکل متفاوتی می‌گذره. حتی گرانش هم می‌تونه روی گذر زمان تأثیر بذاره. یعنی چی؟ یعنی ممکنه برای من یه دقیقه بگذره، ولی برای تو فقط ۳۰ ثانیه. واقعاً! این یعنی "زمان مطلق" نداریم. و از همین‌جا اولین ترک تو تصور ذهنی‌مون از زمان می‌افته.

یه نظریه خیلی جالب هست تو فیزیک مدرن به اسم "جهان بلوکی". می‌گه همه‌ی زمان‌ها — گذشته، حال، آینده — همزمان و درکنار هم وجود دارن. مثل یه کتاب: همه‌ی صفحاتش با هم وجود دارن، حتی اگه تو فقط یه صفحه‌ رو الآن بخونی. در این دیدگاه، «حال» یه نقطه‌ی خاص نیست. فقط دیدگاه ماست. و چیزی به اسم "حرکت زمان" وجود نداره. ما فقط داریم صفحه‌ به صفحه، این جهان رو می‌خونیم. در این مدل، مرگ، تولد، خاطره، آینده، همه با هم اون بیرون هستن. فقط ما هنوز به بعضی صفحاتش نرسیدیم.

پس حالا سوال اینه: اگه زمان مطلق نیست... اگه مغز ما داره فقط اتفاقات رو مرتب می‌کنه... اگه آینده همین حالا وجود داره، فقط ما هنوز نرفتیم سمتش... ...آیا زمان یه چیز "واقعی"ه، یا فقط یه ساختار ذهنی‌ـه؟ جواب واضحی وجود نداره. حتی بین فیزیک‌دان‌ها، این موضوع هنوز بحث‌برانگیزه. ولی یه چیز واضحه: اگه زمان یه توهمه، پس زندگی هم یه رؤیاست که فقط خودمون داریم شکلش می‌دیم.