تیرگان: جشنی به قدمت تاریخ، از تیشتر تا آرش کمانگیر

قراره یه سفر پر ماجرا به دل تاریخ و اسطوره‌های ایران باستان داشته باشیم، از جنگ تیشتر با دیو خشکسالی بگیر تا تیر آرش کمانگیر که مرزهای وطن رو مشخص کرد. پس کمربندتو ببند که میخوایم باهم به اعماق این میراث کهن سفر کنیم!🌱

تیرگان، یکی از باحال‌ترین جشن‌های ایرانیه که هر سال ۱۳ تیر، درست وسط تابستون برگزار می‌شه. این جشن، یه جورایی ادای احترام به "تیشتر" (ستاره بارون‌آور) تو فرهنگ ایران باستان و دین‌های میترایی و زرتشتیه. قدیما این جشن رو تو روز تیر از ماه تیر (که می‌شه دهمین روز از تقویم خورشیدی) برگزار می‌کردن و کلی مراسم جالب داشتن.

جالبه بدونید که تو بعضی از نوشته‌های تاریخی دوران اسلامی، جشن تیرگان رو به تیراندازی آرش کمانگیر ربط می‌دن. می‌گن آرش یه تیر از بالای کوه البرز پرتاب کرد و هر جا تیرش فرود اومد، اونجا مرز ایران و توران شد. ابوریحان بیرونی هم تو کتاب "آثارالباقیه" گفته که تیرگان، روز بزرگداشت نویسنده‌ها تو ایران باستان بوده. یعنی این جشن، هم به قدرت و جنگاوری ربط داشته، هم به علم و فرهنگ!

امروزه هم ایرانی‌ها تو خیلی از شهرها و روستاهای ایران، مثل اردکان، میبد، یزد، کرمان، شیراز، اصفهان، تهران و حتی تو کشورهای اروپایی و آمریکا، تیرگان رو جشن می‌گیرن. البته یه جشن دیگه هم هست به اسم "تیرما سیزه شو" که تو مازندران و گیلان برگزار می‌شه و اونم یه جورایی با تیرگان و افسانه‌های مربوط به تیشتر در ارتباطه. بهار مختاریان می‌گه که تیرگان در اصل، جشن انقلاب تابستونی بوده و از قدیم‌الایام تو فراهان برگزار می‌شده. مردم کاریزات (نزدیک یزد) هم این جشن رو اول تیر با اسم "آب، تیر، ماهی" برگزار می‌کنن. یه جورایی همه این جشنا، به آب و بارون و فراوونی ربط دارن.

تیرگان پر از رسم و رسوم باحاله. مثلاً آب‌پاشی یکی از مهم‌ترین کاراییه که تو این جشن انجام می‌شه. مردم به همدیگه آب می‌پاشن و آرزو می‌کنن که سال دیگه بارون حسابی بباره و خشکسالی نیاد. این رسم، یه جورایی یادآور جشن‌های دیگه‌ای مثل "آبریزگان" و "آب پاشان" هم هست. "فال کوزه" هم یکی دیگه از رسم‌های باحاله. یه روز قبل از تیرگان، یه دختر یه کوزه سفالی سبز رو پر از آب می‌کنه و یه پارچه ابریشمی سبز روش می‌ندازه. بعدش، هر کی آرزویی داره، یه چیز کوچیک (مثل انگشتر یا سکه) تو کوزه می‌ندازه. این کوزه رو می‌ذارن زیر یه درخت همیشه سبز و بعدش با یه سری شعر و آواز، فال می‌گیرن. یه رسم دیگه هم هست به اسم "دستبند تیر و باد". تو شروع جشن، یه دستبند با ۷ تا ریسمان رنگی به دست‌شون می‌بندن و تو بادروز از تیرماه (۹ روز بعد)، این دستبند رو باز می‌کنن و می‌ندازن تو هوا تا آرزوهاشون رو به باد برسونه.

درباره تیرگان، دو تا افسانه معروف وجود داره. یه افسانه درباره تیشتر، فرشته بارونه که همیشه با دیو خشکسالی (اپوش) در حال جنگه. تو این افسانه، تیشتر اول شکست می‌خوره، ولی بعد با کمک خدا پیروز می‌شه و بارون میاد. افسانه دیگه درباره آرش کمانگیره که تو جنگ بین ایران و توران، یه تیر از بالای کوه دماوند پرتاب می‌کنه و هر جا تیرش فرود میاد، اونجا مرز دو کشور می‌شه. آرش برای این کار، تمام نیروش رو می‌ذاره و بعد از پرتاب تیر، جونش رو از دست می‌ده. البته بعضی از محقق‌ها معتقدن که تیرگان فقط به افسانه تیشتر مربوطه و ربطی به آرش کمانگیر نداره. ولی به هر حال، این دو تا افسانه، بخشی از هویت و فرهنگ ما هستن.