شگفتی اشکانیان: باتری یا افسانه؟

در دل خاک‌های بین‌النهرین، یک کوزه‌ی عجیب کشف شد؛کوزه‌ای که بعضی‌ها می‌گویند اولین باتری دنیاست! آیا ایرانیان باستان واقعاً به راز برق دست یافته بودند؟ یا فقط با یک افسانه‌ی جذاب روبه‌رو هستیم؟

راز باتری اشکانی: آیا ایرانیان باستان برق تولید می‌کردند؟ در سال ۱۹۳۸ میلادی، در جریان حفاری‌های باستان‌شناسی در نزدیکی بغداد امروزی، یک شیء عجیب از دل خاک بیرون آمد؛ ظرفی سفالی متعلق به دوره‌ی اشکانیان، که بعدها به نام «باتری بغداد» یا «باتری پارتی» شهرت یافت. ساختار این شیء چنان بود که برخی از پژوهشگران آن را به عنوان یکی از نخستین نمونه‌های باتری الکتریکی در جهان معرفی کردند.

این شیء از یک کوزه‌ی سفالی ساده تشکیل شده بود که درون آن یک لوله‌ی مسی قرار داشت. در مرکز این لوله، میله‌ای آهنی جای گرفته بود و سر ظرف با ماده‌ای قیری مهر و موم شده بود. بررسی‌ها نشان داد که اگر درون ظرف مایعی اسیدی مانند سرکه یا آب‌لیمو ریخته شود، این مجموعه قادر است ولتاژی در حدود ۰٫۵ تا ۱ ولت تولید کند؛ ولتاژی اندک اما شگفت‌انگیز برای تمدنی که تصور نمی‌رفت به علم الکتریسیته دست یافته باشد.

فرضیه‌هایی در مورد کارکرد این وسیله مطرح شده است. برخی باور دارند که شاید باتری پارتی برای آبکاری الکتریکی فلزات همچون طلا و نقره به کار می‌رفته است؛ فرایندی که طی آن با استفاده از جریان برق، لایه‌ای نازک از یک فلز گران‌بها روی سطح فلزی دیگر نشانده می‌شود. نظریه‌های دیگر این شیء را مرتبط با مناسک آیینی یا کاربردهای درمانی می‌دانند.

با این حال، در نبود اسناد مکتوب یا شواهد عملی از کاربرد گسترده‌ی چنین ابزاری، هنوز اجماعی در جامعه‌ی علمی در این‌باره وجود ندارد. برخی باستان‌شناسان استفاده‌ی این وسیله به عنوان باتری را رد می‌کنند و آن را صرفاً یک ظرف معمولی با کاربرد نامشخص می‌دانند.

اما بی‌تردید، باتری اشکانی دروازه‌ای به جهانی از پرسش‌هاست؛ پرسش‌هایی درباره‌ی میزان پیشرفت علمی ایرانیان باستان و امکان وجود دانشی فراتر از آنچه در منابع تاریخی به ثبت رسیده است.