تاریخچه زبان فارسی

زبان فارسی یکی از قدیمی‌ترین زبان‌ها، میراث گرانبهای پیشینیان، سرمایه و هویت ملی ایرانیان، دارای ادبیات غنایی قوی و دارای گنجینه‌های باارزش شعر است که زبان اصلی مردم کشور ایران و مردمان قسمت‌هایی از کشورهای پاکستان، افغانستان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، آذربایجان و عراق می‌باشد. زبان‌شناسان و ادیبان اروپایی در نشستی که در سال ۱۸۷۲ در برلین تشکیل شد، چهار زبانِ فارسی، لاتین، یونانی و سانسکریت را به عنوان «زبان‌های کلاسیک جهان» معرفی کردند. این عنوان به زبانی تعلق می‌گیرد که باستانی و دارای ادبیات پرباری باشد و در آخرین هزاره به وجود آمدنش دچار دگرگونی‌های اندکی شده باشد. زبان فارسی از نظر تعداد و تنوع واژگان، ضرب‌المثل‌های شیرین و آثار ادبی فاخر از پرمایه‌ترین و غنی‌ترین زبان‌های جهان به شمار می‌رود. دیوان حافظ، شاهنامه فردوسی، گلستان و بوستان سعدی، پنج گنج نظامی، آثار مولوی، رباعیات خیام و منطق‌الطیر عطار از شناخته‌شده‌ترین آثار ادبیات فارسی می‌باشند.

زبان فارسی از زبان کهن‌تر پارسی میانه (یا پهلوی) آمده که آن نیز خود از پارسی باستان سرچشمه گرفته‌است. پارسی باستان زبان رسمی شاهنشاهی هخامنشی بود و نوادهٔ آن، پارسی میانه، به‌عنوان زبان رسمی و دینی شاهنشاهی ساسانی درآمد که در این دوران در دیگر سرزمین‌های ایرانی گسترش بسیاری یافت. پس از ورود اسلام به ایران، فارسی وارد دوره نوین شد

تاریخچه زبان فارسی ریشه زبان فارسی، زبان پارسی میانه یا پهلوی است و ریشه زبان پارسی میانه، زبان پارسی باستان است. واژه «فارسی» معرب واژه «پارسی» است که چون در زبان عرب حرف «پ» وجود ندارد به این صورت درآمده است. پارسی نیز در زبان پارسی میانه، «پارسیگ» (پارس+ واژه صفت‌ساز «یگ») به معنی «[زبان] منسوب به پارس» گفته می‌شد و در پارسی باستان به آن «پارسه» یا «آریَه» می‌گفتند

زبان ایرانی میانه در واقع زبان ایران میانه به زبان های بین دوره های گذشته و دوره کنونی گفته می شود که می توان گفت زبان فارسی امروزه نوع تغییر یافته زبان ایران میانه است، نمی توان به صورت دقیق یک بازه زمانی خاص برای شکل گیری زبان میانه در نظر گرفت باید توجه داشت که زبان به صورت یهویی و سریع تغییر نکرده است بلکه این اتفاق همواره در سالیان طولانی و به صورت تدریجی شکل گرفته است، بنابراین مشخص کردن زمان دقیق رایج شدن هر زبان کار بسیار دشوار و تقریباً غیر ممکن است. در زمان هخامنشیان آثار و نوشته ها نشان می دهند که زبان فارسی باستان نسبتاً دشوار تر و نامفهوم تر بوده است و قواعدی که برای زبان به کار می رفته بسیار نامطلوب و ناهنجار بوده است. به مرور زمان با توجه به تاریخ کشف هر یک از آثار می توان گفت که قواعد به کار گرفته شده در زبان آسان تر شده اند و این زمان بیشتر مربوط به دوره نابودی هخامنشیان است پس از همان زمان، زبان ایرانی میانه رواج پیدا کرده است. زبان میانه پهلوی، زبان پارتی اشکانیان و زبان ساسانیان نمونه هایی از زبان ایرانی میانه هستند، تغییرات زبان مردم ایران در دوره‌های مختلف تاریخی نشان می دهد که با روی کار آمدن هر امپراطوری زبان فارسی نیز تغییر بسیار زیادی کرده است. گاه زبان مردم ایران در دوره‌های مختلف تاریخی با توجه به نوع صوت و آوای خاص آنها به دو گروه تقسیم بندی می کنند مثل زبان فارسی دسته غربی و زبان فارسی دسته شرغی که هر کدام ویژگی و یا حتی قواعد مشخصی دارند. امروزه نیز گاه برای لهجه ها و گویش های خاص تقسیم بندی زبانی انجام می شود برای مثال لهجه سواحل خزر، لهجه کردی، لری، بلوچی و ... به دسته غربی تعلق می گیرند و با دسته شرقی متفاوت هستند.

زبان پارسی باستان پارسی باستان از کهن‌ترین زبان‌های هندواروپایی به شمار می‌رود. زبان قوم پارس، پارسی باستان بوده و هنگامی که به جنوب غربی فلات ایران کوچ کردند و خاندان هخامنشی از میان این قوم به قدرت رسیدند، به عنوان زبان رسمی و اداری سرزمین‌های تحت سیطره امپراطوری هخامنشی گسترش پیدا کرد. این زبان دستور زبان پیچیده و صرف‌های گوناگون داشته است. به مرور زمان و با یادگیری این زبان توسط سرزمین‌ها و مردمان غیرپارسی زبان، ساده‌تر شد و در اواخر حکومت هخامنشیان، تقریباً به شکل اولیه زبان پارسی میانه درآمد. خط میخی، خط نوشتاری پارسی باستان بوده که در میان مردم کاربردی نداشته و فقط برای نوشتن روی سنگ‌ها استفاده می‌شده است. سنگ نوشته بیستون و کتیبه‌های به جا مانده در تخت جمشید نمونه‌هایی از میراث فرهنگی ایران‌‌زمین به خط میخی می‌باشد.

زبان فارسی دوره مربوط به روی کار آمدن زبان فارسی از سال 867 میلادی شناخته شده است، البته خود زبان فارسی را نیز امروزه به دسته های مختلفی می توان تقسیم بندی کرد، یک سری از این زبان ها تنها در داخل مرزهای کشور وجود دارند مثل گیلکی و یا مازندرانی اما یکسری از زبان های شناخته شده مثل کردی هم در داخل کشور و هم در خارج از آن مورد استفاده قرار می گیرند و علاوه بر این، زبان هایی مثل یغنابی مزاری تنها در مرزهای خارج از ایران دیده می شوند. پشتو نیز یکی از زبان های مربوط به دوره جدید است که جزء زبان های رسمی کشور افغانستان مورد استفاده قرار می گیرد. زبان بلوچی به الفبای ایران نوشته می شود، این زبان را علاوه بر ایران در در پاکستان و حتی افغانستان نیز می توان مشاهده کرد. یک سری واژگان فارسی که در ایران و افغانستان و حتی پاکستان استفاده می شوند با یکدیگر تفاوت دارند و این موضوع از جهات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. علاوه بر این در تاجیکستان نیز یک سری واژگان فارسی وجود دارد که آنها نیز با زبان فارسی ایران متفاوت هستند، نکته مهمی که در مورد زبان تاجیکستان وجود دارد تاثیر زبان روسی بر آن است که همین موضوع سبب تغییر و تحول زبان تاجیکستان شده است. ورود یک سری زبان های کشورهای همسایه تاثیرات بسیار چشمگیر و قابل ملاحظه ای در گویش زبان و حتی الفبای آن ایجاد کرده است، تمامی این تغییرات باعث شده است که دیگر واژگان فارسی این کشورها با یکدیگر مشابه نباشند و تغییر پیدا کنند. زبان فارسی از گذشته تا به امروز برای سهولت در استفاده تغییر پیدا کرده است تا دیگران بتوانند به آسانی با آن ارتباط برقرار کنند و آن را فرا بگیرند، زبان مردم ایران در دوره‌های مختلف تاریخی تغییرات بسیار زیادی داشته و اکنون به زبان فارسی امروز تبدیل شده است

فارسی میانه و فارسی دری بسیاری از افراد فارسی میانه و فارسی دری را با یکدیگر اشتباه می گیرند، اما در واقع واژگان متفاوتی که در این دو زبان به کار گرفته شده است نشان می دهند که این دو زبان با یکدیگر متمایزند و نمی توان آنها را یکی در نظر گرفت. فارسی یک زبان عام است و طبق تعریف زبان شناسی یک زبان عام باید حد میانی بین سایر زبان ها باشد، تا از این طریق ارتباط در آن منطقه به درستی شکل بگیرد در غیر این صوت نمی توان به درستی با دیگران ارتباط برقرار کرد. زبان فارسی دری یک نوع زبان متداول و رایج ایرانی بود، این زبان به تدریج تغییر یافت و زبان فارسی امروزی را شکل داد