صورت فلکی چیست ؟

ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری """ سعدی """

صورت فلکی چیست؟ صورت های فلکی (constellations) گروهی از ستارگان هستند که الگویی قابل شناسایی در پهنه آسمان را تشکیل می دهند. این الگوها کاملا فرضی و نسبی و بر اساس دید ما نام گذاری شده است. چگونگی قرار گرفتن آنها اکثرا به یک جسم یا حیوان شباهت دارد و نام آن جسم یا جانور را روی آن دسته گذاشته اند. مانند مثلث، گاو، شکارچی، شیر، عقرب و… . این مفهوم عامیانه صورت فلکی است. در ستاره‌شناسی نوین، لغت صورت فلکی به بخشی از آسمان اطلاق می‌شود که در مرحله‌ی اول اشکالی را تداعی می‌کند که هزارها سال پیش برای اولین بار مورد توجه انسان‌ها قرار گرفته است. این مناطق بر روی کره‌، مانند استان‌ها یا کشورهای مختلف بر روی نقشه‌های زمینی هستند. در حال حاضر هر نقطه‌ای از آسمان بالای سر ما، حتماً متعلق به یک صورت فلکی است. شناخت صـورت های فلکی باعث می‌شود که ما به راحتی بتوانیم آسمان را بشناسیم. و حرکت اجرام منظومه شمسی را در بین ستارگان راحت‌تر بررسی کنیم.

تا قبل از ۱۹۳۰ هیچ مرز مشخص شده ای برای انتخاب اسامی وجود نداشت. بنابراین برای ایجاد یگانگی، ستاره‌ شناسان تصمیم گرفتند که نام ‌هایی به زبان لاتین و با مرزی مشخص برای همه صورت‌ های فلکی انتخاب کنند. این ها همان اسم ‌هایی است که امروزه در سطح جهانی پذیرفته شده است. برخی از صـورت های فلکی به دلیل بزرگی، اهمیت ستاره های داخل محدوده شان، راحتی در شناسایی و .. مشهورتر هستند. به طور مثال دب اکبر یا خرس بزرگ با داشتن هفت ستاره پرنور از مشهورترین صور فلکی ست که برای سالیان سال دریانوردان جهت یابی خود را بر اساس آن انجام می داده اند. این تقسیم بندی ها علاوه بر این که ما را با آسمان آشنا می سازد به ما در یافتن مکان اجرام سماوی نیز کمک می کند. مثلا وقتی گفته می شود ماه در صـورت فلکی قوس است همه می دانند کجا را باید نگاه کنند. در واقع می توان گفت یکی از کاربردهای صور فلکی برای آدرس دهی در آسمان است

از نظر نجومی، 13 صـورت فلکی زودیاک وجود دارد. صورت‌های فلکی: حَمَل (بره)، ثور (گاو)، جوزا (دو پیکر)، سرطان (خرچنگ)، اسد (شیر)، دوشیزه (سنبله)، میزان (ترازو)، عقرب (کژدم)، قوس (کماندار)، جَدّی(بزغاله)، دلو(ریزنده آب)، حوت (ماهی) و حوّا (مار افسای-حامل مار) است. زودیاک مجموعه‌ای از صورت‌های فلکی است که در امتداد مسیر سالانه خورشید در آن سوی آسمان قرار گرفته و به آن دایره‌البروج گفته می‌شود. در طول سال، به نظر می‌رسد خورشید از تمام صورت‌های فلکی زودیاک عبور می‌کند. چرا ستاره شناسان فقط 12 صورت فلکی را ذکر می‌کنند؟ زودیاک توسط بابلی‌ها ابداع شد و آن‌ها می‌خواستند صورت فلکی‌های زودیاک با تعداد ماه‌های تقویم مطابقت داشته باشد؛ به همین دلیل، آن‌ها به‌راحتی سیزدهمین صورت فلکی، یعنی حوّا را حذف کردند، اگرچه در مسیر دایره‌البروج نیز قرار دارد.

پژوهش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که نگاره‌های نقاشی شده بر روی دیوارهای غار لاسکو در جنوب فرانسه دربرگیرنده نشانه‌های نجومی است. گمان می‌شود خوشه ستاره‌ای پروین در کنار خوشه قلائص (صورت فلکی گاو) بر روی این نگاره‌ها نمایش داده شده‌است . شاید انسان‌های روزگار پارینه سنگی (۳۰٬۰۰۰ تا ۲۶٬۰۰۰ سال پیش از میلاد) نخستین کسانی بودند که چهار جهت اصلی را شناسایی کردند. در اواخر دوره پارینه‌سنگی (۲۰٬۰۰۰ تا ۱۶۰۰۰ سال پیش از میلاد) در فرانسه هنر ساخت ابزارهای سنگی به اوج خود رسید و در آن هنگام اندیشه نخستین صورت‌های فلکی پایه‌گذاری شد. این را در یادگارهای به جای ماندهٔ نقش‌های درون غارهای این روزگار می‌توان یافت. در دره میرملاس و همیان در شمال کوهدشت لرستان نیز پناهگاه‌هایی از این روزگار وجود دارند. در این پناهگاه‌ها نقش‌های رنگ‌دار زیادی است. حدود ۱۶٬۰۰۰ تا ۸٬۰۰۰ سال پیش از میلاد، کم‌کم اسامی گروه‌های ستاره‌ای (صورت فلکی) به سه دستهٔ نمادین تغییر کرد. دنیای پایینی، میانی و بالایی. حدود ۱۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد، دورهٔ یخبندان در اروپا به پایان رسید. با گرم شدن زمین، علفزارها و دشت‌های اروپا جای خود را به جنگل‌ها دادند و دوران نوسنگی آغاز شد. در این دوره، انسان‌ها به جای شکار و گردآوری خوراک به کشاورزی و تولید خوراک می‌پرداختند. از این رو نیاز آن‌ها به چگونگی آب و هوا، و دانستن فصل‌ها بیشتر شد. بدینسان به گذر سالانه خورشید در آسمان توجه بیشتری کردند. می‌توان گفت حدود ۵٬۶۰۰ سال پیش از میلاد، چهار صورت فلکی در آسمان شکل گرفته بودند: دو پیکر، سنبله، قوس و ماهی. آن‌ها نمایانگر نقاط اعتدال‌ها و انقلاب‌های آن زمان بودند و پایهٔ صورت فلکی‌های منطقةالبروجی امروزی شد.

از سویی به نظر می‌رسد نخستین صورت فلکی خرس بزرگ بوده که به دست سومریان به انگیزه تشخص آن و تعیین جهت شمال معین شده‌است و پس از آن صورتهای فلکی دایرةالبروج و آنگاه به دست مصریان، بابلیان و اعراب شمار آن‌ها به ۴۸ صورت فلکی رسیده‌است. در سال ۱۹۳۰ میلادی برای تمام آسمان ۸۸ صورت فلکی به صورت فرامرزی شناسایی و به پذیرش رسید

بیشترین کاربردی که صورت‌های فلکی دارند، تقسیم‌بندی آسمان به ناحیه‌های مشخص و نام‌گذاری آنها است. وسعت آسمان نیاز وجود یک سری آدرس را ضروری ساخته‌است. هرچند با مختصات نجومی مانند بعد و میل نیز می‌توان این کار را انجام داد اما بهره‌گیری از این مختصات کار آسانی نیست. راحت‌ترین راه این است که آسمان به نواحی مختلف آشکاری تقسیم شود. بهترین راه برای چنین تقسیم‌بندی استفاده از ستاره‌های بارز و مشخص آن است. این تقسیم‌بندی شامل چند ستاره در کنار یکدیگر می‌شود که مثلاً شکل یک مربع یا مثلث را تشکیل می‌دهند این تقسیم‌بندی به آشناسازی و نیز در اشاره و یافتن مکان یک جرم آسمانی نیز کمک می‌کند؛ مثلاً وقتی گفته می‌شود ماه در صورت فلکی قوس است می‌توان پی برد که به کدام سوی آسمان نگاه باید کرد. در واقع می‌توان گفت یکی از کاربردهای صور فلکی برای آدرس دهی در آسمان است. اسطوره‌ها، الهه‌ها، موجودات افسانه ای، اشیا مقدس و… هستند که هرکدام به نحوی به آسمان راه پیدا کرده‌اند و برای هر قومی نماد خاصی داشته‌اند. [نیازمند منبع]اگرچه هر فرد می‌تواند هر شکلی را در آسمان برای خود تصور کند و صوری فلکی مخصوص به خود را داشته باشد، اما در کل ۸۸ صورت فلکی رسمی وجود دارد که از هر دو نیم کره شمالی و جنوبی زمین قابل مشاهده است که از این تعداد ۴۸ عدد آنها را بطلمیوس فهرست بندی کرد و ۴۰ نقش باقیمانده از حدود قرن ۱۷ به بعد، به دلیل اکتشاف قسمت‌های بیشتری از نیم‌کره جنوبی زمین کشف و نامگذاری شدند