در گذشته و در دوران ایران باستان، تمدن‌های بزرگی مانند ایلامیان، هخامنشیان، ساسانیان و... در این سرزمین حکمرانی می‌کردند. ایران باستان یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان بود که به طولانی‌ترین دوره‌های تاریخی در این ناحیه مشهور است. این تمدن‌ها در زمینه‌های مختلف مانند هنر، علم، فلسفه و ادبیات تأثیرگذار بودند و به توسعه فرهنگ و تمدن منطقه کمک زیادی کردند.
شیوه حکومت : در ایران باستان بخاطر حکومت مورثی برای جانشین شدن و به دست آوردن قدرت اختلافات شدیدی پیش می آمد و حتی افرادی کشته می شدند . شاهان فرمانروایی مطلق داشتند و فرمان هایی را صادر می کنند که باید اجرا می شد و هیچکس حق سر پیچی از آن را نداشت و اگر کسی به فرمان شاه عمل نمی کرد مجازات می شد وبیشتر شاهان به فکر خوش گذرانی خود بودند زندگی آنها هزینه زیادی داشت و این مخارج سنگین از گرفتن مالیات از مردم تامین می شد و آنها اصلا به فکر آسایش مردم نبودند همچنین دولت های ایران قلمرو وسیعی داشتند و به همین دلیل داریوش کشور را به ۲۳ قسمت تقسیم کرد تا بهتر اداره شود در آن زمان به هر کدام از این قسمت ها ایالت می گفتند و برای هر ایالت یک شهربان انتخاب می شد تا آنجا را اداره کند . معمولا شهربان ها از مقام های حکومتی و یا خانواده شاه بودند . هر کدام از این بخش ها طبق فرمان شاه اداره می شد و مردم حق دخالت در امور کشور را نداشتند و هر چه شاه می گفت اجرا می کردند . شاهان هم شهری را به عنوان پایتخت انتخاب می کردند که معمولا شهر های بزرگ بودند و شاهان در آنها کاخ های عظیم می ساختند . برای مثال پایتخت ماد ها در هگمتانه بود ، پایتخت هخامنشیان در شوش ، هگمتانه ، تخت جمشید و بابل بود .
ابتکارات جنگی : سرزمین ایران همواره از شرق و غرب مورد حمله دشمنان قرار می گرفت . از غرب یونان و روم و از شرق اقوام بیابان‌گرد به ایران حمله می کردند به همین دلیل ایران سپاه قدرتمندی را به وجود آورد تا از مرز ایران دفاع کنند . سپاهیان از نیروی پیاده نظام و سواره نظام تشکیل می شد که پیاده نظام مردم معمولی بودند و سواره نظام ها مقام های حکومتی . ایرانیان باستان اختراعات زیادی در تشکیل سپاه و فنون نظامی داشتند یکی از اختراعات داریوش هخامنشی این بود که علاوه بر سپاه معمولی یک سپاه جاویدان تشکیل داده بود . این سپاه که از ده هزار نفر تشکیل شده بود به گروه های ده نفره تقسیم می شد و هرگاه یکی از این افراد از بین می رفت یک فرد دیگر جایگزین آن می شد و هیچوقت تعداد این سپاه زیاد یا کم نمی شد . یکی دیگر از اختراعات دوره باستان (ارابه داس دار) بود . این ارابه در هر سمت به شمشیر های تیز مجهز بود و موقع حرکت از دوطرف هر چیزی را بر سر راه اسب ها تکه تکه می کرد . همچنین کوروش دستور داد گردونه های بلند چوبی و چرخ دار بسازند . در داخل این گردونه ها کمانداران قرار می گرفتند و موقع لزوم به دشمن تیراندازی می کردند .
خانواده : در ایران باستان خانواده هسته اولیه ی جامعه را تشکیل می داد و پدر خانواده حفظ امنیت خانواده و برگزاری جشن ها را به عهده داشت . ایرانیان باستان برای فرزند پسر ارزش زیادی قائل بودند و این موضوع برای شاهان بخاطر حکومت مورثی اهمیت زیادی داشت . در آن دوره خانواده ها بیشتر مواد مورد نیاز را خودشان تولید می کردند و زنان در کنار مردان به کار های نخ ریسی ، قالی بافی ، کشاورزی و.. می پرداختند . همچنین خانواده ها به فرزندانشان اصول و ارزش های اخلاقی مثل : راستگویی ، امانت داری و وفای به عهد و پیمان می آموختند و پدران شغل خود را به پسران یاد می دادند و مادران هم رسوم خانه داری را به دختران آموزش می دادند . در آن دوره بیشتر مردم مثل کشاورزان در روستاها زندگی می کردند و کشاورزان بیشترین جمیعت را تشکیل می دادند با اینکه شهر هایی ساخته شدند اما تعدادشان زیاد نبود و شهر ها بیشتر محل زندگی شاهان و ماموران حکومتی بود و دیگر مردم در روستاها زندگی می کردند.
بی عدالتی و جامعه طبقاتی : با تمرکز قدرت و ثروت در دست شاهان و شاهزادگان اختلاف طبقاتی به وجود آمد و بی عدالتی در دوره ساسانیان به اوج رسید . جامعه به دو طبقه بزرگان و عامه مردم تقسیم می شد که هر کدام امتیازات متفاوتی داشتند . طبقه بزرگان شامل : شاه و شاهزادگان ، موبدان و مقام های حکومتی به عنوان اشراف و بزرگان شناخته می شدند . طبقه عامه مردم شامل : پیشه وران ،بازرگانان ، کشاورزان و دامداران می شد . در آن جامعه از عدالت هیچ خبری نبود و بزرگان از امتیازات زیادی برخوردار بودند آنها ثروت های فروانی داشتند از پرداخت مالیات معاف بودند حق تحصیل و آموزش داشتند و برعکس عامه مردم مخصوصا کشاورزان که فعالیت های اقتصادی مهم بر دوش آنها بود از بیشتر این حقوق ها محروم بودند . شرایط تحصیل برای آنها بسیار سخت بود و باز سنگین مالیات بر دوش آنها بود . همچنین در آن جامعه رفتن از طبقه ای به طبقه دیگر غیر ممکن بود مثلا فرزند کشاورز باید تا ابد کشاورز می ماند ، همانطور که اشراف زادگان همیشه در گروه اشراف می ماندند . افراد از طبقه پایین نمی توانستند با افراد طبقه بزرگان ازدواج کنند و لباس و مسکن طبقات باهم متفاوت بود و کشاورزان و پیشه وران نمی توانستند در محله خاص بزرگان زندگی کنند . حتی آتشکده های آنها نیز جداگانه بود و طبقه پایین حق حضور در آتشکده های بزرگان را نداشت و افراد عامه مردم باید در برابر اشراف زادگان و بزرگان تعظیم می کردند .
اقتصاد پر رونق: گندم و جو مهمترین محصول زراعی ایرانیان باستان بود . کشت پنبه هم رواج داشت به همین دلیل کارگاه های پنبه ریسی توسعه یافت و پارچه های پنبه ای یکی از صادرات بعضی از ایالات بود . فعالیت اقتصادی مهم دوره باستان کشاورزی بود ولی در بسیاری از مناطق ایران صنعت گسترش پیدا کرد مثلا تهیه پارچه از پنبه ، ابریشم و شال های حریر در کارگاه های مرو ، ری، اهواز و شوشتر رواج داشت همچنین ایرانیان در کار نجاری ، آهنگری و شیشه گری پیشرفت کرده بودند و ساخت اسباب منزل ، شمشیر ، ابزار های کشاورزی و جنگی از شغل های آن دوره بود . به دستور داریوش (جاده شاهی ) ساخته شد و با وجود امنیت در راه ها و وجود کاروانسراها تجارت رونق گرفت . در آن دور ابریشم پرسودترین کالای تجاری بود که از چین به ایران و دیگر سرزمین ها صادر می شد . ایران خود نیز صادر کنند کالا هایی مانند : پارچه ، قالی ، محصولات کشاورزی و ... بود . همچنین ایرانیان به تجارت دریایی نیز روی آوردند و تجارت دریایی رونق گرفت .
ضرب سکه : در آن دور مبادله کالا به کالا رواج داشت ولی بعد از مدتی این مبادله مشکلاتی را به وجود آورد و از پس آنها سکه هایی را ضرب کردند و در تجارت از آنها استفاده کردند . در زمان حکومت هخامنشیان برای اولین بار به دستور داریوش سکه ای زرین به نام ( دریک ) یا ( زریک ) ضرب شد . تا قبل از رواج سکه معمولا روستاییان از مبادله کالا به کالا استفاده می کردند . ولی کم کم سکه رواج پیدا کرد و باعث رونق تجارت شد . سکه های زرین فقط به فرمان و نام پادشاهان ضرب می شد و حاکمان در محدوده حکمرانی خود می توانستند با اجازه پادشاه فقط سکه های نقره ای یا مسی ضرب کنند . بعد ها برای آسان تر کردن معاملات بزرگ به چاپ پول کاغذی یا اسکناس پرداختند .
دین در آن دوره : در ایران باستان اقوام آریایی برخی از عناصر خلقت مانند : آب ، آتش ، خاک و باد را می پرستیدند . زرتشت که پیامبر ایران باستان بود مردم را به پرستیدن اهورا مزدا خدای بزرگ و یگانه دعوت کرد . در آیین زرتشت اهورا مزدا منشأ خیر و خوبی ها بود و همیشه با اهریمن که سرچشمه شر و بدی ها بود مبارزه می کرد . زرتشت به پیروان خود سفارش می کرد برای یاری اهواز مزدا پندار نیک ، کردار نیک و گفتار نیک را الگوی زندگی خود قرار دهند . بعد از مرگ زرتشت پیروانش تعالیم آن را در کتابی جمع آوری کردند و نام کتاب را اوستا گذاشتند . و به تدریج دین زرتشت میان ایرانیان رواج یافت . همچنین ایرانیان آتش را مقدس می شمردند و آتشکده هایی در گوشه و کنار ایران ساخته شد . در دوره ساسانیان هر چند بیشتر مردم زرتشتی داشتند اما دین های دیگر مسیحی ، یهودی، مانوی و بودایی در ایران بودند . ولی موبدان زرتشتی با گسترش دین های دیگر در ایران مخالف بودند و در دوره ساسانیان دین زرتشتی را دین رسمی کشور اعلام کردند .
آداب غذا خوردن : در آن دوره غذای اصلی مردم غلات مخصوصا گندم و جو بود و آنها را آرد می کردند نان و انواع شیرینی ها را با آنها می پختند و برای آرد کردن غلات آسیاب های آبی را ابداع کردند . همچنین از انواع گوشت حیوانات اهلی ، گوشت پرندگان شکاری ، تخم پرندگان ، شیر بز و میوه ها و سبزیجات و شربت ها برای تغذیه استفاده می کردند . مردم ایران باستان با آداب خاصی سر سفره می نشستند . سخن گفتن به هنگام غذا خوردن را گناه می دانستند . و قبل و بعد از غذا دست های خود را می شستند و در ابتدا و پایان غذا دعای نان را می خواندند . آنها از ظروف سفالی ، سنگی و فلزی استفاده می کردند . ورزش در دوره ایران باستان : مردم ایران از گذشته به ورزش های رزمی و پهلوانی مانند کشتی علاقه مند بودند . ایرانیان به فرزندان خود سه چیز را می آموختند : سوارکاری ، تیراندازی و راستگویی . سوار کاری و تیر اندازی و شکار از ورزش های مورد علاقه مردم آن زمان بود . پژوهشگران معتقدند چوگان بازی ورزشی است که ایرانیان باستان آن را ابداع کردند و بعد از ایران به سایر کشور ها راه یافت . در زمان هخامنشیان و ساسانیان این ورزش انجام می شد .
جشن ها : مردم ایران باستان در طی سال چندین جشن برپا می کردند . واژه جشن از یشت و یسنه اوستایی گرفته شده است که به معنی پرستیدن و نیایش است و می توان پی برد که بیشتر جشن های آن دوره اهمیت دینی داشته . جشن های مهم آن دور : جشن نوروز ، جشن سده و جشن مهرگان بوده . جشن سده : در بهمن ماه برگزار می شد و مردم با روشن کردن آتش بر بالای کوه ها و بام منازل آرزو می کردند که سرما برود . جشن مهرگان : از جشن های مهم آن دور بود که در مهر ماه برگزار می شد. جشن نوروز: یکی از بزرگترین و باشکوه ترین جشن های ایران باستان بوده که در آغاز فصل بهار برگزار می شده است . نوروز در نزد مردم آن زمان پیام آور نو شدن سال و رویش طبیعت بود . در برخی کتاب ها زمان پیدایش نوروز را به زمان تاج گذاری جمشید پادشاه ایران نسبت می دهند . جشن نوروز در زمان هخامنشیان در تخت جمشید برگزار می شد و در هر یک از روزهای عید نوروز طبقه ای از مردم به دیدار پادشاه می آمدند و به آن هدیه هایی می دادند .
زبان و خط : زبان فارسی در دوره های مختلف تغییرات زیادی پیدا کرده است . زبان ایرانیان در دوره هخامنشیان (پارسی باستان) و در عصر اشکانیان و ساسانیان (پارسی میانه ) یا ( پهلوی) بوده که باهم تفاوت داشتند . بعد ها در دوره اسلام زبان (فارسی دری) رواج یافت که زبان امروزی ما است . تمدن های باستانی ایران مثل ایلامی ها صاحب خط بودند . در زمان هخامنشیان ایرانیان (خط میخی) را اختراع کردند . و در دوره اشکانیان و ساسانیان (خط پهلوی) رایج بود .
دانش : ایرانیان باستان در علوم و فنون مختلفی پیشرفت کردند . آنها با علمی مانند ریاضی ، هندسه ، زمین شناسی و... آشنا بودند . همچنین در علم نجوم پیشرفت کرده بودند و با سنجش و تعیین زمان به خوبی آشنا بودند و تقویم خورشیدی را به وجود آوردند و سال را به ۱۲ ماه ۳۰ روزه تقسیم کردند . ایرانیان در پزشکی نیز پیشرفت کرده بودند و خاصیت درمانی گیاهان مختلف را می شناختند . در آن زمان سه نوع پزشک بود پزشک جراح ، پزشک معمولی و پزشک دعا . پزشک دعا با دعای مقدس باطن افراد را درمان می کرد . در دوره ساسانیان به دستور شاپور در شهر جندی شاپور مدرسه های پزشکی و بیمارستانی تاسیس شد . او از دانشمندان و استادان دیگر کشورهای آن دوره برای تدریس در این دانشگاه دعوت می کرد . در این مدرسه علاوه بر پزشکی ، نجوم ، ریاضی ، موسیقی ، شیمی و.... تدریس می شد .
هنر و معماری : در ایران باستان هنرمندان و صنعتگران آثار بسیار زیبایی به وجود آوردند . آنها در رشته هایی مانند سفالگری ، قالی بافی ، پارچه بافی ، چرم سازی ، فلز کاری ، زرگری ، سنگ بری ، موسیقی و... مهارت داشتند . ایرانیان باستان با توجه به شرایط آب و هوا خانه های خود را از سنگ ، چوب و خشت می ساختند . و با تأسیس امپراتوری های بزرگ و ساختن شهر ها بناهای با شکوهی مانند کاخ ها ،آرامگاه ها و آتشکده ها ساخته شدند . برخی از این بنا ها مانند تخت جمشید ، هگمتانه، پاسارگاد ، تخت سلیمان ، طاق بستان و طاق کسری از بناهایی هستند که پیشرفت ایرانیان را در زمینه معماری نشان می دهند
طاق بستان
طاق کسری
تخت جمشید
تخت سلیمان
اگر پسندیدی، لایک کن و به سازنده انرژی بده!
