فرهنگ و اختراعات و فنون ایرانیان باستان

شیوه حکومت : در ایران باستان بخاطر حکومت مورثی برای جانشین شدن و به دست آوردن قدرت اختلافات شدیدی پیش می آمد و حتی افرادی کشته می شدند . شاهان فرمانروایی مطلق داشتند و فرمان هایی را صادر می کنند که باید اجرا می شد و هیچکس حق سر پیچی از آن را نداشت و اگر کسی به فرمان شاه عمل نمی کرد مجازات می شد وبیشتر شاهان به فکر خوش گذرانی خود بودند زندگی آنها هزینه زیادی داشت و این مخارج سنگین از گرفتن مالیات از مردم تامین می شد و آنها اصلا به فکر آسایش مردم نبودند همچنین دولت های ایران قلمرو وسیعی داشتند و به همین دلیل داریوش کشور را به ۲۳ قسمت تقسیم کرد تا بهتر اداره شود در آن زمان به هر کدام از این قسمت ها ایالت می گفتند و برای هر ایالت یک شهربان انتخاب می شد تا آنجا را اداره کند . معمولا شهربان ها از مقام های حکومتی و یا خانواده شاه بودند . هر کدام از این بخش ها طبق فرمان شاه اداره می شد و مردم حق دخالت در امور کشور را نداشتند و هر چه شاه می گفت اجرا می کردند . شاهان هم شهری را به عنوان پایتخت انتخاب می کردند که معمولا شهر های بزرگ بودند و شاهان در آنها کاخ های عظیم می ساختند . برای مثال پایتخت ماد ها در هگمتانه بود ، پایتخت هخامنشیان در شوش ، هگمتانه ، تخت جمشید و بابل بود .

ابتکارات جنگی : سرزمین ایران همواره از شرق و غرب مورد حمله دشمنان قرار می گرفت . از غرب یونان و روم و از شرق اقوام بیابان‌گرد به ایران حمله می کردند به همین دلیل ایران سپاه قدرتمندی را به وجود آورد تا از مرز ایران دفاع کنند . سپاهیان از نیروی پیاده نظام و سواره نظام تشکیل می شد که پیاده نظام مردم معمولی بودند و سواره نظام ها مقام های حکومتی . ایرانیان باستان اختراعات زیادی در تشکیل سپاه و فنون نظامی داشتند یکی از اختراعات داریوش هخامنشی این بود که علاوه بر سپاه معمولی یک سپاه جاویدان تشکیل داده بود . این سپاه که از ده هزار نفر تشکیل شده بود به گروه های ده نفره تقسیم می شد و هرگاه یکی از این افراد از بین می رفت یک فرد دیگر جایگزین آن می شد و هیچوقت تعداد این سپاه زیاد یا کم نمی شد . یکی دیگر از اختراعات دوره باستان (ارابه داس دار) بود . این ارابه در هر سمت به شمشیر های تیز مجهز بود و موقع حرکت از دوطرف هر چیزی را بر سر راه اسب ها تکه تکه می کرد . همچنین کوروش دستور داد گردونه های بلند چوبی و چرخ دار بسازند . در داخل این گردونه ها کمانداران قرار می گرفتند و موقع لزوم به دشمن تیراندازی می کردند .

خانواده : در ایران باستان خانواده هسته اولیه ی جامعه را تشکیل می داد و پدر خانواده حفظ امنیت خانواده و برگزاری جشن ها را به عهده داشت . ایرانیان باستان برای فرزند پسر ارزش زیادی قائل بودند و این موضوع برای شاهان بخاطر حکومت مورثی اهمیت زیادی داشت . در آن دوره خانواده ها بیشتر مواد مورد نیاز را خودشان تولید می کردند و زنان در کنار مردان به کار های نخ ریسی ، قالی بافی ، کشاورزی و.. می پرداختند . همچنین خانواده ها به فرزندانشان اصول و ارزش های اخلاقی مثل : راستگویی ، امانت داری و وفای به عهد و پیمان می آموختند و پدران شغل خود را به پسران یاد می دادند و مادران هم رسوم خانه داری را به دختران آموزش می دادند . در آن دوره بیشتر مردم مثل کشاورزان در روستاها زندگی می کردند و کشاورزان بیشترین جمیعت را تشکیل می دادند با اینکه شهر هایی ساخته شدند اما تعدادشان زیاد نبود و شهر ها بیشتر محل زندگی شاهان و ماموران حکومتی بود و دیگر مردم در روستاها زندگی می کردند.

بی عدالتی و جامعه طبقاتی : با تمرکز قدرت و ثروت در دست شاهان و شاهزادگان اختلاف طبقاتی به وجود آمد و بی عدالتی در دوره ساسانیان به اوج رسید . جامعه به دو طبقه بزرگان و عامه مردم تقسیم می شد که هر کدام امتیازات متفاوتی داشتند ‌‌. طبقه بزرگان شامل : شاه و شاهزادگان ، موبدان و مقام های حکومتی به عنوان اشراف و بزرگان شناخته می شدند . طبقه عامه مردم شامل : پیشه وران ،بازرگانان ، کشاورزان و دامداران می شد . در آن جامعه از عدالت هیچ خبری نبود و بزرگان از امتیازات زیادی برخوردار بودند آنها ثروت های فروانی داشتند از پرداخت مالیات معاف بودند حق تحصیل و آموزش داشتند و برعکس عامه مردم مخصوصا کشاورزان که فعالیت های اقتصادی مهم بر دوش آنها بود از بیشتر این حقوق ها محروم بودند . شرایط تحصیل برای آنها بسیار سخت بود و باز سنگین مالیات بر دوش آنها بود . همچنین در آن جامعه رفتن از طبقه ای به طبقه دیگر غیر ممکن بود مثلا فرزند کشاورز باید تا ابد کشاورز می ماند ، همانطور که اشراف زادگان همیشه در گروه اشراف می ماندند . افراد از طبقه پایین نمی توانستند با افراد طبقه بزرگان ازدواج کنند و لباس و مسکن طبقات باهم متفاوت بود و کشاورزان و پیشه وران نمی توانستند در محله خاص بزرگان زندگی کنند . حتی آتشکده های آنها نیز جداگانه بود و طبقه پایین حق حضور در آتشکده های بزرگان را نداشت و افراد عامه مردم باید در برابر اشراف زادگان و بزرگان تعظیم می کردند .

اقتصاد پر رونق: گندم و جو مهمترین محصول زراعی ایرانیان باستان بود . کشت پنبه هم رواج داشت به همین دلیل کارگاه های پنبه ریسی توسعه یافت و پارچه های پنبه ای یکی از صادرات بعضی از ایالات بود . فعالیت اقتصادی مهم دوره باستان کشاورزی بود ولی در بسیاری از مناطق ایران صنعت گسترش پیدا کرد مثلا تهیه پارچه از پنبه ، ابریشم و شال های حریر در کارگاه های مرو ، ری، اهواز و شوشتر رواج داشت همچنین ایرانیان در کار نجاری ، آهنگری و شیشه گری پیشرفت کرده بودند و ساخت اسباب منزل ، شمشیر ، ابزار های کشاورزی و جنگی از شغل های آن دوره بود . به دستور داریوش (جاده شاهی ) ساخته شد و با وجود امنیت در راه ها و وجود کاروانسراها تجارت رونق گرفت . در آن دور ابریشم پرسودترین کالای تجاری بود که از چین به ایران و دیگر سرزمین ها صادر می شد . ایران خود نیز صادر کنند کالا هایی مانند : پارچه ، قالی ، محصولات کشاورزی و ... بود . همچنین ایرانیان به تجارت دریایی نیز روی آوردند و تجارت دریایی رونق گرفت .

ضرب سکه : در آن دور مبادله کالا به کالا رواج داشت ولی بعد از مدتی این مبادله مشکلاتی را به وجود آورد و از پس آنها سکه هایی را ضرب کردند و در تجارت از آنها استفاده کردند . در زمان حکومت هخامنشیان برای اولین بار به دستور داریوش سکه ای زرین به نام ( دریک ) یا ( زریک ) ضرب شد . تا قبل از رواج سکه معمولا روستاییان از مبادله کالا به کالا استفاده می کردند . ولی کم کم سکه رواج پیدا کرد و باعث رونق تجارت شد . سکه های زرین فقط به فرمان و نام پادشاهان ضرب می شد و حاکمان در محدوده حکمرانی خود می توانستند با اجازه پادشاه فقط سکه های نقره ای یا مسی ضرب کنند . بعد ها برای آسان تر کردن معاملات بزرگ به چاپ پول کاغذی یا اسکناس پرداختند .

دین در آن دوره : در ایران باستان اقوام آریایی برخی از عناصر خلقت مانند : آب ، آتش ، خاک و باد را می پرستیدند . زرتشت که پیامبر ایران باستان بود مردم را به پرستیدن اهورا مزدا خدای بزرگ و یگانه دعوت کرد . در آیین زرتشت اهورا مزدا منشأ خیر و خوبی ها بود و همیشه با اهریمن که سرچشمه شر و بدی ها بود مبارزه می کرد . زرتشت به پیروان خود سفارش می کرد برای یاری اهواز مزدا پندار نیک ، کردار نیک و گفتار نیک را الگوی زندگی خود قرار دهند . بعد از مرگ زرتشت پیروانش تعالیم آن را در کتابی جمع آوری کردند و نام کتاب را اوستا گذاشتند . و به تدریج دین زرتشت میان ایرانیان رواج یافت . همچنین ایرانیان آتش را مقدس می شمردند و آتشکده هایی در گوشه و کنار ایران ساخته شد . در دوره ساسانیان هر چند بیشتر مردم زرتشتی داشتند اما دین های دیگر مسیحی ، یهودی، مانوی و بودایی در ایران بودند . ولی موبدان زرتشتی با گسترش دین های دیگر در ایران مخالف بودند و در دوره ساسانیان دین زرتشتی را دین رسمی کشور اعلام کردند .

آداب غذا خوردن : در آن دوره غذای اصلی مردم غلات مخصوصا گندم و جو بود و آنها را آرد می کردند نان و انواع شیرینی ها را با آنها می پختند و برای آرد کردن غلات آسیاب های آبی را ابداع کردند . همچنین از انواع گوشت حیوانات اهلی ، گوشت پرندگان شکاری ، تخم پرندگان ، شیر بز و میوه ها و سبزیجات و شربت ها برای تغذیه استفاده می کردند . مردم ایران باستان با آداب خاصی سر سفره می نشستند . سخن گفتن به هنگام غذا خوردن را گناه می دانستند . و قبل و بعد از غذا دست های خود را می شستند و در ابتدا و پایان غذا دعای نان را می خواندند . آنها از ظروف سفالی ، سنگی و فلزی استفاده می کردند . ورزش در دوره ایران باستان : مردم ایران از گذشته به ورزش های رزمی و پهلوانی مانند کشتی علاقه مند بودند . ایرانیان به فرزندان خود سه چیز را می آموختند : سوارکاری ، تیراندازی و راستگویی . سوار کاری و تیر اندازی و شکار از ورزش های مورد علاقه مردم آن زمان بود . پژوهشگران معتقدند چوگان بازی ورزشی است که ایرانیان باستان آن را ابداع کردند و بعد از ایران به سایر کشور ها راه یافت . در زمان هخامنشیان و ساسانیان این ورزش انجام می شد .

جشن ها : مردم ایران باستان در طی سال چندین جشن برپا می کردند . واژه جشن از یشت و یسنه اوستایی گرفته شده است که به معنی پرستیدن و نیایش است و می توان پی برد که بیشتر جشن های آن دوره اهمیت دینی داشته . جشن های مهم آن دور : جشن نوروز ، جشن سده و جشن مهرگان بوده . جشن سده : در بهمن ماه برگزار می شد و مردم با روشن کردن آتش بر بالای کوه ها و بام منازل آرزو می کردند که سرما برود . جشن مهرگان : از جشن های مهم آن دور بود که در مهر ماه برگزار می شد. جشن نوروز: یکی از بزرگترین و باشکوه ترین جشن های ایران باستان بوده که در آغاز فصل بهار برگزار می شده است . نوروز در نزد مردم آن زمان پیام آور نو شدن سال و رویش طبیعت بود . در برخی کتاب ها زمان پیدایش نوروز را به زمان تاج گذاری جمشید پادشاه ایران نسبت می دهند . جشن نوروز در زمان هخامنشیان در تخت جمشید برگزار می شد و در هر یک از روزهای عید نوروز طبقه ای از مردم به دیدار پادشاه می آمدند و به آن هدیه هایی می دادند .

زبان و خط : زبان فارسی در دوره های مختلف تغییرات زیادی پیدا کرده است . زبان ایرانیان در دوره هخامنشیان (پارسی باستان) و در عصر اشکانیان و ساسانیان (پارسی میانه ) یا ( پهلوی) بوده که باهم تفاوت داشتند . بعد ها در دوره اسلام زبان (فارسی دری) رواج یافت که زبان امروزی ما است . تمدن های باستانی ایران مثل ایلامی ها صاحب خط بودند . در زمان هخامنشیان ایرانیان (خط میخی) را اختراع کردند . و در دوره اشکانیان و ساسانیان (خط پهلوی) رایج بود .

دانش : ایرانیان باستان در علوم و فنون مختلفی پیشرفت کردند . آنها با علمی مانند ریاضی ، هندسه ، زمین شناسی و... آشنا بودند . همچنین در علم نجوم پیشرفت کرده بودند و با سنجش و تعیین زمان به خوبی آشنا بودند و تقویم خورشیدی را به وجود آوردند و سال را به ۱۲ ماه ۳۰ روزه تقسیم کردند . ایرانیان در پزشکی نیز پیشرفت کرده بودند و خاصیت درمانی گیاهان مختلف را می شناختند . در آن زمان سه نوع پزشک بود پزشک جراح ، پزشک معمولی و پزشک دعا . پزشک دعا با دعای مقدس باطن افراد را درمان می کرد . در دوره ساسانیان به دستور شاپور در شهر جندی شاپور مدرسه های پزشکی و بیمارستانی تاسیس شد . او از دانشمندان و استادان دیگر کشورهای آن دوره برای تدریس در این دانشگاه دعوت می کرد . در این مدرسه علاوه بر پزشکی ، نجوم ، ریاضی ، موسیقی ، شیمی و.... تدریس می شد .

هنر و معماری : در ایران باستان هنرمندان و صنعتگران آثار بسیار زیبایی به وجود آوردند . آنها در رشته هایی مانند سفالگری ، قالی بافی ، پارچه بافی ، چرم سازی ، فلز کاری ، زرگری ، سنگ بری ، موسیقی و... مهارت داشتند . ایرانیان باستان با توجه به شرایط آب و هوا خانه های خود را از سنگ ، چوب و خشت می ساختند . و با تأسیس امپراتوری های بزرگ و ساختن شهر ها بناهای با شکوهی مانند کاخ ها ،آرامگاه ها و آتشکده ها ساخته شدند . برخی از این بنا ها مانند تخت جمشید ، هگمتانه، پاسارگاد ، تخت سلیمان ، طاق بستان و طاق کسری از بناهایی هستند که پیشرفت ایرانیان را در زمینه معماری نشان می دهند

طاق بستان

طاق کسری

تخت جمشید

تخت سلیمان