Xقدرتمندترین حرف الفبا

داستان حرف X هرکدام از حروف الفبا ارزش خاص خود را دارند. اما در میان آن‌ها حرف x جایگاه متفاوتی دارد. تعداد 366 کلمه از کلمات واژه‌نامه آکسفورد با حرف x شروع می‌شود. همین کم‌یابی حرف x می‌تواند یکی از دلایل محبوبیت و قدرت آن باشد. جالب است بدانید که برنامه‌های پرطرفدار تلوزیونی مانند اکس‌فکتور، اکس‌من یا نسل اکس در نام خود از این حرف استفاده کرده‌اند. و هر زمان که قرار‌ باشد به مفاهیمی مانند آینده یا داستان‌های مرموز و ناشناخته اشاره شود، پای حرف X در ماجرا باز می‌شود. ساختار ظاهری این حرف، دو خط که به‌صورت ضربدری روی‌هم قرار گفته‌اند، این قابلیت را دارد تا برای انتقال مفاهیم مختلف مانند ممنوعیت، غیبت، حس عشق از آن استفاده شود. در سال 1755، دکتر ساموئل جانسون در واژ‌ه‌نامه زبان انگلیسی حرف X را چنین تعریف می‌کند: «باوجود آنکه این حرف در کلمات ساکسون پیدا می‌شود، اما در زبان انگلیسی هیچ کلمه‌ای نیست که با آن شروع شود.» استاد مطالعات کتاب‌شناسی‌ِ دانشگاه یو‌سی‌ال‌ای و نویسنده کتاب «ابداع الفبا؛ ریشه‌های حروف از عهد باستان تا امروز»، یوهانا دراکر می‌گوید:«خوب که به این موضوع بیاندیشید، به این سوال می‌رسید که چند حرف در الفبا داریم که برای نمایش برندها یا نشان‌های تجاری استفاده شده باشد. جواب آن تعداد بسیار اندکی خواهد بود.

یک برنامه همه‌کاره در چندماه گذشته، بازهم نام حرف x بر سر زبان‌ها افتاد. این‌بار بدلیل تغییر نشان توییتر به این حرف. درسال 2022، ایلان ماسک توییتر را به قیمت 44 میلیارد دلار خرید. او ژوئیه امسال اعلام کرد که نشان آن دیگر پرنده آبی نخواهد بود. در این اقدام به‌جای پرنده، حرف x سیاه‌رنگ قرار می‌گیرد. ایلان ماسک قصد تغییر این شبکه را دارد تا کاربران بتوانند در آن فعالیت‌های مختلف انجام دهند. ماسک تصمیم دارد فضای توییتر را گسترش دهد تا کاربران بتوانند در آن باهم چت کنند. امکان خرید و فروش دسترسی به اخبار، پرداخت قبض از دیگر قابلیت‌های مورد نظر ماسک است. شاید، انتخاب این نام با چنین دامنه معانی گسترده‌ای مناسب این اپلیکیشن باشد. اما، سوالی که برای همه پیش می‌آید این است که آیا قرار است توییت‌ها به اکس‌ها تغییر نام پیدا کنند؟ به گفته ایلان ماسک علت انتخاب حرف x آن است که «حرف X می تواند چیزهایی را مجسم کند که به منحصر بودن ‌ما کمک می‌کنند.» اما، این نقطه آغاز ماجرا نیست. ایلان ماسک در سال 1999 نیز سرویس خدمات آنلاین بانکی خود را x.com نامید و بعدها نام آن به پی‌پل تغییر کرد. نام یکی از اولین خودروهای تسلا نیز «مدل x» انتخاب شده بود. هم‌چنین، برنامه اکتشاف فضایی او نیز SpaceX نام‌گذاری شد. در سال 2020، ماسک نام فرزند پسر خود را “X Æ A-12” گذاشت.

تغییر نام توئیتر ماسک در ابتدا مسیر تغییر نام توییتر با مشکلات زیادی روبرو شد. پلیس بدلیل نداشتن مجوز کار اجازه نداد نام ساختمان دفتر مرکزی این شرکت عوض شود. تنها دو حرف er بر دیوار ساختمان آویزان ماند. در تکنولوژِ‌های جدید، نام حرف x به وفور دیده می‌شود: کنسول بازی Xbox، گوشی Xperia سونی، آیفون x، و سیستم عامل OSX اپل. درسال 2010، نام برنامه سری آزماشی ایده‌ها گوگل Google X انتخاب شد و بعدها به X تغییر نام داد. هم‌چنین این روزها اخباری به گوش می‌رسد که مارک زاکربرگ قصد دارد برای متا، شرکت مادر فیسبوک، اینستاگرام و تردز، از نشان X در شبکه‌های اجتماعی خود استفاده ‌کند. مدیر” آرشیو زبان جدید و خیابانی” در کینگز کالج لندن تونی تورن، از عباراتی مانند اکسپوننشیال(تصاعدی)، اکسپرینشال(تجربی) و اکسپریمنتال(آزمایشی) در سخنرانی خود استفاده کرد. او می‌گوید:«X تنها حرفی است که در مکالمات روزمره افراد جایی ندارد. اما در علوم ریاضی و فناوری به وفور استفاده می‌شود. برای افرادی که دانش زیادی از تکنولوژی ندارند این ماجرا اسرارآمیز است.» تورن بر این باور است که استفاده بسیار از این حرف آن را تبدیل به یک کلیشه کرده است. دیگر می‌توان گفت که ایکس یک حرف نیست بلکه یک نماد با قدمت بسیار است. دراکر می‌گوید:«در اولین سیستم‌های نشانه‌گذاری بشر، ضربدر و دایره نقش پر رنگی داشته اند. سنگ‌هایی در فرانسه کشف شده‌اند که متعلق به ۲۰ هزارسال پیش هستند و نقش ضربدر و دایره روی آن‌ها کشیده شده‌است.»

حرف X حرفی رمز آلود حرف X دامنه معنایی گسترده‌ای دارد. ریشه آن برگرفته از یکی از حروف الفبای فینیقی است که سامخ نامیده می‌شود. در آن زبان X به معنای ماهی بکار می‌رود. به گفته تونی تورن: «بعدها یونانیان این حرف را “خی” نامیدند و در الفبا خود جای دادند.» سپس، رومی‌ها از الفبای کلسیدی صدای X را وام گرفتند و آن‌را با نشان حرف خی یونانی یکی کردند. اینگونه بود که حرف X به شکلی که ما می‌شناسیم، پدید آمد. X همچنین، در یکی از هفت حرف مورد استفاده در سیستم شمارش یونانی است. دراکر می‌گوید:« علت رازآلود بودن این حرف، علم جبر و حساب است. X در معادلات به جای مجهول بکار می‌رود.» اشعه X-ray نیز درسال 1895 کشف شد و بدلیل ماهیت جدید و ناشناخته‌ای که داشت چنین نام‌گذاری شد. X نماد پدیده‌های ماورایی و نهفته در برنامه ایکس‌فکتور و داستان‌های تخیلی است. مثالی دیگر، نسل گمشده دوران 1965 تا 1980 هستند، که به نسل X معروف شده‌اند. در موقعیت‌هایی حرف X بر فقدان و نبود چیزی دلالت دارد. اجداد مالکوم ایکس در زمان برده‌برداری نام آفریقایی خود را از دست داده بودند و با حرف ایکس شناخته می‌شدند. با این وجود، گاهی در پرکردن فرم‌ها برای تایید وجودیت و حضور، از این نشان استفاده می‌شود. تونی تورن در رابطه با ویژگی رازآمیز و چند معنی بودن حرف X می‌گوید:« آیا یک نشان تجاری باید به مخاطبین حس سردرگمی القا کند؟»

کسی از آینده پروژه جدید ایلان ماسک خبری ندارد و ممکن است حتی این حرف مرموز و اسرارآمیز برای ثروتمندترین فرد دنیا هم مشکل‌ساز شود.

حرف انعطاف‌پذیر حرف x سابقه‌ تاریخی پرتلاطمی دارد که شاید به انعطاف‌پذیری معنایی‌اش مربوط می‌شود. ریشه این حرف به یکی از حروف الفبای فنیقی به نام «سامخ» برمی‌گردد که به معنای ماهی است و صدای «س» می‌دهد. تونی تورن توضیح می‌دهد که «یونانی‌ها آن را در زبان خود وام گرفتند و ‘خی’ نامیدند که به صورت ضربدر می‌نوشتند.» بعد از آن رومی‌ها صدای x را از الفبای کلسیدی برداشتند -که گونه غربی الفبای یونانی بود- و با نشان حرف خی یونانی (x) ترکیب کردند تا حرف x آن طور که امروز آن را می‌شناسیم زاده شود. این حرف علاوه بر این یکی از هفت حرفی است که در سیستم شمارشی رومی هم به کار رفته است. حالت رمز و راز گونه این حرف نسبتا متاخر است. به گفته دراکر «بخشی از رازآمیزی x به جبر و حساب مربوط می‌شود که در آن به جای مجهول معادله می‌نشیند. این کاربرد به دوره روشنگری منطق و ریاضی برمی‌گردد.» دکارت در قرن هفدهم میلادی از حروف x و y و z برای نمایش مجهولات (و a و b و c برای مقادیر معلوم) استفاده کرد. از میان سه حرف مجهول، x بیش از بقیه به عنوان نماد رمز و راز جا افتاد که هم‌زمان به نوعی یادآور شگفتی و ماورایی بودن هم هست.

بخشی از قدرت x در این نهفته است که تنها یک حرف نیست بلکه یک نماد است، نمادی که بشر هزاران سال پیش آن را پدید آورده است. به گفته دراکر «x کاملا یک انتخاب بدوی است. در اولین سیستم‌های نشانه‌گذاری که بشر ایجاد کرده، ضربدر و دایره نقش بسیار اساسی دارند چون درست کردنشان خیلی راحت است. سنگ‌هایی از ۲۰ هزار سال پیش در فرانسه به دست آمده که روی آنها نقش ضربدر و دایره دیده می‌شود.» از زمان قرون وسطی هم کسانی که سواد نداشتند، با یک ضربدر امضا می‌کردند.