آبجو اول، نان دوم

احتمالا جمله معروف "تمدن نه با نان، بلکه با آبجو آغاز شد" را شنیده‌اید. برخی از شواهد موجود گواه بر این هستند که ممکن است یکجا نشینی اولیه انسان با هدف تولید آبجو بوده باشد در این پست به بررسی این فرضیه می‌پردازیم.

اولین نشانه‌های قطعی تولید عمدی آبجو (نه فقط تخمیر اتفاقی) به حدود ۱۳۰۰۰ تا ۱۱۰۰۰ سال پیش در دورهٔ ناتوفی در منطقهٔ هلال حاصلخیز (شامل اسرائیل، اردن، سوریه و ترکیهٔ امروزی) برمی‌گردد، یعنی قبل از یکجانشینی کامل و قبل از کشاورزی واقعی غلات.

مهمترین شواهد : سایت راکفِت در اسرائیل (حدود ۱۳۰۰۰ سال پیش): قدیمی‌ترین تأسیسات شناخته‌شدهٔ تولید آبجو در جهان در یک گورستان ناتوفی پیدا شد. آن‌ها در هاون‌های سنگی بزرگ غلات وحشی (گندم و جو وحشی) را آسیاب می‌کردند، خمیر درست می‌کردند، آن را نیمه‌پخته می‌کردند و سپس تخمیر می‌کردند. این دقیقاً همان فرآیند تولید «نان-آبجو» باستانی است.

سایت گوبکلی‌تپه در ترکیه (حدود ۱۱۵۰۰–۹۵۰۰ سال پیش): معابد عظیم دایره‌ای با ظرفیت نگهداری صدها نفر و ظرف‌های سنگی بسیار بزرگ (تا ۱۶۰ لیتری) برای مایعات. بسیاری از باستان‌شناسان (از جمله الیور دیتریش و ینس نوتروف) معتقدند این مکان‌ها احتمالاً برای جشن‌های بزرگ با مصرف آبجو ساخته شده بودند، یعنی مردم برای «مهمانی آبجوی مذهبی» دور هم جمع می‌شدند و این باعث شد به جای شکارچی-گردآورنده ماندن، در یک مکان ثابت بمانند.

فرضیهٔ «آبجو اول، نان دوم» باستان‌شناس برایان هایدن و برخی دیگر معتقدند: انسان‌ها ابتدا غلات وحشی را نه برای نان خشک، بلکه برای تولید آبجو جمع‌آوری و ذخیره می‌کردند، چون آبجو کالری بالا، مواد مغذی، الکل (ضدعفونی‌کننده) و طعم خوب داشت. برای تولید آبجو در حجم زیاد نیاز به ذخیرهٔ مقدار زیادی غلات بود ، ذخیر مقدار زیادی غلات نیاز به ایجاد انبار و ایجاد انبار منجر به یکجانشینی شد بعداً همان غلات ذخیره‌شده برای نان هم استفاده شد، اما انگیزهٔ اولیه احتمالاً آبجو بوده.

حتی در سومر (حدود ۳۹۰۰ ق.م) در قدیمی‌ترین متن‌های نوشته‌شدهٔ جهان (لوح‌های میخی) آبجو نقش بسیار مهم‌تری از نان دارد و جیرهٔ روزانهٔ کارگران اغلب به صورت آبجو پرداخت می‌شد.

پس، یکی از دلایل بسیار محتمل (و شاید حتی دلیل اصلی) یکجانشینی اولیهٔ انسان‌ها، تمایل به تولید و مصرف منظم و زیاد آبجو بوده است. به قول معروف: «تمدن نه با نان، بلکه با آبجو آغاز شد!»

همچینن نظریه هایی درباره اینکه آبجو نقش اصلی را در بوجو آمدن سنت ها مذهب ها و ادیان اولیه انسان برای کنترل مصرف آبجو و جلوگیری از عوارض آن و یا برعکس مقدس شمردن آبجو و کاربرد آن در مراسم مذهبی نیز وجود دارد که بر این مسلئه هنوز اجماعی کلی بین دانشمندان بوجود نیامده است.