تا‌ج یا تا‌بو‌ت؟

بیب بیب🚨 چطورید دوستان؟ کدوماتون مدرسه‌اش از الان شروع شده؟ امروز با یه تور دیگه امدیم، در‌مورد زندگی به عنوان ولیعهد! اماده‌اید؟ سوار اتوبوس بشید کمربندا رو ببندید دکمه لایک زده بشه، اماده؟ حرکت🚌

مقدمه: ولیعهد؛ نه پادشاه، نه آزاد از دور که نگاه می‌کنی، ولیعهد همان ستاره‌ی بخت است؛ پسر طلایی، وارث مسند، آن‌که سرنوشتش با طلا نوشته شده. اما نزدیک‌تر که بروی، می‌بینی طنابی‌ست نازک‌تر از مو، که میان شکوه و سقوط کشیده شده. ولیعهد بودن یعنی زنده بودن در سایه‌ی تاج، یعنی قدرتی که هست، اما هنوز از آنِ تو نیست. یعنی انتظاری بی‌پایان، زیر نگاه پادشاهی که هم پدر توست، هم مانع تو. و گاه، تقدیر طوری می‌نویسد که حتی تاج هم دلت را نمی‌خواهد. به جهان ولیعهدها خوش آمدی — جایی که وارث بودن، الزاماً به معنای وارث شدن نیست.

ولیعهد، همیشه وارث نیست در ذهن ساده‌ی ما، ولیعهد یعنی پادشاه آینده. اما در تاریخ، تاج‌وتخت از منطق پیروی نمی‌کند؛ از ترس، سیاست، و گاه خیانت جان می‌گیرد. در بسیاری از فرهنگ‌ها، ولیعهدی تنها آغاز رقابتی‌ست بی‌رحم، نه سند پادشاهی. در امپراتوری عثمانی، شاهزاده بودن بیشتر از آن‌که نعمت باشد، خطر بود؛ پسران برای جانشینی می‌جنگیدند، نه فقط با حرف — با خون. در چین، تاج را کسی به ارث نمی‌برد؛ آن را فتح می‌کرد. در برخی نظام‌ها، انتخاب با مردم بود، یا بزرگان، یا حتی با سرنوشت. پس اگر روزی دیدی کسی ولیعهد است، مطمئن نباش که فردا پادشاه خواهد بود.

پسر بودن، تا همین دیروز لازم بود قرن‌ها، فقط یک چیز برای ولیعهد بودن لازم بود: پسر بودن. نه لیاقت، نه دانش، نه حتی علاقه. فقط یک کروموزوم اضافه. تبعیض جنسیتی نه تنها در دل ملت‌ها، که در قانون سلطنت حک شده بود. برای بسیاری از زنان، تاج یک رؤیای ممنوع بود؛ حتی اگر عاقل‌ترین، شجاع‌ترین، یا تنها وارث باشند. در بریتانیا، تازه در سال ۲۰۱۱ بود که قانون اصلاح شد؛ قرنی بیست‌ویکم لازم بود تا بپذیرند زن هم می‌تواند وارث مشروع باشد. و این یعنی ولیعهدی، حتی قبل از تولد، بیشتر به جنسیت ربط داشت تا شایستگی. چیزی شبیه یک نمایش سنتی: نقشت را نه با تلاش، که با بدن انتخاب می‌کردی.

بعضی ولیعهدها هرگز پادشاه نشدن در جهان سلطنت، ولیعهد بودن گاهی بیشتر به «امید» می‌ماند تا آینده. امیدی که ناگهان با مرگ، توطئه، تبعید یا حتی یک اشتباه کوچک خاموش می‌شود. آلفرد، برادر ادوارد، هرگز به تاج نرسید. نیکولای دوم، امپراتور شد، اما ولیعهدش کشته شد — نه بر تخت، که در تاریکی تاریخ. گاهی تاریخ تصمیم می‌گیرد که کسی که آماده‌تر است، هرگز فرصت حکومت نیابد. و گاهی اصلاً نمی‌خواهند ولیعهد زنده بماند؛ چون بودنش خطرناک است. تاریخ پر است از وارث‌هایی که هرگز وارث نشدند، و پادشاهانی که هیچ‌وقت ولیعهد نبودند.

همه کشورها ولیعهد ندارند نه هر کشوری پادشاه دارد، نه هر پادشاهی وارث. در برخی نظام‌ها، جانشین با رأی انتخاب می‌شود، نه با خون. در سوئیس، مردم‌سالاری آن‌قدر ریشه دارد که مفهومی به نام ولیعهد بی‌معناست. در واتیکان، پاپ با رأی برگزیده می‌شود — بی‌خانواده، بی‌میراث. در این کشورها، آینده نه در رگ‌ها، که در صندوق‌های رأی رقم می‌خورد. و شاید همین نبودن ولیعهد، آزادی بزرگ‌تری باشد؛ چون هیچ‌کس مجبور نیست تمام عمرش را منتظر بودنِ کسی بگذراند که شاید هرگز نرسد.

در چین، ولیعهدی میدان مرگ بود در فرهنگ امپراتوری چین، ولیعهدی چیزی نبود جز قدم‌گذاشتن به جهنم با چهره‌ای آراسته. توطئه‌ها، جاسوسان، دشمنان داخلی — همه منتظر لحظه‌ای بودند که لغزشی رخ دهد. پادشاهان از پسران خود می‌ترسیدند، چون می‌دانستند ولیعهد یعنی وارث قدرت، و قدرت یعنی تهدید. برادران ولیعهد، گاهی در کودکی ناپدید می‌شدند، گاهی در بزرگسالی با زهر خاموش می‌شدند. و ولیعهدی، بیشتر شبیه «برچسب هدف» بود تا مقام افتخار. در چنین درباری، افتخار، فقط باری‌ست که زودتر از همه تو را به خاک می‌کشاند.

ولیعهدی در فانتزی‌ها؛ تاجی از درد در داستان‌ها، در انیمه‌ها، در افسانه‌ها، ولیعهد بیشتر از آن‌که وارث باشد، قربانی است. او همیشه تحت فشار، همیشه میان انتظار و اجبار. از آراگون گرفته تا زوکو، از تمایل به خوبی تا نفرت از مسیر پدران. ولیعهد در فانتزی‌ها بیشتر شبیه یک تراژدی راه‌رونده است. قدرت دارد، اما آزادی نه. همه چیز دارد، اما اختیار ندارد. و شاید دلیلش ساده باشد: ولیعهد، نماد ماست. ما هم وارث چیزهایی هستیم که نخواستیم، و برای چیزهایی می‌جنگیم که به‌سختی به ما داده می‌شود.