«از دل ستاره ها تا استخوان ما»

آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که طلا روی انگشتتان، آهن در خونتان، و کلسیم در استخوان‌هایتان از کجا آمده‌اند؟ شاید باورش سخت باشد، اما این عناصر سال‌ها پیش، در دل ستارگان دوردست شکل گرفته‌اند. بله، ما انسان‌ها فقط ساکنان کیهان نیستیم؛ بلکه خودِ کیهانیم. این یک داستان علمی است، اما آن‌قدر شاعرانه و باشکوه است که شبیه افسانه‌ها به نظر می‌رسد.

حدود ۱۳.۸ میلیارد سال پیش، با انفجار بزرگ یا همان «بیگ‌بنگ»، جهان به‌وجود آمد. در آغاز، فقط عناصر سبک وجود داشتند: هیدروژن، هلیوم و مقدار بسیار کمی لیتیوم. هیچ اثری از اکسیژن، کربن، آهن یا طلا نبود. اما این عناصر ساده، پایه‌های تولد ستاره‌ها را شکل دادند.

ابرهای عظیم گاز هیدروژن و هلیوم تحت نیروی گرانش به هم فشرده شدند و ستارگان را ساختند. در دل ستاره‌ها، دمایی میلیون‌ها درجه‌ای حاکم بود. همین دمای بالا و فشار زیاد، باعث آغاز واکنشی شد به نام «همجوشی هسته‌ای». در این واکنش، هیدروژن به هلیوم تبدیل می‌شد و انرژی زیادی آزاد می‌کرد. اما این فقط آغاز کار بود. در ستاره‌های بزرگ‌تر، هلیوم به کربن تبدیل شد، و سپس به نیتروژن، اکسیژن، نئون، منیزیم، سیلیسیم و سرانجام به آهن. به‌نوعی، هرچه یک ستاره پیرتر و بزرگ‌تر باشد، «آشپزخانه‌ی شیمیایی» پُرکارتر و پُربارتری دارد.

فرایند همجوشی در ستاره‌ها تا عنصر آهن ادامه پیدا می‌کند. اما ساخت عناصر سنگین‌تر از آهن (مثل طلا، سرب یا اورانیوم) به انرژی بسیار زیادی نیاز دارد، که حتی ستاره‌ها هم قادر به تأمینش نیستند. برای ساخت این عناصر باید اتفاقی مهیب رخ دهد...

وقتی ستاره‌ای بسیار بزرگ، سوختش را تمام می‌کند، به‌جای اینکه آرام خاموش شود، منفجر می‌شود. این انفجار، «سوپرنوا» نام دارد. در این لحظه، دمایی فوق‌العاده بالا و فشاری عظیم پدید می‌آید؛ شرایطی که برای ساخت عناصر بسیار سنگین کافی‌ست. در کمتر از چند ثانیه، طلا، نقره، پلاتین، و بسیاری از عناصر کمیاب کیهانی ساخته می‌شوند و با نیروی انفجار به فضای بین‌ستاره‌ای پرتاب می‌شوند.

این عناصر در فضا معلق می‌مانند و در طول زمان، با گرد و غبارهای کیهانی ترکیب می‌شوند. سپس این ابرهای غبار دوباره متراکم می‌شوند و نسل جدیدی از ستارگان و سیارات را می‌سازند. سیاراتی مانند زمین... و روی زمین، موجوداتی مانند ما.

در بدن شما، آهنی وجود دارد که احتمالاً از دل انفجار یک ستاره‌ی مرده آمده است. کلسیمی که استخوان‌های شما را ساخته، روزی در مرکز یک ستاره‌ی عظیم سوخته است. حتی اکسیژنی که تنفس می‌کنید، روزگاری در ستاره‌ای درخشان تولید شده. ما فقط در کیهان زندگی نمی‌کنیم؛ ما از خودِ کیهان ساخته شده‌ایم. و این حقیقت، ساده‌ترین جسم را هم تبدیل به معجزه‌ای کیهانی می‌کند.