چرا برخی افراد هرگز خواب‌هایشان را به یاد نمی‌آورند؟

همه انسان‌ها خواب می‌بینند، اما برخی به‌طور کامل قادر به یادآوری رویاهای خود نیستند. این پدیده که «آفانتازیا» (Aphantasia) نام دارد، یک وضعیت عصبی جالب است که در آن فرد نمی‌تواند تصاویر ذهنی، از جمله رویاها را به خاطر بیاورد. در این پست، به بررسی دلایل علمی این پدیده، تفاوت آن با افراد معمولی و تأثیراتش بر زندگی روزمره می‌پردازیم.

همه انسان‌ها در مرحله REM (حرکت سریع چشم) خواب، رویا می‌بینند، اما حدود ۲٫۵ تا ۶٫۵ درصد از جمعیت جهان اصلاً قادر به یادآوری رویاهای خود نیستند. این پدیده که «آفانتازیای رویایی» نام دارد، یکی از اسرارآمیزترین جنبه‌های عملکرد مغز انسان است.

آفانتازیا (Aphantasia) اصطلاحی است که اولین بار در سال ۲۰۱۵ توسط پروفسور آدام زیمان معرفی شد و به ناتوانی در تصویرسازی ذهنی اشاره دارد. این حالت نه تنها بر تجسم تصاویر در بیداری، بلکه بر یادآوری رویاها نیز تأثیر می‌گذارد. تحقیقات نشان می‌دهد مغز افراد مبتلا به آخنزیا در پردازش و ذخیره‌سازی تصاویر ذهنی با دیگران تفاوت دارد.

دلایل علمی این پدیده متعدد است. اولاً، اسکن‌های مغزی نشان داده‌اند که در این افراد قشر پس‌سری (ناحیه مسئول پردازش تصاویر) هنگام تلاش برای تصویرسازی، فعالیت کمتری دارد. ثانیاً، ارتباط بین سیستم‌های حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت در طول خواب ممکن است در این افراد ضعیف‌تر باشد. همچنین، سطح برخی انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند استیل‌کولین که در تثبیت خاطرات نقش دارند، ممکن است متفاوت باشد.

جالب اینجاست که آفانتازیا لزوماً یک نقص محسوب نمی‌شود. بسیاری از افراد با این ویژگی، زندگی کاملاً طبیعی و حتی موفقیتی دارند. برخی مطالعات نشان می‌دهند که این افراد در تفکر تحلیلی و حل مسئله مهارت بیشتری دارند، چرا که کمتر تحت تأثیر تصاویر ذهنی قرار می‌گیرند. با این حال، برای افرادی که در مشاغل خلاقانه فعالیت می‌کنند، این وضعیت می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

راه‌هایی برای بهبود یادآوری رویاها وجود دارد، از جمله تنظیم برنامه خواب منظم، تمرین تکنیک‌های تثبیت حافظه بلافاصله پس از بیداری و اجتناب از مصرف الکل. اما نکته مهم این است که ناتوانی در یادآوری رویاها به خودی خود نشانه مشکل سلامتی نیست، بلکه صرفاً نشان‌دهنده تنوع شگفت‌انگیز در عملکرد مغز انسان‌هاست.