جلوگیری از زیبایی؟

کاری رواج یافته در قرون جهالت

نقاب ضد کک‌و‌مک یا «Visard» دقیقاً چی بود؟ در قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی، به‌ویژه در انگلستان و فرانسه، پوست سفید و بدون لک نشانه‌ای از جایگاه اجتماعی بالا بود. داشتن پوستی برنزه یا دارای کک و مک (که از آفتاب گرفتن یا کار بیرون می‌اومد) نشون می‌داد فرد از طبقه‌ی پایین‌تر جامعه‌ست و مجبور به کار در فضای بازه. زنان طبقه‌ی اشراف یا طبقه‌ی متوسط رو به بالا، برای محافظت از صورت خودشون در برابر آفتاب و جلوگیری از کک‌و‌مک یا تیرگی پوست، از نقاب‌هایی به رنگ مشکی استفاده می‌کردن که تمام صورت رو می‌پوشوند.

اما چرا این نقاب‌ها بند نداشتند؟ اینجا ماجرا جالب‌تر می‌شه. بر خلاف بیشتر نقاب‌ها که با بند یا کش به سر بسته می‌شن، ویزاردها فاقد هرگونه بندی بودن. برای نگه‌داشتن نقاب روی صورت، در قسمت داخلی نقاب یک دکمه یا مهره کوچک تعبیه شده بود که زن‌ها باید اون رو با دندان‌هاشون نگه می‌داشتن! بله، یعنی زن‌ها باید لب‌هاشون رو بسته نگه می‌داشتن و نقاب رو با دهن خودشون نگه می‌داشتن. این کار دو هدف اصلی داشت:

نگه‌داشتن نقاب بدون نیاز به بند ساکت نگه داشتن زنان — چون وقتی دهنت بسته‌ست، نمی‌تونی راحت حرف بزنی. بعضی مورخان اعتقاد دارن که این طراحی عمدی بوده تا زنان در فضاهای عمومی "آرام و مطیع" باشن.

جنس و ظاهر نقاب چطور بود؟ اغلب از مخمل مشکی یا پارچه‌های سنگین ساخته می‌شد. معمولاً سوراخ‌هایی برای چشم داشت، اما سوراخ دهان نداشت. طراحی بسیار ساده بود، ولی حس مرموزی به چهره‌ی زن می‌داد. بعضی از این نقاب‌ها داخلش آستر ابریشمی داشتند تا هنگام تماس با پوست، لطافت بیشتری داشته باشن.

چرا مشکی؟ چرا فقط صورت؟ رنگ مشکی به‌خاطر خاصیت جذب نور، بهتر جلوی عبور نور خورشید رو می‌گرفت. صورت مهم‌ترین بخش بدن برای نمایش زیبایی، جوانی و جایگاه اجتماعی محسوب می‌شد. در آن دوران، بدن باید تا حد امکان پوشیده می‌بود، و تنها چیزی که می‌تونست در معرض آفتاب باشه صورت بود — و برای همینه که محافظت از صورت این‌قدر اهمیت داشت.

نقش نقاب در سبک زندگی روزمره این نقاب‌ها بیشتر در زمان سفر، پیاده‌روی یا حضور در اجتماع استفاده می‌شدن. زن‌هایی که سوار کالسکه می‌شدن یا در خیابون قدم می‌زدن، برای این‌که آفتاب به پوست‌شون نخوره، این نقاب رو می‌زدن. در کنار این نقاب‌ها، زنان گاهی چترهای مخصوص آفتاب یا کلاه‌های بزرگ هم استفاده می‌کردن، ولی ویزارد ویژگی خاص خودش رو داشت: بی‌نیازی به دست و بند و در عین حال محدود کردن گفتار.

تحلیل فرهنگی و اجتماعی استفاده از ویزارد فقط برای محافظت از پوست نبود، بلکه نوعی زبان اجتماعی بود. می‌گفت: «من زنی اشرافی‌ام، در آفتاب کار نمی‌کنم، باید زیباییم حفظ بشه.» از طرفی، این وسیله نشان‌دهنده‌ی محدودیت زنان هم بود؛ چون هم حرف زدنشون رو سخت می‌کرد، هم چهره‌شون رو پنهان می‌کرد. حتی برخی افراد در آن دوران این نقاب‌ها را ترسناک یا شیطانی می‌دانستند، چون چهره‌ای بی‌احساس و مرموز به زن می‌دادند.

چه کسانی ازش استفاده می‌کردن؟ اشراف‌زاده‌ها زنان ثروتمند در سفر همراهان ملکه یا بانوان دربار در برخی گزارش‌ها آمده که حتی ملکه الیزابت اول نیز گاهی از چنین نقابی استفاده می‌کرده.

چه شد که این نقاب‌ها فراموش شدند؟ با تغییرات فرهنگی، اجتماعی و علمی، کم‌کم جامعه از ایده‌ی «پوست سفید به هر قیمتی» فاصله گرفت. با کشف کرم‌های ضدآفتاب و پیشرفت در پزشکی و زیبایی، استفاده از نقاب‌های عجیب مثل ویزارد هم کاهش یافت. در اواخر قرن ۱۸ میلادی، این نقاب‌ها تقریباً منسوخ شده بودن.