رد پای زبان‌های دیگر در فارسی

فارسی مثل یک رودخانه است که زبان‌های مختلف در آن "راه یافته‌اند"، اما همچنان ریشه‌اش ایرانی و فارسی است.

راهنمای خوندن پست

🟣 • پس از فتح ایران توسط اعراب مسلمان در قرن هفتم میلادی (قرن اول هجری). • سپس با ورود اسلام به ایران، عربی زبان دین، سیاست، حکومت و علم شد. • در آخر فارسی پس از چند قرن سکوت، دوباره در قالب «فارسی نو» یا «دری» احیا شد ولی با واژه‌های بسیار زیاد عربی. 🟡 • علمای ایرانی مسلمان که بیشتر به عربی می‌نوشتند، مثل ابن‌سینا، فارابی، رازی، ابوریحان بیرونی. همچنین شاعران بزرگی مثل رودکی و فردوسی هم گهگاه واژه‌های عربی به کار می‌بردند ولی فردوسی کمترین میزان را داشت و خودش گفته: «به فارسی اندر سَخن‌سازه کن چرا باید آمیخت با تازی‌اش؟» 🟢 علم، کتاب، مدرسه، قاعده، حکومت، عدالت، سیاست، قضاوت، نفس، عقل، قلب، ایمان، نماز، صوم، حج، قیامت، دنیا، آخرت.

🟣 از قرن ۱۰ به بعد، مخصوصاً در دوره‌ی سلجوقیان، صفویان، قاجاریه که حاکمان ترک‌زبان بودند. واژگان واردشده بیشتر مربوط به ارتش، سیاست، خوراک، لباس و گفتار عامیانه است. 🟡 خاندان‌های ترک‌زبانِ حاکم، و شاعران درباری دوره صفوی مانند صائب تبریزی یا قاآنی که برخی واژه‌های ترکی را در اشعار خود آورده‌اند. 🟢 قشون (ارتش)، آقا، خان، خانم، ایل، یوزباشی، قاپوچی، چخماق، چخماق، قورمه، دوغ، قورباغه، قاچاق، باشی.

🟣 از دوره قاجار، به ویژه زمان ناصرالدین‌شاه و پس از آن، که نخستین سفرهای ایرانیان به اروپا آغاز شد. فرانسوی زبان علم، حقوق، فناوری، پزشکی و هنر در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بود. این زبان بیشترین اثر را در دوران مشروطه و اوایل پهلوی گذاشت. 🟡 مترجمان ایرانی که کتاب‌های علمی و سیاسی فرانسه را به فارسی ترجمه کردند، مثل میرزا ملکم‌خان و میرزا فتحعلی آخوندزاده. تحصیل‌کرده‌های فرنگ رفته که واژگان را به فارسی آوردند. 🟢 شوفاژ، دوش، آباژور، گرامافون، رادیو، ژورنال، اتومبیل، شیمی، فیزیک، پلیس، گالری، سُس، کافه، کرم، سالاد.

🟣 از اوایل قرن بیستم، به خصوص پس از جنگ جهانی دوم و با رشد صنعت، فناوری و اینترنت. امروز بیشتر واژگان علمی، فنی، اینترنت، ورزش و کسب‌وکار از انگلیسی وارد فارسی شده‌اند 🟡 ترجمه‌های علمی و رسانه‌های مدرن مثل تلویزیون و اینترنت. فعالیت شرکت‌های فناوری و استارتاپ‌ها. 🟢 کامپیوتر، لپ‌تاپ، مانیتور، اینترنت، استارتاپ، فاینانس، فوتبال، هندبال، باسکتبال، پیتزا، ساندویچ، دیزاین، اپلیکیشن.

🟣 در دوران حمله مغولان به ایران (قرن ۷ هجری/۱۳ میلادی). بیشتر واژگان اداری و نظامی مغولی وارد فارسی شد. 🟡 حاکمان مغول مثل هلاکوخان و دستگاه دیوانی‌شان. برخی دیوانیان ایرانی که تحت حکومت مغول کار می‌کردند. 🟢 یاسا (قانون)، التون (زر)، قورچی (نگهبان)، بولق (مالیات)، نایب، بخشی، اَلچی (فرستاده)، خان (پادشاه).

به میزان کمتر، برخی واژگان هم از هندی و روسی وارد شده‌اند: هندی: نارگیل، الماس، قند (در دوره تیموری و صفوی) روسی: سابر (نوعی کت خزدار)، بلشویک (سیاسی)، بیشتر در شمال ایران و دوره پهلوی.