دستگاه؛موسیقی ایرانی

هر دستگاه از تعدادی گوشه‌ که به ترتیب معینی پشت سر هم قرار گرفته اند تشکیل شده است.هر دستگاه کوک مخصوص بخود را دارد. گوشه ها در حقیقت، ملودی های کوتاهی هستند که شما در یک ساز و اواز یا تکنوازی یک ساز ایرانی معمولا می شنوید. مجموعه گوشه ها در کنار هم شالوده یک «دستگاه» را پدید می‌آورند

1:دستگاه شور دستگاه شور را می‌توان مهم ترین دستگاه موسیقی ایرانی و مادر دستگاه های موسیقی دیگر به شمار آورد، زیرا بیشتر آوازهایی که خوانندگان ایرانی می‌خوانند، در مایه‌های آواز این دستگاه قرار می‌گیرند. نمونه ای از دستگاه شور، آلبوم یاد ایام استاد شجریان است واز طرفی، بسیاری از قطعه‌های موسیقی بر اساس دستگاه شور ساخته می‌شوند. به علاوه یکی از بزرگ ترین دستگاه های موسیقی ایرانی به شمار می‌رود که اغلب نغمه‌های عشایر و طوایف در زمینه آن قرار می‌گیرند.

2: دستگاه همایون این دستگاه در بین انواع دستگاه های موسیقی اهمیت زیادی دارد، زیرا زیبایی آن خاص است و مردم زیادی طرفدار آن هستند. همایون به شکلی باشکوه و مجلل بیان می‌شود و در عین حال زیبا و دلربا هم هست. از نغمه‌های این دستگاه در موسیقی زورخانه نیز استفاده می‌شود. البته این دستگاه از میزان غم بالایی برخوردار است و با گوش دادن به آن شاید احساس اندوهی عمیق شما را فرا بگیرد، بنابراین می‌توان گفت که غمگین ترین دستگاه موسیقی ایرانی محسوب می‌شود.

3:دستگاه نوا در بین دستگاه های موسیقی ایرانی، نوا از همه متعادل‌تر است. زیرا نه ریتم بسیار شادی دارد و نه شما را خیلی غمگین می‌کند، به طور معمول موسیقی ملایمی را به وجود می‌آورد. گاهی اوقات آن را در آخر مجالس پخش می‌کنند و گاهی هم اشعاری عارفانه مانند شعرهای حافظ را برای آن انتخاب می‌کنند، زیرا ترکیب آهنگ نوا و اشعار عارفانه حسی تاثیرگذار در شنونده به وجود می‌آورد.

۴:دستگاه ماهور به طور کلی نغمه‌هایی که در زمینه ماهور خوانده می‌شوند، ریتمی شاد دارند و در عیدها و جشن‌ها نواخته می‌شوند. ماهور یکی دیگر از انواع دستگاه های موسیقی ایرانی است که گاهی نیز از آن برای القا کردن حس دلیری، شجاعت، ابهت و وقار استفاده می‌کنند. برخی از زبان شناسان معتقدند که این واژه از کلمه “ماژور” گرفته شده است.

۵: دستگاه سه گاه سه گاه یکی دیگر از دستگاه های موسیقی ایرانی است که به بیان احساس اندوه و غم می‌پردازد. این احساس به حدی زیاد است که روح الله خالقی در کتاب نظری به موسیقی، می‌گوید که:” نغمه سه گاه مرتبط با مصیبت‌های نیاکان ما است و سه گاه آوازی بی نهایت جان سوز است که ریشه و بنیاد آدمی را از جا می‌کند”. البته برخی هم نظر دیگری دارند، آن را درد و غمی بیان می‌کنند که در نهایت به امید و آغاز روشنایی می‌رسد.

۶: دستگاه چهارگاه با اینکه سه گاه و چهارگاه با هم پیوستگی خاص دارند، ولی با این حال گوشه‌های آن‌ها متفاوت هستند و برخی از گوشه‌های چهارگاه اصلا در دستگاه سه گاه نواخته نمی‌شوند. در واقع مقام‌های این دو به قدری با هم فرق دارند که در هیچ یک از دیگر دستگاه های موسیقی ایرانی، شاهد این تفاوت نیستیم. بعضی از موسیقیدانان بر این باورند که دستگاه چهارگاه نسبت به دستگاه شور، قدمت بیشتری دارد و باید چهارگاه را به عنوان دستگاه اصلی بشناسیم

۷:راست پنجگاه در حقیقت موسیقی دانان این دستگاه را ترکیبی از تمامی دستگاه های موسیقی ایرانی می‌دانند. برخی آن را به عنوان دستگاهی آموزشی به حساب می‌آورند، که نوازندگان با یادگیری آن بتوانند، رموز مرکب خوانی و مرکب نوازی را بیشتر بشناسند. تمامی احساساتی که در باقی مقام‌ها و دستگاه‌ها وجود دارند، در راست پنجگاه قابل اجرا هستند. در این دستگاه می‌توان همه‌ی ویژگی‌های آوازها و مقام‌های دیگر را ایجاد کرد.