بل؛ اقتباسی از داستانی کلاسیک

مامورو هوسودا با این اقتباس درخشان خود نشان داد که ادعاها، و شاید بتوان گفت نگرانی‌های ما، کاملا بی‌اساس بوده است.

مامورو هوسودا پیشتر در انیمه‌ی «دختری که در زمان پرش می‌کرد» به سراغ کار اقتباسی رفته بود، ولی کمتر کسی تصور می‌کرد او برای «بل»، آخرین کار خود، به سراغ اقتباس از «دیو و دلبر»، داستان کلاسیک مشهور گابریل-سوزان دو ویلنوو برود. این رمان اگرچه بارها در هالیوود و جاهای مختلف دنیا مورد اقتباس قرار گرفته، ولی از نظر حال‌وهوا و جنس پیرنگ خیلی به انیمه‌های ژاپنی نمی‌خورد. هوسودا در کارهای قبلی خود علاقه‌ی زیادی داشت که اتفاقاتی غیرواقعی و باورنکردنی را وارد دنیای واقعی خودمان کنند. او این بار مسیر متفاوتی را در پیش گرفته و سعی کرده این دو جهان (واقعی و غیرواقعی) را از هم جدا کند. البته این دو جهان اگرچه جدا از هم هستند، ولی تاثیر زیادی روی هم می‌گذارند.

اقتباس هوسودا از «دیو و دلبر» در دل این جهان مجازی یو شروع می‌شود. جایی که بل با یک هیولای زمخت و نچسب به نام اژدها آشنا می‌شود که تمام ساکنان یو از او متنفر هستند و همیشه مورد غضب است. اما سوزو که خودش انسانی درد کشیده است، تصمیم می‌گیرد بیشتر با او آشنا شود. یکی از نقاط قوت «بل»، همین احساسات پیچیده و چند لایه‌ای است که شخصیت‌های آن دارند. بیشتر آدم‌های داستان رنج کشیده هستند و خیلی خوب درد هم را می‌فهمند.

یکی از نقاط اوج داستان جایی است که متوجه می‌شویم این دردهای روحی اژدها هستند که او را بی‌رحم‌تر و خطرناک‌تر می‌کنند. در واقع، این جهان مجازی فرصتی شده تا این آدم‌های زخم خورده بتوانند درونی‌ترین عقده‌های فروخفته‌ی خود را ابراز کنند. این حجم از احساسات‌گرایی اگرچه کمک زیادی به دوام فیلم و تقویت حال‌وهوای آن کرده، ولی از طرفی به فیلم ضربه‌هایی هم زده است. همین تاکید بیش از حد روی احساسات، و ارائه‌ی دقیق همان احساساتی که مد نظر هوسودا بوده است، باعث شده که «بل» روند کندی داشته باشد. گویا هوسودا اصلا در ابتدا دوست داشته یک انیمه‌ی موزیکال بسازد، اما از آن‌جا که موزیکال‌ها در دنیای انیمه معمولا موفقیت چندانی به دست نمی‌آورند، تصمیم گرفته کمی بار موسیقی آن را کمتر کند. ولی با این وجود باز هم صحنه‌های آوازخوانی زیادی در فیلم دیده می‌شود.

البته این‌که انیمه‌سازها به قوانین مرسوم فیلمسازی بی‌توجه هستند و تجربه‌گرایی‌ها و ماجراجویی‌های خود را پیش می ‌برند، به یک اصل ثابت در این صنعت تبدیل شده است. ولی مشکل «بل» این است که تا حد زیادی دوباره‌گویی می‌کند. یعنی خیلی از حرف‌هایی که هوسودا در قالب‌ دیالوگ‌ها و کنش‌ و واکنش‌ها مطرح می‌کند، دوباره از طریق آوازخوانی‌های بل رویشان تاکید می‌کند. اگر صحبت‌هایی که بل در ترانه‌های خود مطرح می‌کند تازه و بکر بودند، مشکل چندانی به وجود نمی‌آمد. ولی سخت می‌شود پنج، شش، یا حتی ده دقیقه ایستاد و موسیقی را گوش کرد که تقریبا همان حرف‌های بقیه‌ی فیلم را می‌زند. البته از حق نگذریم هم خود موسیقی‌ها و هم جلوه‌های بصری که برای آن‌ها انتخاب شده، بی‌نظیر و ماهرانه هستند. مخصوصا آن اجرای پایانی بل در جهان مجازی یو احتمالا یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای هوسودا و تیمش به عنوان انیمه‌ساز باشد.

یک جنبه‌ی دیگر «بل» که مورد توجه زیادی قرار گرفته است، به‌کارگیری متاورس با ابرجهان است که یکی دو سالی است به بحث اصلی محافل هنری و فعال در حوزه‌ی فناوری تبدیل شده است. ابرجهان در اصل به جهان مجازی گفته می‌شود که در قالب اینترنت یا بازی‌های ویدئویی به مخاطبان ارائه می‌شود و آن‌ها می‌توانند با انتخاب یک آواتار یا کالبد مجازی، یک زندگی دوم را در این جهان شروع کنند. ابرجهان طرفداران و مخالفان زیادی دارد. عده‌ای معتقدند چنین جهانی باعث دور شدن افراد از واقعیت زندگی روزمره‌ی خود می‌شود. موافقان هم معتقدند این جهان می‌تواند فرصتی برای شکوفایی و خودنمایی افرادی باشد که در دنیای واقعی فرصت چندانی برای ابراز وجود نداشته‌اند.

ولی یک نکته‌ی مهم وجود دارد که هوسودا در اواخر فیلم رو می‌کند. وقتی سوزو به هویت واقعی اژدها در دنیای واقعی پی می‌برد، از جهان مجازی خارج می‌شود و تصمیم می‌گیرد بقیه‌ی تکاپوهای خود را در دنیای واقعی طی کند. او عزم خود را جزم می‌کند که انسان واقعی پشت اژدها را پیدا کرده و او را از زندگی تلخش نشان می‌دهد. به نظر می‌آید تا حدودی می‌توان به نظر هوسودا درباره‌ی فراجهان یا متاورس پی برد. او معتقد است این جهان باید محلی باشد برای انسان‌های واقعی که مدتی در آن بیاسایند و بتوانند خود را برای حضور دوباره در جهان واقعی آشنا کنند. اگر آدم‌ها تمام زندگی خود را در همین هویت مجازی خلاصه کنند، با یک مشکل خطرناک مواجه خواهیم بود. شاید به همین دلیل است که سوزو در اواخر فیلم به یک‌باره از هویت بل خارج می‌شود و در قالب هویت واقعی خودش (سوزو)، شروع به آوازخوانی می‌کند.

«بل» از همان زمان اکران نخست خود در جشنواره کن، تا اکران‌های عمومی بعدی، همیشه مورد تحسین قرار گرفت. در جشنواره کن که مورد تحسین منتقدان قرار گرفت و تماشاگران چهارده دقیقه به صورت ایستاده تشویقش کردند. در اکران عمومی هم به سومین فیلم پرفروش‌ برتر سال سینمای ژاپن تبدیل شد و در مجموع 63.8 میلیون دلار فروش داشت. فیلم در جوائز آکادمی فیلم ژاپن نامزد بهترین انیمیشن سال شد، ولی متاسفانه به جایزه اصلی نرسید. «بل» در وبسایت آی‌ام‌دی‌بی امتیاز 7.3 از ۱۰، و در وبسایت راتن تمیتوز امتیاز فوق‌العاده‌ی 95 از ۱۰۰ را دارد