چند آداب و رسوم رسمی ایرانی ها

آداب و رسوم ایرانی ریشه در فرهنگ غنی چند هزار ساله دارد؛ اما برخی از این رسوم در گذر زمان، کم‌رنگ یا بی‌رنگ شده است. آداب و رسوم هر کشور ریشه در تاریخ و فرهنگ آن دارد و ازاین‌رو، کشوری چون ایران با پیشینه فرهنگی کهن و تاثیرگذار، از رسوم جالب‌توجه و خرده فرهنگ‌های گوناگونی برخوردار است. رسوم ایرانی به دو دسته کلی آیین‌های ملی و رسم‌های محلی تقسیم می‌شوند؛ چراکه اقوام مختلف ایرانی علاوه بر پایبندی به آیین‌های ملی میهنی مذهبی، هریک رسوم محلی مخصوص به خود نیز دارند.مهم‌ترین آداب و رسوم ایران چیست؟ آداب و رسوم ایران امروز تلفیقی از سنت‌های گذشته این سرزمین و باورهای مدرن مردم است؛ آیین‌هایی چون شب یلدا، جشن عروسی، جشن دندونی نوزاد، خانه تکانی، کاشت سبزه، چیدن سفره هفت‌سین، سیزده به در، آب ریختن پشت مسافر و آداب و عاداتی چون تعارف کردن، احترام به بزرگ‌ترها و پشت نکردن به دیگران از جمله مهم‌ترین آداب و آیین‌های ایرانی به حساب می‌آید.در این نوشتار با برخی از آیین‌ها و جشن‌های زنده ایرانی بیشتر آشنا خواهید شد و نمونه‌هایی از آداب و رفتارهای عجیب ایرانیان برای مهمانان خارجی را می‌شناسید.

با آداب و رسوم ایران آشنا شوید چهارشنبه سوری چهارشنبه آخر سال از دیرباز در میان ایرانیان جایگاه ویژه‌ای داشته است و به زعم برخی، شب مبارکی است که طلیعه نوروز را نوید می‌دهد؛ ازاین‌رو، ایرانیان آخرین چهارشنبه سال را جشن می‌گیرند، کهنگی، بیماری و ناراحتی سال کهنه را با دود آتش به دور می‌ریزند و خود را آماده تازگی و طراوت بهار می‌کنند. برخی از پژوهشگران بر این عقیده‌اند که در ایران باستان «جشن سوری» مرسوم بود و عنوان «چهارشنبه» در دوره اسلامی به آن افزوده شد؛ چراکه هریک از روزهای هفته در پیش از اسلام، نام مخصوص به خود را داشت.عده‌ای می‌گویند که «چهار» معرف چهار فصل و سوری (فارغ از معنای جشن و سرور) به معنی سرخ است. مردم در این شب، همچون دیگر جشن‌های زمستانی، انتظار داشتند که سرما رخت بربندد؛ ازاین‌رو، روشن کردن آتش در شب چهارشنبه آخر سال نیز به‌نوعی گرم کردن جهان و زدودن سرما و پژمردگی تعبیر می‌شود. ایرانیان باستان نور را مظهری از فروغ ایزدی و آتش را نماد پاکی و درخشش می‌دانستند و از این جهت، با روشن کردن آتش در اغلب جشن‌ها، روشنایی و پاکی را به خود هدیه می‌دادند. برگزاری آیین‌های چهارشنبه سوری در نقاط مختلف ایران کمی با یکدیگر فرق می‌کند؛ اما به‌طور کلی، مردم در شب چهارشنبه آخر سال، دور هم جمع می‌شوند و با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن، آرزوی خیر و سلامتی و دوری از شر و بلا می‌کنند. همچنین، پختن آش چهارشنبه آخر سال به نیت برکت و سلامتی در سال جدید نیز از دیگر رسوم چهارشنبه سوری است؛ این آش در هر شهر و دیار به شیوه متفاوتی طبخ می‌شود. «آش ابودردا» یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین انواع آش چهارشنبه سوری به شمار می‌رود که به نیت شفای بیماران یا آرزوی سلامتی اعضای خانواده در سال جدید پخته می‌شود. علاوه بر این، بسیاری از ایرانی‌ها در شب و روز چهارشنبه سوری، آش رشته یا رشته پلو می‌پزند و نیت خود را در دست گرفتن رشته کار و امور زندگی در سال جدید عنوان می‌کنند. مراسم قاشق‌زنی و کوزه شکستن نیز پیش‌تر در چهارشنبه آخر سال انجام می‌‌گرفت که با گذر زمان، بسیار کم‌رنگ شده است و حال، تنها در برخی از شهرها، روستاها یا محله‌ها اجرا می‌شود.

سنت خانه‌تکانی خانه تکانی از زیباترین سنت‌های نوروزی به شمار می‌رود که در همه نقاطی که نوروز را پاس می‌دارند چون ایران، تاجیکستان، افغانستان و جمهوری آذربایجان برگزار می‌شود. فارسی زبانان و علاقه‌مندان به نوروز باستانی، در آستانه بهار همه وسایل خانه را گردگیری و نظافت می‌کنند تا گردوغبار کهنگی و آلودگی را دور بریزند و با آراستگی و پاکیزگی هرچه تمام‌تر به استقبال سال نو بروند. بر اساس باوری کهن، فروهرها در هنگام بازگشت به زمین با دیدن خانه تمیز، برای اهل خانه دعا می‌کنند برخی سنت پسندیده خانه تکانی را به باور ایرانیان باستان نسبت می‌دهند؛ بر این اساس، فروردین ماه به فروهرها (روح درگذشتگان) اختصاص دارد و آن‌ها سالی یک بار در آستانه بهار به خانه بر می‌گردند. ایرانیان بر این عقیده بودند که فروهرها خانه تمیز و آراسته را دوست دارند، با دیدن آن شاد می‌شوند و برای برکت و شادکامی اعضای خانواده دعا خواهند کرد.

کاشت سبزه سبزه عید با روبان قرمز منبع عکس: دلگرم؛ نام عکاس: ناشناس کاشت سبزه برای عید نوروز ریشه‌ای کهن در ایران‌زمین دارد و در اوستا با عنوان نماد حقیقت و فضیلت از آن یاد شده است. در داستان‌ها نقل کرده‌اند که اهریمن، خشکسالی را به زمین فرستاد و جمشید بر او فائق آمد. پس از آن، مردم به پاس برکت آبادانی و بهار دوباره زمین، در ظروف مختلفی جو کاشتند. بر این اساس، ایرانیان باستان در سه ظرف مختلف گندم، جو و ارزن می‌کاشتند و به نشانه اندیشه نیک، پندار نیک و گفتار نیک بر سر سفره می‌گذاشتند تا اهورامزدا رشد و بالندگی را به آن‌ها هدیه کند.رویاندن سبزه نوروز همچنان در میان ایرانیان رواج دارد؛ هرچند تعداد آن به یک ظرف رسیده است؛ اما مردم هنوز این سنت را به فال نیک می‌گیرند و کاشت دانه و رویش آن را نشانه برکت و باروری در سال نو می‌دانند؛ ازاین‌رو، معمولا دو هفته پیش از سال جدید،‌ دانه‌هایی چون گندم، جو، عدس، ماش یا بذرهایی چون شاهی، ریحان، خاکشیر و خرفه را در ظرف‌های زیبا می‌کارند و خانه‌های خود را در نخستین روزهای بهار با سرسبزی، طراوت و شادابی آذین می‌بخشند. از سوی دیگر، سبزه خبر از سبزی بهار می‌دهد و همگامی با طبیعت را گوشزد می‌کند؛ بهاری که دگرگونی، امید زندگی، بیداری و سرسبزی را به انسان یادآور می‌شود.

زیارت اهل قبور در پنجشنبه آخر سالایرانیان عهد باستان معتقد بودند که با آمدن نوروز و آغاز فروردین، فروهرها (روح درگذشتگان) به دنیای زمینی باز می‌گردند. فروهر یا فروشی بنا بر باور زرتشتی، بخشی از وجود مینوی انسان به حساب می‌آید که روان، نگهبان او است و پس از مرگ، روان به فروشی خود می‌پیوندد. از آنجایی که در دین زرتشتی سنت سوگواری وجود ندارد، پیروان این دین، بازگشت فروهرها را در جشن فروردینگان جشن می‌گیرند. در فروردین‌یشت نیز آمده است: فروهرهای مقدس و نیک و توانای پاکان را می‌ستاییم که در هنگام آخرین جشن فصلی سال از آرامگاه‌های خویش پرواز کرده، در مدت ۱۰ شب و روز پی‌درپی در اینجا به سر ببرند. امروزه مردم ایران‌زمین، سنت کهن یادبود نیاکان در روزهای آخر سال و نوروز را با آیین اسلامی پیوند زده‌اند، در آخرین پنجشنبه سال، به دیدار درگذشتگان می‌روند و یاد آن‌ها را گرامی می‌دارند. بسیاری از مردم با بردن گل و سبزه یا چیدن هفت‌سین بر مزار عزیزان خود، گویی حال و هوای عید و سال نو را به آنان نیز هدیه می‌دهند و دعای خیر برای سال جدید را از نیاکان طلب می‌کنند.

نوروزخوانینوروز خوانی یا بهارخوانی از آیین‌های موسیقایی کهن در ایران‌زمین است که قدمت آن را به پیش از دوره اسلامی و زمان ظهور زرتشت پیامبر نسبت می‌دهند. این سنت نوروزی زیبا روزگاری در همه نقاط ایران در آستانه فصل بهار اجرا می‌شد؛ اما امروزه تنها در بخش‌هایی از کشور چون گیلان و مازندران رواج دارد. نوروزخوانان دوره‌گرد معمولا از نیمه دوم اسفندماه در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر می‌گردند و با خواندن اشعاری آهنگین، مژده فرا رسیدن بهار و نوروز را به مردم می‌دهند و از آنان مژدگانی دریافت می‌کنند. آیین نوروزخوانی در گذشته‌های دور با ستایش اهورامزدا، توصیف طبیعت و زیبایی بهار و ستایش شاهان و امیران انجام می‌گرفت؛ اما بعد از ورود اسلام به ایران، این آوازها با مفاهیم مذهبی عجین شد و مضمون اشعار به ستایش پروردگار، مدح پیامبر اسلام (ص) و ائمه معصوم (ع) تغییر کرد.

چیدن سفره هفت‌ سین سفره هفت سین با لاله های رنگی هفت سین را شاید بتوان مهم‌ترین نماد نوروزی در میان ایرانیان معرفی کرد. مردم ایران‌زمین ساعاتی پیش از تحویل سال، سفره‌ای می‌گسترانند که متشکل از هفت نماد است که با حرف سین آغاز می‌شود. هریک از اجزای سفره هفت سین مبتنی بر یک سنت کهن است و پیام خاصی را منتقل می‌کند. محمد علی دادخواه در پژهشی درباره هفت سین نوروزی نوشته است:عدد هفت برگزیده و مقدس است. در سفره نوروزی انتخاب این عدد بسیار قابل‌توجه است. ایرانیان باستان این عدد را با هفت امشاسپند یا هفت جاودانه مقدس ارتباط می‌دادند. در نجوم عدد هفت، خانه آرزوها است و رسیدن به امیدها را در خانه هفتم نوید می‌دهند. دکتر دادخواه در ادامه به نقل از علامه مجلسی می‌نویسد: آسمان هفت طبقه و زمین هفت طبقه است و هفت ملک یا فرشته موکل بر آنند و اگر موقع تحویل سال، هفت آیه از قرآن مجید را که با حرف سین شروع می‌شود، بخوانند آنان را از آفات زمینی و آسمانی محفوظ می‌دارند.سیب، سماق، سمنو، سنجد، سیر، سکه، سرکه و سبزه، هریک معنای خاصی در هفت سین دارند: سیب: نماد صحت و سلامتی، شادابی و تندرستی، بارداری و زایش سماق: نماد شادی، صبر، امید و استقامت سمنو: نماد خیر و برکت و مبارزه با ضعف و فترت سنجد: نماد دلبستگی و دلدادگی و به تعبیری سمبل خردورزی و رفتار سنجیده سیر: نشانه اهورامزدا و نماد مبارزه با زشتی و پلیدی و به تعبیری نشانه سیر چشمی سکه: نماد رزق و روزی سرکه: نماد پذیرش ناملایمات سبزه: نماد سرزندگی و زایش دوباره و به تعبیری نماد ایثار، گذشت و فداکاری اجزای فرعی سفره هفت‌سین نیز هریک به موضوعی اشاره دارد: آب: به نشانه پاکی و روشنایی آینه: به نشانه صداقت و شفافیت گل سنبل: به نشانه دوستی و رفاقت تخم‌مرغ: به نشانه زایش و تولد شمع: به نشانه نور و روشنی در ایران پس از اسلام، قرآن نیز به‌عنوان کتاب آسمانی و به نشانه توکل به خداوند در سفره هفت سین جای گرفت. بسیاری از ایرانیان دیوان حافظ را نیز روی سفره می‌گذارند و سال نو را با تفالی بر دیوان خواجه شیراز، با امید خیر و خوشی در روزهای پیش رو آغاز می‌کنند. در این میان، بسیاری از پژوهشگران چون «محمد علی دادخواه» بر این عقیده‌اند که ماهی در سفره هفت سین ایران باستان جایی نداشت و پیشکشی از فرهنگ چینی است: ماهی در سفره نوروزی در ایران باستان جایی نداشته و از اواخر دوران قاجار، توسط «کاشف السلطنه چایکار» با بهره‌گیری از جشن‌های سال نو چینی‌ها گرفته شده و بر سر سفره و خوان نوروزی ایرانیان آمده است.