اصطلاحات موسیقی

اصطلاحات بنیادین در فیزیک صوت صدای موسیقیایی: صدایی است که دارای چهار مؤلفه بسامد ، کشش ، جنس و شدت بوده و با این چهار مؤلفه از صدای غیر موسیقیایی متمایز می‌شود. بسامد (فرکانس): ارتفاع صوت؛ که با تعداد مشخصی ارتعاش (با دوره تناوب معین) در یک بازه زمانی شناخته می‌شود. کشش (دیرند): مدت زمانی که طول می‌کشد تا صدای مشخصی شنیده شود. جنس صدا: آن چیزی که صدای یک ساز مشخص را از صدای ساز دیگر متمایز می‌کند. در اثر تداخل امواج هارمونیک با موج اصلی صدای موسیقیایی به وجود می‌آید. شدت (حجم): مشخص کننده قدرت و میزان بلندی یا کوتاهی صدا است و واحد آن دسی بل db می‌باشد.

اصطلاحات مهم در تئوری موسیقی ملودی: عبارت است از توالی متناسب صداهای موسیقیایی که یک مفهوم ذهنی درست کند. ریتم: عبارت است از ضرباهنگ‌های هماهنگ با زمان که سبب می‌شود موسیقی از نظر اجرای زمانی شکلی منظم پیدا کند. فاصله: وقتی دو صدای موسیقی همزمان اجرا می‌شوند ، کیفیتی به نام فاصله شکل می‌گیرد که ناشی از اختلاف بسامد دو صدا است. نت: علامت نوشتاری متناظر با هر صدای موسیقیایی موتیف: مجموعه چند نت با ریتم مشخص کنار هم که یک واحد موسیقی را تشکیل می‌دهند. مانند واژه در زبان. سکانس – سکوئنس: مجموع چند موتیف که یک جمله موسیقیایی را تشکیل می‌دهند و می‌توانند در سطوح مختلفی تکرار شوند. گام: وقتی که چند نت (معمولا هفت تا) با یک فواصل مشخصی در امتداد هم قرار بگیرند. گام‌ها مشخص کننده ساختار ملودیک و لحن آهنگ هستند. در موسیقی غربی دو گام ماژور و مینور معروف است. هارمونی: هماهنگی چند نت با بسامدهای مربوط به هم که همزمان اجرا می‌شوند.

آکورد: اجرای همزمان سه صدا با اصول مشخص و فواصل معین که حس هارمونیک ایجاد می‌کند. اکتاو: به مجموعه کامل هشت نت از یک نت تا نت هشتم که کیفیت مشابهی با آن دارد. دانگ (تتراکورد): چهار نت متوالی در یک گام آلتراسیون: تغییر فواصل در ملودی یا آکورد در بخشی از آهنگ کادانس: مجموعه نت یا آکوردی که با اجرای فاصله مشخصی نسبت به نت اصلی گام ، باعث احساس خاتمه در جمله موسیقیایی می‌شود.

اصطلاحات موسیقی مربوط به نگارش و علائمپنج خط حامل: نمایشگر محل قرارگیری نت‌ها و صداها در آهنگ است. کلید: مشخص می‌کند صدای ساز در چه محدوده‌ای است. میزان: واحدی از زمان است که موتیف‌های اصلی در آن قرار می‌گیرند.

اصطلاحات موسیقی مربوط به ساختار بافت: عبارت از مجموعه صداهایی که در موسیقی به کار رفته و نوع تعامل صداها با همدیگر. معمولا سه دسته مهم دارد: بافت مونوفونیک: تمامی صداها یک نوع ملودی را اجرا می‌کنند. (در موسیقی خاورمیانه و ایران بسیار معمول است.) بافت پلی‌فونیک: هر صدا (شامل ساز یا صدای انسان) ملودی مشخصی را اجرا می‌کند. اما این ملودی‌ها با هم مرتبط هستند. (در موسیقی دوران رنسانس و باروک اروپا بسیار رواج داشت. در برخی نقاط ایران مانند خراسان رایج است. هم‌چنین در موسیقی سنتی ایران رواج نسبی دارد.) بافت هموفونیک: بافت غالب موسیقی‌های امروز جهان هموفونیک است. در این بافت یک یا چند ساز یا انسان ملودی اصلی را نواخته و بقیه سازها یا انسان‌ها (در گروه‌های کُر) صداهای آکوردهای هماهنگ با ملودی اصلی را اجرا می‌کنند. در موسیقی اروپا از دوران متأخر باروک و کلاسیک به این سمت ، انواع موسیقی‌های غربی مانند پاپ ، راک ، بلوز ، جز و … دارای چنین بافتی هستند. بافت هموفونیک در موسیقی سنتی ایران تقریبا وجود ندارد و تلاش‌هایی که در این زمینه صورت گرفته چندان اثربخش نبوده است. اما در موسیقی‌های تلفیقی ایرانی مانند ارکسترال و پاپ ایرانی ، بافت هموفونیک با قدرت تمام وجود دارد.

اصطلاحات موسیقی مربوط به تنظیم و اجرا ارکستر: مجموعه‌ای از نوازندگان و خوانندگان که قطعات موسیقی را اجرا می‌کنند. به تناسب نوع آهنگ و تعداد موزیسن‌ها ، انواع مختلف ارکستر وجود دارد. مانند ارکستر مجلسی ، ارکستر سنفونیک ، کوارتت (ارکستری متشکل از چهار نوازنده) کوئینتت (پنج نوازنده) و … . پارتیتور: نت نوشته شده برای مجموع سازهای ارکستر رهبر ارکستر: شخصی که با زبان نشانه‌ای و علامت‌های ویژه اعضای ارکستر را رهبری می‌کند.

اصطلاحات مربوط به سرعت موسیقی تمپو: میزان سرعت اجرای موسیقی که در قیاس با زمان مشخص می‌شود. آلِگْرو: تمپوی سریع مُدِراتو: تمپوی متوسط لِنتو: تمپوی کم اَچِلِراندو: افزایش سرعت اجرای موسیقی ریتارداندو: کاهش سرعت اجرای موسیقی

اصطلاحات مربوط به شدت و داینامیک موسیقی فورتیسیمو: اجرا با شدت و طنین بالا پیانیسیمو: اجرا با شدت و طنین پایین کْرِشِندو: افزایش شدت اجرای آهنگ دی‌کرشندو: کاهش شدت اجرای آهنگ

اصطلاحات موسیقی مربوط به فرم فرم موسیقی: کیفیتی رفتاری در موسیقی می‌باشد که بخش‌های مختلف موسیقی را از نظر شروع و خاتمه زمانی مشخص می‌کند. مانند بخش‌های اکسپوزیسیون ، بریج ، دولوپمان و کودا که هر کدام از نظر زمانی و محتوایی موقعیت مشخصی دارند. و در نسبت معینی با هم می‌باشند. واریاسیون: یک جمله یا سکانس یا مجموعه‌ای از آن‌ها به شیوه‌ای تکرار شود که احساس تنوع در شنونده ایجاد کند. تضاد: یک ملودی به شکل دیگری تکرار شود یا همان ملودی با ساز دیگری تکرار شود. هدف تضاد نیز ایجاد تنوع است. فرم باینری یا دو تایی: نوعی از فرم است که به سادگی از دو بخش تشکیل شده. فرم سه تایی: شامل سه بخش که بخش دوم در تضاد با بخش اول (یا واریاسیونی از آن) باشد سپس بخش سوم عیناً یا در شباهت با بخش اول اجرا گردد. فرم سنفونی: یک فرم پیچیده برای ارکسترهای بزرگ

سازهای زهی (کوردوفون): سازهایی که از سیم تشکیل شده و با کمان (آرشه) و یا پیک (مضراب) نواخته می‌شوند. زهی آرشه‌ای مانند ویولن و کمانچه ، و زهی مضرابی مانند گیتار و سه‌تار. سازهای بادی (ائروفون): که از ورود خروج ستون‌های هوا برای ایجاد صوت استفاده می‌کنند. دارای دو دسته مهم بادی چوبی (مانند نی و فلوت) و بادی برنجی (مانند ترومپت) هستند. سازهای کوبه‌ای (مِمْبرافون): سازهای ضربی مانند تنبک ، طبل ، دف. از آن جهت ممبرافون نامیده می‌شوند که از پوسته حیوانات برای ضرب استفاده می‌کنند.سازهای زهی کوبه‌ای: سازهایی مانند پیانو و سنتور که تلفیقی از زهی و ضربی هستند و با چکش روی آن‌ها نواخته می‌شود. پرده (فْرِت): در سازهای زهی مانند گیتار ، پرده نقش جدا کننده برای نت‌ها را بازی می‌کند. کلاویه: در ساز پیانو ، کلاویه کلیدی است که به چکشی متصل است که هنگام فشردن کلاویه ، چکش روی سیم فرود آمده و ضربه می‌زند و تولید صدا می‌کند.

اصطلاحات مربوط به موسیقی ایرانی مقام: یک کیفیت مشخص لحنی که از فواصل ویژه موسیقی ایرانی پدید می‌آید و در برابر گام در موسیقی غربی قرار می‌گیرد. فواصل ویژه‌ای در موسیقی ایرانی اجرا می‌شوند ، مانند فواصل مجنب و پیش‌طنینی که شامل ربع پرده‌ها هستند و در موسیقی غربی وجود ندارند. گوشه: نوعی آلتراسیون در مقام‌ها که سبب تغییر فواصل در بخشی از ملودی می‌گردد. دستگاه: به مجموعه یک مقام و گوشه‌های زیرمجموعه آن دستگاه گفته می‌شود. مانند سه‌گاه ، چهارگاه ، راست‌پنجگاه ، شور ، ماهور ، همایون و نوا. آواز: نوعی مقام با مجموعه گوشه‌هایش هست که از نظر ترتیب و توالی نت‌ها مشابه یکی از دستگاه‌های بالاست ، اما نت شروع (در اصطلاح موسیقی ایرانی: شاهد) و نت پایان (در اصطلاح موسیقی ایرانی: ایست) در آن‌ها متفاوت است. مانند آوازهای بیات ترک (زند) ، ابوعطا ، دشتی و افشاری که از ملحقات دستگاه شور و آواز اصفهان که از ملحقات دستگاه همایون هستند.

سینتی سایزر: یک سخت‌افزار یا نرم‌افزار که کارش تولید و شبیه‌سازی صداها به صورت دیجیتالی است. وی اس تی: مجموعه‌های فرعی از سینتی سایزرها که دارای بانک صداهای سنتز شده هستند. کمپرسور: تعدیل شدت صدا و حذف ریزصداهایی که از میزان مشخصی بالاتر است. اکوالایز: تعدیل محتوای بسامدی صوت در تناظر با شدت صدا (واحدهای هرتز در تناظر با دسی بل) و حذف ریزصداهایی که دارای بسامد غیر قابل قبول است. (یا از محدوده پهنای باند استاندارد خارج است.) پنینگ: انتقال منبع صدا به راست یا چپ دی‌نویز: حذف صداهای متمایل به خش از محتوای صوت