خلاصه: نوع اولیهٔ شطرنج با نام سانسکریتِ چاتورانگا در امپراتوری گوپتا ابداع شد و در زمان حکومت خسرو انوشیروان ساسانی به ایران معرفی شد. شطرنج در ایران، با کمی تغییر در قوانین بازی، نام چَترَنگ را بر خود گرفت و با فتح قلمرو امپراتوری ساسانیان، توسط عرب‌ها در سراسر جهان اسلام رایج شد و «شطرنج» نام گرفت

اگرچه مخترع بازی شطرنج هنوز مشخص نیست اما مورخان در پی یافتن زادگاه آن هستند. بر اساس نظریه ای شطرنج حدود سال 600 میلادی در هند توسعه یافته است.شنیده ها حاکی از آن است که حاکم امپراتوری گوپتا در هند از دانشمندان خواست تا بازی بسازند که به فرزندانش آموزش جنگاوری دهد و از آن ها ژنرال های قدرتمند بسازد. طبق درخواست وی، بازی بنام Chatarunga به زبان سانسکریت و به معنای "چهار بخش" ساخته شد. این چهار بخش شامل پیاده نظام، سواره نظام، فیل و ارابه بود. که امروزه به آن ها سرباز، رخ، فیل و اسب می گوییم.

همانطور که در شاهنامه گفته شده، مردم ایران در زمان ساسانیان که در آن زمان همسایه هند بودند، توسط راجا هند با شطرنج آشنا شدند. فرهنگ ایران در پیشرفت بازی شطرنج تاثیر بسزایی داشت و نام آن را از Chatarunga به چطرنگ تغییر دادند. در طی سال ها نام این بازی تغییر کرد و با حمله عرب ها به ایران به شطرنج تغییر نام داد. در این بازی اگر به شاه حمله می شد و شاه توانایی فرار نداشت؛ عبارت شاه مات گفته می شد که بعد ها این عبارت در کشور های دیگر نیز استفاده شد.

در سال 1000، بازی شطرنج در سراسر اروپا فراگیر شد. بعد از 500 سال، شطرنج شباهت زیادی به بازی اولیه هندی داشت. جدا از ترجمه ها و تغییر نام ها در این بازی، قوانین از ابتدا تغییری نکرده اند. با شروع دوره رونسانس، قوانین شطرنج در کتاب فرهنگ و علم توسعه یافتند. بخشی از تغییرات در قوانین در جهت افزایش سرعت بازی و وارد کردن زودتر مهره ها به جنگ بود.

با افزایش محبوبیت و تدوین قوانین جدید، این بازی به یک ورزش حرفه ای تبدیل شد. اولین تورنمنت در سال 1851 در لندن برگزار شد و مسابقات قهرمانی جهان نیز در سال 1886 انجام شد.

در بیش از نیم قرن، در بازی های قهرمانی جهان، 5 نفر از عنوان قهرمان شطرنج برخوردار بودند. این عنوان به مدت 27 سال در اختیار ریاضیدان آلمانی امانوئل لاسکر بود که رکورد طولانی ترین دوره قهرمانی را دارد. در قرن بیستم، سبک مدرن شطرنج با بروز رسانی استراتژی ها و تاکتیک ها بسیار پیشرفت کرد. سبک بازی تهاجمی خوزه رائول کاپابلانکا بازیکن کوبایی در سال 1921 عنوان قهرمانی را از لاسکر کسب کرد.

برخی بر این باورند که اولین استاد بزرگ شطرنج، تزار نیکلاس دوم روسیه بود، اما آغاز رسمی آموزش شطرنج با تاسیس فیده (فدراسیون جهانی شطرنج) در سال 1924 بود. پس از درگذشت الکساندر آلخین قهرمان شطرنج در سال 1946، یک مسابقه دیگر در سال 1948 برای تعیین قهرمانی انجام شد. پیروزی میخائیل بوتوینک دوره ای از سلطه شوروی بر شطرنج را آغاز کرد تا این که بابی فیشر آمریکایی در سال 1972 قهرمان جهان شد. به دنبال اختلاف با فیده، فیشر عنوان قهرمانی را به آناتولی کارپوف اعطا کرد که او هم در سال 1985 مغلوب گری کاسپاروف شد و در نهایت در سال 1993 فیده را ترک کرد و عنوان قهرمانی دوباره به کارپف واگذار شد.

سال ها بعد شاهد رقابت های متعادلی در سطح بین المللی با ملیت هایی مانند هند، اوکراین، ازبکستان و بلغارستان بودیم. مگنوس کارلسن قهرمان فعلی جهان با غلبه بر آناند در سال 2013 این عنوان را کسب کرد و در سال 2014 به بالاترین مقام شطرنج برگزیده شد.