شوخی‌های قومیتی، مرگبارتر از جنگ

شوخی‌های قومیتی؛ گاهی یک جمله شوخی‌آمیز، می‌تونه زخم عمیق‌تری از یک گلوله بر تن یک جامعه به جا بذاره. شوخی‌های قومیتی، در ظاهر خنده می‌آرن اما در باطن آرام آرام اعتماد، احترام و دوستی بین آدم‌ها رو می‌خورن و تفکرات عمومی رو تغییر می‌دن. این شوخی‌ها شاید کوتاه باشن، اما اثرشون می‌تونه تا نسل‌ها باقی بمونه. در این مطلب به اثرات مخرب و علت خطرناک بودن این شوخی‌ها می‌پردازیم.

در ابتدا، موضوعی که توجه مارو جلب می‌کنه اینه که چرا اصلاً این شوخی‌ها می‌تونن خطرناک باشن؟ در نگاه اول، این عبارات ساده و گذرا هستن. اما مغز ما به علت برخی ویژگی‌هاش مثل "آمادگی معنایی" یعنی پیش‌زمینه‌سازی این شوخی‌ها و تحلیل‌شون به عنوان مقدمه‌ی یک مسئله بزرگ‌تر و "کاهش حساسیت هیجانی" یعنی بی‌تفاوت شدن نسبت به اون‌ها و "اثر تکرار" یعنی باورپذیری در اثر تکرار، ناخودآگاه این مسئله رو بدون اهمیت و واقعی پردازش می‌کنه. همین مسئله باعث می‌شه واکنش مغز به این نوع شوخی‌ها، دیگه خنده و خوشحالی نباشه. بلکه فقط و فقط یک دید جدی و واقعی بهش داشته باشه.

این مسئله به شدت خطرناک می‌شه. اون شوخی، حالا دیگه یک شوخی نیست. رفته در اعماق مغز شخص جا خوش کرده و حالا چه کسی می‌تونه اون رو بکشه بیرون. این موضوع ذهن شخص رو به جایی می‌رسونه، که نه‌تنها تجزیه و جدایی بخشی از هویتش براش اهمیت نداشته باشه بلکه خواستارش هم باشه و این موضوع از هر نسل به نسل بعدی منتقل می‌شه و مثل یک سرطان در جامعه رشد می‌کنه. نتیجش می‌شه گروهک‌های تجزیه‌طلب و حتی گاهاً مسلح و شبه‌نظامی‌ای که امنیت ملی رو تهدید می‌کنن.

شاید خیلی‌ها این موضوع رو توهم توطئه و زیاده‌روی بدونن. اما فقط کافیه یک نگاهی به تاریخ بندازیم. مثال‌های این اتفاق در تاریخ خیلی زیاده. یوگسلاوی یکی از قوی‌ترین قدرت‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی شرق اروپا بود. این کشور به علت اختلافات قومیتی بین مردمش و شوخی‌های قومیتی‌ای که باهم می‌کردن سرنوشت تاریکی پیدا کرد. مثلاً بعضی کروات‌ها به صرب‌ها می‌گفتن شما تنبل هستین و کار نمی‌کنید. همین شوخی ساده چند سال بعد یک جنگ خونین راه انداخت و نتیجش شد تجزیه‌ی این کشور و به وجود اومدن چندین کشور ضعیف و داغون که هنوز هم که هنوزه دارن با فقر و فساد و بیکاری و جرائم دست و پنجه نرم می‌کنن. اون یوگسلاوی قدرتمند تبدیل شد به اسلوونی، کرواسی، بوسنی و هرزگوین، مونته‌نگرو، صربستان، کوزوو و مقدونیه شمالی. تجزیه‌ی یوگسلاوی منجر به کشته شدن ۱۴۰ هزار نفر و آواره شدن ۴ میلیون نفر شد.

هند هم قدرت‌مندترین اقتصاد و صنعت جنوب شرق آسیا رو داشت تا اینکه به علت توهین و تحقیر اقلیت‌ها از سوی هندوها و اختلافات قومیتی و دینی، اقلیت‌ها خواهان جدایی شدن و سبب یک جنگ بزرگ و طولانی در چندین جبهه و کشته شدن هزاران نفر و در نهایت جدایی پاکستان، بنگلادش و میانمار از هند شد. گفته می‌شه اگر این تجزیه اتفاق نمی‌افتاد، هند الان یکی بزرگترین قدرت‌های جهانی بود، بالاتر از چین و روسیه. تجزیه‌ی هند منجر به کشته شدن ۲ میلیون نفر و بیشترین جابه‌جایی جمعیت (۱۴ میلیون آواره) در تاریخ معاصر شد. مثال های زیادی از اینجور جدایی‌ها در تاریخ وجود داره مثلاً تجزیه چکسلواکی، تجزیه سودان، تجزیه اتیوپی، تجزیه قبرس و... که ما به دوتاش اشاره کردیم.

توهین‌آمیزتر بودن این شوخی‌ها لزوماً به معنای خطرناکتر بودن نیست. برای مثال یکی از خطرناکترین این شوخی‌ها، "سمنان وجود نداره" هست. با اینکه برخلاف خیلی از شوخی‌ها از فحش یا کلمه‌ی بدی درش استفاده نشده، بسیار خطرناکه. خیلی شوخی‌ها با تهمت‌های دروغین مثل تنبل بودن، خسیس بودن و... مغز رو وادار می‌کنن که فکر کنه اون قومیت حلقه‌ی ضعیف زنجیره‌اس و نبودنش اهمیت نداره. اما این شوخی مستقیماً به طور ناخودآگاه با فعال کردن مکانیزم "حذف شناختی" این رو به شخص القا می‌کنه که وجود نداشتن سمنان اهمیتی نداره. اما سمنان نه‌تنها وجود داره بلکه بخشی از بدنه‌ی ایران بزرگه.

متأسفانه این شوخی‌ها در ایران بیشتر از جوامع دیگر رواج پیدا کرده، اما علتش چیه؟ دو عامل اصلی سبب این موضوع شده. اولی حسادته؛ وقتی گروهی به پیشرفت گروه دیگه حسودی می‌کنن، براشون جک و شوخی می‌سازن تا پیشرفت و توسعه اون گروه رو کتمان بکنن. دومی هم تلاش‌های قدرت‌های استعماری برای تجزیه‌ی ایرانه. در دوره‌ی قاجار که نفوذ اون‌ها زیاد شد و یا زمانی که ایران توسط این قدرت‌ها اشغال شد، اون‌ها برای اختلاف‌افکنی بین مردم ایران و تجزیه‌ی این کشور شروع به ساخت و انتشار این شوخی‌ها کردن؛ می‌ساختن و پخش می‌کردن که فلان قوم خسیسه فلان قوم تنبله و...

اما چطور باید از این موضوع جلوگیری کنیم؟ آموزش، آگاهی عمومی، همبستگی ملی و... همگی در این موضوع نقش دارن. اما بهترین راه برای ما تشویق نکردن و ترغیب نکردن افراد به استفاده از این شوخی‌هاست. برای مثال یکی از مهمترین بخش‌هایی که این شوخی‌ها منتشر می‌شن شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام هست. اگر کسی از این نوع محتوا حمایت نکنه، سازندگان اون‌ها هم دیگه به انتشارشون ادامه نمی‌دن. الگوریتم‌های این شبکه‌ها که محتواهای جنجالی رو تقویت می‌کنن هم در این موضوع مؤثره. به طور کلی کاهش این مسئله به واکنش‌های هوشمندانه و جلوگیری از انتشار بیشتر وابسته هست.

نخستین جراحی مغز در منطقه‌ی ماناها دیده شده، اجداد آذری‌ها و کردها. نخستین خط ایرانی و اولین پرچم جهان متعلق به بلوچ‌ها و کرمانی‌هاست. تمدن شوش تمدن ایلامی‌هاست، نیاکان ایلامی، لر و بختیاری. نخستین سیستم آب‌رسانی دنیا هدیه تات‌هاست، اجداد خراسانی‌ها و یزدی‌ها. دیرینه‌ترین سند مکتوب موسیقی هم از دل تمدن لرها و کردهاست. و هزاران و هزاران اختراع و کشف دیگه که متعلق به ایرانه. ایرانی که می‌بینیم با اتحاد و یکپارچگی مردمش ایران شده و هیچ بیگانه‌ای نتونسته این پیوند رو بشکنه. خیلی حیفه که خودمون بخوایم اون رو به تباهی بکشونیم. این تاریخ مشترک و سال‌ها پابرجایی نشون می‌ده که هیچ قومی بر دیگری برتری نداره و ایران زنده‌اس چون همه‌ی ما در ساختن اون سهیم بودیم.