بهترین روش درس خواندن چیست؟ – آشنایی با ۷ روش موثر

همه دانش‌آموزان و دانشجویان به‌دنبال یادگیری بهترین روش درس خواندن است تا در کمترین زمان ممکن، بیشترین اطلاعات را یاد بگیرد و برای مدت طولانی به‌خاطر بسپارد. در این مطلب از مجله فرادرس، بهترین روش‌های درس خواندن مانند روش PQ4R، تمرین لایتنر، کدگذاری با رنگ یا نقشه ذهنی را معرفی می‌کنم.

۱. روش SQ3R روش SQ3R تکنیک مطالعه جامعی است که به افراد کمک می‌کند تا اطلاعات مهم را شناسایی و با بازدهی بسیار خوبی حفظ کنند. روش SC3R مخفف پنج گام است که فرایند مطالعه جامعی را محقق می‌کنند. با پیمودن این گام‌ها، می‌توانیم مطالعه‌ای کارآمد و مؤثر داشته باشیم. در ادامه، هر کدام از آن‌ها را به تفکیک بیان می‌کنیم. «بررسی کلی» (Survey): به‌جای این‌که تمام کتاب را به‌طور کامل مطالعه کنیم، می‌توانیم فصل اول را مرور کنیم و در ادامه، از تمام عناوین، زیرعنوان‌ها، تصاویر و سایر ویژگی‌های برجسته مانند نمودارها نُت‌برداری کنیم. «طرح سؤال» (Question): تمام سؤالاتی که می‌توانیم را از محتوای فصل طراحی می‌کنیم. برای مثال، این فصل در مورد چیست؟ تا چه اندازه در مورد این موضوع اطلاعات دارم؟ «مطالعه» (Read): تمام فصل را به‌طور کامل مطالعه می‌کنیم و سؤالاتی که در گذشته طراحی کرده‌ایم را پاسخ می‌دهیم. «بیان از حفظ» (Recite): هنگامی که مطلب را به‌طور کامل مطالعه کرده‌ایم، می‌توانیم آن مفاهیمی که خوانده‌ایم را با کلمات خود خلاصه کنیم. در این فرایند، سعی کنیم نکات مهم را شناسایی کرده و به‌یاد بیاوریم. همچنین، در گام دوم می‌توانیم سؤالاتی که طراحی‌کرده‌ایم را پاسخ دهیم. «مرور» (Review): هنگامی که تمام فصل را با این شیوه مطالعه کرده‌ایم، ضروری است که با مرور مطالب، تمام اطلاعات را در ذهن خود تثبیت کنیم. در این راستا، می‌توانیم با سؤالاتی که طراحی کرده‌ایم از خود امتحان بگیریم و پاسخ هر سؤالی که بلد نیستیم را درون متن جستجو کنیم. روش SQ3R از نظر سادگی و کارآمد بودن، بهترین روش درس خواندن برای متون حفظی است و می‌تواند برای تمام آزمون‌های جامع یا نهایی مورد استفاده قرار بگیرد.

۲. سیستم لایتنر «سیستم لایتنر» (Leitner System) یکی از تکنیک‌های یادگیری مبتنی بر فلش‌کارت است. در این تکنیک، کارت‌های خود را در جعبه‌های مختلفی قرار می‌دهیم تا زمان مورد نیاز برای استفاده هر کدام از جعبه‌ها را مشخص کنیم. در ابتدا، تمام کارت‌ها در جعبه اول هستند. اگر هر کدام از کارت‌های جعبه اول را به‌دستی پاسخ دهیم، آن کارت را می‌توانیم به جعبه بعدی منتقل کنیم. همچنین، اگر پاسخ اشتباهی به کارت مورد نظر دهیم، می‌توانیم آن را به جعبه قبلی منتقل کنیم یا در جعبه اول نگه داریم (اگر در حال حاضر در جعبه اول باشد). در سیستم لایتنر، هر کدام از جعبه‌ها نشان می‌دهد که مجموعه کارت‌های داخل آن‌ را تا چه میزانی مطالعه کرده‌ایم و چقدر بر روی آن‌ها تسلط داریم. در این صورت، می‌توانیم از برنامه زمانی پیش رو برای مطالعه هر کدام از جعبه‌ها استفاده کنیم. جعبه اول: مطالعه روزانه جعبه دوم: هر ۲ روز جعبه سوم: هر ۴ روز جعبه چهارم: هر ۹ روز جعبه پنجم: هر ۱۴ روز در این تکنیک، بر روی کارت‌های درون جعبه اول کمترین تسلط و بر روی جعبه پنجم، بیشترین تسلط را داریم. این تقسیم‌بندی باعث می‌شود تا با بیشترین بهره‌وری ممکن درس بخوانیم و تعادل خوبی میان یادگیری مفاهیم مختلف ایجاد کنیم.

۳. تمرین مرور حرفه‌ای (توزیعی) تمرین مرور حرفه‌ای یا «مطالعه توزیع شده» (Distributed Practice)، افراد را تشویق می‌کند تا به‌جای مطالعه شب امتحانی، فرایند مطالعاتی خود را در بازه زمانی طولانی‌تری پخش کنند. هنگامی که ذهن ما موضوعی را فراموش می‌کند، تلاش بسیار بیشتری را صرف یادآوری آن می‌کند. با استفاده از تمرین مرور حرفه‌ای، فرصتی را برای ذهن خود ایجاد می‌کنیم تا ایده‌های ذهنی مختلف را به‌یکدیگر مرتبط کند. در این صورت، ساختار اطلاعات در فرایند ذهنی منسجم می‌شود و با قرار دادن مطالب جدید در ساختار منظم اطلاعاتی گذشته، به‌راحتی مطالب مطالعه شده را به‌یاد می‌آوریم. در ادامه، مراحل انجام تمرین مرور حرفه‌ای را بیان می‌کنیم. روز اول: یادگیری مطلب در کلاس، ویدئوی آموزشی یا کتاب روز دوم: مراجعه مجدد و مرور مطالب روز سوم: مراجعه مجدد و مرور مطالب روز هشتم: مراجعه مجدد و مرور مطالب روز پانزدهم: مراجعه مجدد و مرور مطالب نکته مهم در تمرین مرور حرفه‌ای، شروع زود هنگام فرایند آموزشی است تا زمان مورد نیاز برای یادگیری را داشته باشیم. در ابتدای هر ترم، زمانی را به‌صورت روزانه برای مطالعه و مرور اطلاعات اختصاص دهیم. حتی اگر امتحانات چند ماه بعد باشد، این تمرین به ما کمک می‌‌کند تا زمان امتحان را فراموش نکنیم و نسبت به آزمون خود، مسئولیت‌پذیر باشیم. تمرین مرور حرفه‌ای بهترین روش درس خواندن برای به‌یادسپاری اطلاعات عمری و طولانی‌مدت است.

۴. تمرین PQ4R تمرین PQ4R نیز یکی از فعالانه‌ترین رویکردها برای یادگیری، فهم کامل و به‌یادسپاری اطلاعات است. مانند تمرین SQ3R، نام این تمرین نیز مخفف ۶ مرحله مختلف است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم. «پیش‌مطالعه کلی» (Preview): قبل از شروع مطالعه، نگاهی کلی به مطالب فصل می‌اندازیم تا اطلاعاتی کلی از ایده‌های بیان شده و موضوع درس به‌دست بیاوریم. در این مرحله، شروع به ورق زدن فصل می‌کنیم و عناوین، زیرعنوان‌ها و نوشته‌های هایلایت‌ شده را در نظر می‌گیریم. «طراحی سؤال» (Question): سؤالاتی را مرتبط با عناوین مورد نظر مطرح می‌کنیم. برای مثال، «چه اطلاعاتی در مورد موضوع فعلی دارم؟» یا «چه انتظاری از مطلب موجود دارم؟» «مطالعه» (Read): تمام مطالب موجود در فصل را می‌خوانیم و سؤالات طراحی شده را از خود می‌پرسیم. در این راستا، تلاش می‌کنیم تا به‌ تمام سؤالات پاسخ کاملی بدهیم. «یافتن جواب پرسش‌ها» (Reflect): اگر در مرحله مطالعه نتوانستیم به تمام سؤالات موجود پاسخ دهیم، تلاش می‌کنیم تا پاسخ را به‌یاد بیاوریم و اگر باز هم نتوانستیم، در متن موجود به‌دنبال پاسخ باشیم. «بیان خلاصه‌ای با کلمات خود» (Recite): با واژه‌ها و کلمات خود شروع به نوشتن یا بیان خلاصه‌ای از مطالب فصل کنیم. «مرور کلی» (Review): یا مرتبه دیگر تمام مطلب فصل را به‌طور کامل مرور می‌کنیم و به سؤلاتی که جواب داده نشده‌اند پاسخ می‌دهیم. تمرین PQ4R نیز مراحل کامل‌تری نسبت به SQ3R دارد و اگر به‌دنبال بهترین روش درس خواندن هستیم، می‌تواند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گزینه‌ها باشد.

۵. تکنیک فایمن «تکنیک فاینمن» (Feynman) راهکاری مؤثر برای یادگیری و فهم عمیق مطالب است. در این تکنیک، مطلبی که سعی در یادگیری آن داریم را با بیان ساده و عبارات روشن توضیح می‌دهیم. ایده بنیادین این تکنیک، به این صورت است که «اگر سعی داریم مفهومی را به‌شکل عمیق یاد بگیریم، سعی کنیم تا آن مفهوم را به‌ساده‌ترین شکل ممکن توضیح دهیم». با انجام تکنیک فاینمن، ذهن ما تلاش می‌کند تا جوانب مختلف موضوع را در نظر بگیرد و همه آن‌ها را مطرح کند. در این صورت، نقائص یادگیری خود را به‌سرعت متوجه می‌شویم و فرایند یادگیری نیز بسیار سریع‌تر و در عین‌حال عمیق‌تر خواهد بود. در ادامه، مراحل استفاده از تکنیک فاینمن را بیان می‌کنیم. در بخش بالایی کاغذ خالی، عنوان یا موضوعی که قصد یادگیری داریم را می‌نویسیم. سپس، آن موضوع را با کلمات خود بنویسیم، به‌شکلی که انگار قصد آموزش آن را به فرد دیگری داریم. آنچه که نوشتیم را مرور کنیم و اشتباهات یا نقائص موجود در متن را تشخیص دهیم. با شناسایی اشتباهات، به یادداشت‌های گذشته یا منابع مطالعاتی رجوع کنیم و به‌دنبال پاسخ پرسش مورد نظر باشیم. در نهایت، اگر بخش‌هایی از نوشته شما دارای اصطلاحات تخصصی یا پیچیدگی‌های زبانی است، این بخش‌ها را به‌صورت مجدد و با عبارات ساده‌تر بنویسیم، انگار برای فردی توضیح می‌دهیم که هیچ پیش‌زمینه‌ علمی در حوزه مورد نظر ندارد. تکنیک فاینمن از نظر عمیق یادگیری و فهم همه‌جانبه از موضوع آموزشی، می‌تواند یکی از مهم‌ترین نامزدهای بهترین روش درس خواندن باشد.

۶. تمرین یادآوری در تمرین یادآوری مبتنی بر یادگیری از طریق سؤال است. در این تکنیک، بعد از مطالعه مطلب مورد نظر و طراحی سؤالاتی در مورد آن، با استفاده از اطلاعاتی که در ذهن داریم، به سؤالات طراحی شده پاسخ می‌دهیم. بر اساس مطالعات، یادآوری پاسخ سؤالات در مطالب ذهنی تأثیر بسیار بیشتری نسبت به جستجوی پاسخ در میان متون کتاب دارد. همچنین، عده‌ای در هنگام استفاده از فلش‌کارت‌ها، به اشتباه خیال می‌کنند که پاسخ سؤالات را می‌دانند و به‌محض دیدن سؤال، کارت را برمی‌گردانند و جواب را مشاهده می‌کنند. در حالی‌‌که، اگر بعد از مشاهده سؤال، به‌طور کامل پاسخ مورد نظر را بگویند و در ادامه، فلش‌کارت را برگردانند، متوجه می‌شوند بسیاری از جواب‌ها را به‌طور کامل نمی‌دانند. پاسخ به سؤالات از اطلاعات حفظی در فلش‌کارت و استفاده درست از این ابزار، تأثیر بسیار چشم‌گیرتری نسبت به دیدن سؤال و رجوع در لحظه به پاسخ دارد. در ادامه، راهکارهای مختلف را بیان می‌کنیم که با کمک آن‌ها، می‌توانیم تمرین یادآوری را در فرایند درس خواندن پیاده کنیم. به‌کار گرفتن تست‌های تمرینی: استفاده از تست‌ها یا سؤالات آماده برای ارزیابی خود، بدون نگاه کردن به کتاب‌ها یا یادداشت‌هایی که تهیه کرده‌ایم. طراحی سؤالات: معلم خود باشیم و سؤالات خود را از مهم‌ترین نکات موجود در مطلب طراحی کنیم. اگر در گروه مطالعاتی هستیم، سایر افراد را به طراحی سؤال تشویق کنیم و در نهایت، سؤالات یکدیگر را پاسخ دهیم. استفاده از فلش‌کارت: می‌توانیم با نوشتن سؤالات و پاسخ در دو سمت برگه‌های کوچک، فلش‌کارت‌های خود را درست کنیم، اما همان‌طور که گفته شد، حتماً دقت داشته باشیم تا زمانی که پاسخ سؤالات را به‌صورت ذهنی نداده‌ایم، آن‌سوی فلش‌کارت را نگاه نکنیم. تمرین یادآوری بهترین روش درس خواندن برای حفظ بلندمدت مطالب است. به‌عبارت دیگر، اگر با این تکنیک مطالب را یاد بگیریم، تا مدت‌ها مطالب حفظ شده را به خاطر خواهیم سپرد.

۷. کدگذاری با رنگ حفظ کردن نکات مهم در یادداشت‌های شلوغ و به‌هم ریخته، بسیار سخت‌تر است. برای جلوگیری از این بی‌نظمی و شلوغی، می‌توانیم از رنگ‌های مختلف استفاده کنیم. تکنیک کدگذاری با رنگ، شیوه‌ای پویا برای سازمان‌دهی اطلاعات آموزشی است. همچنین، به افراد کمک می‌کند تا با اولویت‌بندی مطالب، در کمترین زمان ممکن، بتوانیم مطالب با اولویت‌های بالاتر را مرور کنیم. یکی از مطالعات اخیر به‌خوبی نشان داده که استفاده از رنگ‌های مختلف، نیم‌کره راست را فعال می‌‌کند و منجر به تقویت فعالیت حافظه و ذخیره‌سازی اطلاعات می‌شود. همچنین، مطالعه مشابهی نشان داده است که رنگ‌های گرم (قرمز و زرد) می‌تواند فضای آموزشی مثبت و انگیزاننده‌ای را ایجاد کند. این فضای آموزشی نه‌تنها باعث تقویت فهم عمیق از اطلاعات می‌شود، بلکه به افراد کمک می‌کند تا ارتباط عمیق‌تری با مطالب برقرار کنند. در نتیجه، هر چقدر از رنگ‌های گرم‌تری برای کُدگذاری استفاده کنیم، توجه بیشتری به مطالب خواهیم داشت و احساسات ما بیشتر برانگیخته می‌شود. این برانگیخته شدن احساسات به ما کمک می‌کند تا یادآوری بسیار عمیق‌تر و دقیق‌تری داشته باشیم. با توجه به مطالب گفته شده، می‌توانیم از دستورالعمل زیر برای کُدگذاری رنگ خود استفاده کنیم. مطالب کلیدی: برای نوشتن یا مشخص کردن مطالب کلیدی از رنگ قرمز استفاده کنیم. مطالب مهم: برای نوشتن یا مشخص کردن مطالب مهم‌تر از رنگ زرد استفاده کنیم. عناوین: برای متمایز کردن عناوین از هر رنگی به‌غیر از مشکی یا سفید استفاده کنیم. توجه داشته باشیم که به‌هیچ عنوان نباید همه مطالب را رنگی کنیم یا با رنگ‌های مختلف بنویسیم. این کار، حساسیت چشم‌های ما را از توجه به رنگ‌های مختلف از بین می‌برد. تنها مهم‌ترین مطالب را بر اساس دستورالعمل بالا کُدگذاری رنگی کنیم. روش کُدگذاری با رنگ، از نظر دسترسی سریع به مطالب مهم، بهترین روش درس خواندن است.