زاغ بور چیست؟

زاغ بور پرنده‌ای زیبا و نایاب است که به دلیل بومی یا اندمیک بودن به حیواناتی شاخص در ایران تبدیل شده است. به عبارتی می‌توان گفت زاغ بور، جانوری است که تنها در ایران یافت می‌شود و بومی کشورمان است. ایران با توجه به وسعت و پوشش طبیعی متنوع زیستگاه انحصاری حیوانات بسیاری محسوب می‌شود که در مطلب آشنایی با حیوانات بومی ایران می‌توانید شناخت بهتری از آن‌ها پیدا کنید؛ در این میان، ده‌ها پستاندار و تعداد قابل قبولی خزنده به صورت بومی در ایران می‌زیستند اما تنها یک گونه پرنده در ایران اندمیک است که آن زاغ بور نام دارد. به خواندن مطلب ادامه دهید تا درباره مشخصات، رفتار، وضعیت بقا این پرنده جالب، بیشتر بدانید.

مشخصات عمومی زاغ بور زاغ بور یا زاغ کویری با نام علمی (Podoces pleskei) پرنده‌ای در تیره کلاغیان است که طول بدن آن حدود 24 سانتی متر می‌شود. رنگ غالب زاغ‌های بور بالغ نخودی و قهوه‌‌ای است که با لکه‌های سیاه رنگی در ناحیه سر و گردن زینت یافته است. سر بزرگ و منقار‌های بلند و مایل به پایین نیز از دیگر مشخصات ظاهری یک زاغ بور بالغ است. تفاوت نر و ماده این گونه صرفا از روی ظاهر کار آسانی نیست و بیشتر از رفتار و خصوصیاتشان تشخیص دادنی است. برای مثال، پس از تخم‌گذاری، گونه ماده روی تخم‌ها می‌خوابد و جنس نر به دنبال غذا می‌رود. زاغ‌های بوری که متولد می‌شوند، چشمانی بسته دارند و روی بدنشان پری نیست. پاهای زاغ بور نیز همانند سرهایشان نسبت به بدنشان کمی کشیده است که به آن‌ها سرعت و چالاکی بسیاری داده است. صدای زاغ‌های بور همانند ظاهرشان از دیگر مشخصاتی به شمار می‌رود که شباهتی به زاغ و کلاغ‌ها ندارد.

رفتار شناسی و زیستگاه زاغ بور همانطور که در تیتر قبلی اشاره‌ شد و از نامش نیز مشخص است، زاغ بور در تیره کلاغیان قرار می‌گیرد و به خانواده کلاغ‌ها تعلق دارد. این عامل سبب شده است تا زاغ بور همانند سایر کلاغ‌ها، پرنده زیرکی باشد و بتواند جهت حفظ جان خود در مقابل تهدیدات و پیدا کردن غذا، به خوبی عمل کنند. زاغ‌های بور پرندگانی هستند که همانند مارها و عقرب‌ها به طور دائمی در کویر و بیابان‌ها زندگی می‌کنند. این پرندگان کوچک اندام، ساکنین همیشگی سرزمین‌های خشک و بیابانی هستند و در آنجا از کرم و دانه‌ها تغذیه می‌کنند و زندگی می‌کنند. زاغ‌های بور استاد استتار کردن هستند و با توجه به رنگ کرم، قهوه‌ای و نخودی خود به خوبی می‌توانند هنگام خطر، خود را همرنگ محیط‌شان کنند. حتی آشیانه‌هایی که توسط زاغ‌ بور ساخته می‌شود همانند محیط اطراف است و تشخصی دادن آن‌ در میان بوته‌های کویر کار دشواری خواهد بود. آشیانه‌های زاغ بور لزوما روی درخت‌های مرتفع ساخته نمی‌شود و می‌توان بستر‌های کوچک‌شان را در میان‌ قیچ‌ها نیز مشاهده کرد. قیچ درختچه‌های همراه با انشعابات چوبی فراوانی هستند که یکی از محل‌های اصلی اسکان زاغ‌های بور به شمار می‌رود. یکی از رفتارهای جالب زاغ‎‌های بور، استفاده از الیاف نرم در داخل آشیانه است. با این کار بدن بدون پر و حساس جوجه‌های تازه که سر از تخم درمی‌آورد، کمتر مورد آسیب‌ چوب‌های خشک آشیانه قرار می‌گیرد. اما مهم‌ترین ویژگی‌ که زاغ بور را نسبت به پرندگان دیگر به ویژه کلاغ‌ها متمایز می‌کند، زیبایی و صدای دلنشینشان نیست، بلکه عدم تمایل این پرندگان کوچک به پرواز کردن است. زاغ‌های بور عمدتا در زمین هستند و به غیر از پریدن‌ و پروازهای کوتاه از روی شاخه‌‌های قیچ و درختان، از بال‌های خود برای پرواز استفاده‌ نمی‌کنند. حتی هنگام احساس خطر یا فرار نیز این پرندگان دویدن را به پرواز ترجیح می‌دهند. به همین علت است که زاغ بور به عنوان تنها پرنده بومی ایران شناخته می‌شود. زیرا پرندگان برخلاف چهارپایان از این توانایی برخوردار هستند که مسافت‌های طولانی را با بال‌‌های خود پرواز کرده و به طبع در مرز دیگر کشورها مشاهده شوند، اما از آنجایی که زاغ بور تمایلی به پرواز کردن ندارد و در بازه‌های مختلف فواصل زیادی را طی نمی‌کند، زیستگاه این جانور تنها در ایران خلاصه شده‌است

وضعیت بقای زاغ بور باتوجه به اندمیک بودن زاغ بور، بخش عمده‌ای از اطلاعات پیرامون این جانور تنها با مطالعه و پژوهش‌های لازم در زیستگاه آن‌ می‌تواند بدست بیاید. اما در سالیان اخیر خبر موثق یا رسمی که حدودا جمعیت زاغ بور را مشخص کند رسانه‌ای نشده ‌است. با این حال می‌توان بقای این جانور را در کمترین میزان نگرانی توصیف کرد. البته این موضوع به این معنا نیست که زندگی زاغ بور در تهدید نیست؛ زیرا عواملی انسانی چون تخریب زیستگاه و استفاده بی‌رویه از منابع طبیعی از جمله دلایل مرگ و میر و کاهش جمعیت این پرندهای زمینی به شمار می‌روند، از دیگر خطراتی که جان زاغ‌های بور را تهدید می‌کند، شکار شدن آن توسط سایر جانوران (از جمله تخم‌ها) مانند روباه، مار و دام‌هایی است که پوشش گیاهی منطقه را کاهش می‌دهند. به دلیل زندگی کردن زاغ‌های بور در مناطق غیر مسکونی، شکار شدن‌شان توسط انسان‌ها کمتر اتّفاق می‌افتد. زاغ بور را در کجای ایران می‌توان دید؟ به طور نامنظم در سالیان مختلف گزراش‌‌هایی مبنی بر مشاهده زاغ بور در استان‌های سمنان، اصفهان، تهران، یزد، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، کرمان، فارس، سیستان و بلوچستان و استان گلستان ارائه داده شده است که قدمت برخی شواهد مانند استان سیستان و بلوچستان به 45 سال پیش بازمی‌گردد یا مانند استان خراسان رضوی تنها می‌تواند یک مورد مشاهده شده باشد. با این وجود بیشترین پژوهش‌ها و مشاهدات در منطقه محافظت شده توران، واقع در استان سمنان به دست آمده است. غیر از نواحی نام برده، حضور این جانور در افغانستان و پاکستان نیز مطرح شده است که به دلیل مستند نبودن شواهد، زاغ بور کماکان پرنده اندمیک ایران شناخته می‌شود. هرچند اگر از طرفداران سافاری هستید از جمله سافاری‌های پرنده ‌نگری، تماشای زاغ بور می‌تواند یک چالش دشوار محسوب شود‌، زیرا باتوجه به مناطق زندگی این جانور و البته خصلت‌های خاص آن‌ها که در تیترهای قبلی به آن پرداخته شد، تماشای این پرنده‌های نخودی رنگ در طبیعت کار آسانی نخواهد بود. بنابراین اگر قصد بازدید از این پرنده را داشتید، بهتر است فصل بهار را برای دیدن‌شان انتخاب کنید و در سه ماه نخست سال به سمت بیابان‌های عازم شوید. در فصل بهار زاغ‌های بور به لانه‌سازی و مراقبت‌ از تخم‌های خود می‌پردازند و از این جهت میزان حرکت و پراکندگی آن‌ها تنها به قلمرو خود محدود می‌شود.