شاخص کیفیت هوا چیست؟

ما اینجاییم که بفهمیم شاخص کیفیت هوا چیه و بر چه معیاریه؟

شاخص کیفیت هوا یا شاخص آلودگی هوا یا نمایۀ آلودگی هوا (به انگلیسی: Air quality index) با نام اختصاری AQI، شاخصی عددی است که توسط سازمان‌های دولتی برای سنجش آلودگی هوای یک منطقه و پیش‌بینی آینده آن به کار می‌رود. با افزایش عدد این شاخص، احتمال در خطر قرار گرفتن سلامت عمومی بالاتر می‌رود. بعضی کشورها مانند کانادا، مالزی و سنگاپور شاخص‌های ملی خودشان را برای تعیین کیفیت هوا توسعه داده‌اند

پاک: در این شرایط کیفیت هوا رضایت‌بخش و دارای خطر سلامتی ناچیز یا به کل فاقد ریسک سلامتی است. سالم: کیفیت هوا در این شرایط قابل قبول است و برای تعداد بسیار کمی از افراد با ملاحظات بهداشتی خاص همراه است. در این شرایط افرادی که نسبت به ذرات معلق، دی‌اکسید نیتروژن و ازون حساسیت ویژه‌ای دارند ممکن است علائم تنفسی از خود بروز دهند. ناسالم برای گروه‌های حساس: افراد بیشتری از گروه‌های حساس (مثل بیماران قلبی، سالمندان، کودکان و زنان باردار) در این شرایط ممکن است اثرات بهداشتی خاصی را تجربه نمایند، ولی اکثریت مردم تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند. ناسالم: در این حالت هر فردی ممکن است اثرات سوء بهداشتی را تجربه کند و اعضای گروه‌های حساس نشانه‌های حادتری را بروز می‌دهند. بسیار ناسالم: در این حالت هر فردی ممکن است تحت خطر اثرات جدی بهداشتی باشد. خطرناک: این حالت اخطاری جدی برای سلامت همه افراد و بیانگر شرایط اضطراری است

شاخص آلودگی هوا چگونه محاسبه میشود؟ در سراسر جهان، کشورها از استانداردهای ملی مختلفی برای اندازه‌گیری کیفیت هوا استفاده می‌کنند که این استانداردها ممکن است با یکدیگر متفاوت باشند. در کشور ما، برنامه‌های سنجش آلاینده‌های هوا در تهران و شهرهای بزرگ دیگر، حدود چهل سال است که اجرا می‌شود. اما برخی از مهم‌ترین شاخص‌های آلودگی هوا عبارت‌اند از:

1. PM10 و PM2.5: PM10 به ذرات معلق در هوا با قطر کمتر از 10 میکرومتر اشاره دارد. PM2.5 نیز به ذرات با قطر کمتر از 2.5 میکرومتر اطلاق می‌شود. این ذرات به دلیل اندازه کوچک‌تر خود می‌توانند به راحتی وارد ریه‌ها و سایر اعضای تنفسی بشر نفوذ کرده و اثرات زیان‌باری بر سلامت انسان ایجاد کنند. 2. NO2 (دی‌اکسید نیتروژن): NO2 یک گاز زیان‌بار است که از فعالیت‌های صنعتی و ترافیک ناشی می‌شود و می‌تواند به عنوان یک شاخص اصلی آلودگی هوا در مناطق شهری محسوب شود. 3. SO2 (دی‌اکسید گوگرد): SO2 نیز یک گاز زیان‌بار است که از منابع نظیر سوخت‌های فسیلی و فعالیت‌های صنعتی به هوا رها می‌شود. 4. CO (کربن مونوکسید): CO یک گاز بی‌رنگ و بی‌بو است که از سوخت ناقص در دستگاه‌های احتراقی ناشی می‌شود و می‌تواند به صورت مستقیم به سلامت انسان آسیب برساند

فرآیند محاسبه AQI عموماً به صورت زیر است: 1. اندازه‌گیری غلظت آلاینده‌ها: ابتدا، غلظت هر یک از آلاینده‌های مذکور در هوا اندازه‌گیری می‌شود. این اطلاعات از ایستگاه‌های سنجش هوا یا سیستم‌های نظارت بر آلودگی هوا جمع‌آوری می‌شوند. 2. تبدیل غلظت به شاخص: غلظت اندازه‌گیری شده برای هر آلاینده به یک مقدار غیر ابعادی تبدیل می‌شود. این مقدار معمولاً در یک مقیاس خطی بازه 0 تا 500 قرار دارد. 3. محاسبه AQI برای هر آلاینده: با استفاده از فرمول‌ها و جداول استانداردی که توسط سازمان‌ها و سازمان بهداشت جهانی تعیین شده‌اند برای هر آلاینده، AQI محاسبه می‌شود. این فرمول‌ها معمولاً توسط متخصصان بهداشت عمومی تدوین می‌شوند. 4. محاسبه AQI نهایی: AQI نهایی برابر با بیشترین AQI محاسبه شده برای هر یک از آلاینده‌هاست. به عبارت دیگر، شاخص کیفیت هوا بر اساس آلاینده‌ای که در حداکثر میزان آلایش قرار دارد، مشخص می‌شود. 5. تعبیه رتبه بندی و اعلام وضعیت: AQI نهایی به رتبه‌بندی خاصی تبدیل می‌شود که از صفر تا 500 می‌رسد. این رتبه‌بندی به تعداد چند گروه از سلامت انسان و تأثیرات آلایش هوا بر آنها اشاره دارد. به هر رتبه AQI یک رنگ نیز تخصیص داده می‌شود که برای افراد به طور سریع نشان‌دهنده وضعیت کیفیت هوا است. این سیستم‌های AQI، جهت اطلاع‌رسانی به سریعترین و قابل فهم‌ترین شکل ممکن برای مردم درباره کیفیت هوا طراحی شده‌اند.