نکاتی درباره مونالیزا

توی این پستم با نکاتی درباره ی مونالیزا آشنا میشی

مونالیزا کیست؟ مونالیزا با نام‌های «لیزا گراردینی» و «لیزا دل ژوکوندو»، نام نجیب‌زاده‌ای ایتالیایی و همسر یک فلورانسی ثروتمند است که نقاشی پرتره آن به یکی از مشهورترین آثار هنری دنیا تبدیل شده است. از زندگینامه مونالیزا اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما برخی منابع می‌گویند که وی در سال ۱۴۷۹ در فلورانس متولد شده است. مونالیزا با یک تاجر پارچه و ابریشم ازدواج کرد و در سن 25 سالگی و به مناسب تولد دومین فرزندشان، سفارش نقاشی پرتره‌ای ازطرف همسر او به لئوناردو داوینچی داده شد. آن نقاشی پرتره امروزه یکی از مشهورترین آثار هنری در دنیا است.

نقاشی مونالیزا نقاشی مونالیزا یکی از معروف‌ترین نقاشی‌های جهان است. این اثر که از پربازدیدترین و کپی‌شده‌ترین نقاشی‌ها به شمار می‌رود، در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود. این اثر را می‌توان مشهورترین نقاشی جهان نامید که یک پرتره نیمه‌بلند از زنی به نام لیزا دل ژکوندو است.

نقاشی و تابلوی مونالیزا اثر کیست؟ تابلو مونالیزا شاهکار دست یکی از برترین نقاش‌های تاریخ هنر جهان به نام لئوناردو داوینچی است. داوینچی علاوه‌بر نقاش، عناوین دیگری هم داشت؛ مانند دانشمند، مجسمه‌ساز، موسیقی‌دان، مخترع، آناتومیست و گیاه‌شناس. طبق برخی اسناد، این نقاشی در مدت‌زمان حدود سال‌های 1503 تا 1506 نقاشی شد؛ اما ممکن است داوینچی تا سال 1517 روی آن کار کرده باشد. این نقاشی در نهایت تبدیل به یکی از برجسته‌ترین آثار تاریخ هنر جهان شد.

مونالیزا یا لبخند ژکوند؟ مونالیزا، کوتاه‌شده مادونا لیزا به معنی «بانوی من لیزا» است. در نتیجه، نوشتار درست این کلمه در انگلیسی Monna Lisa است و Mona Lisa غلط مصطلحی است که جای نوشتار درست را گرفته است. البته این تابلو را به‌نام لبخند ژکوند هم می‌شناسند که علت آن را پیش‌تر توضیح دادیم. هویت اصلی مادونا لیزا، سوژه این نقاشی، یکی از دلایل شهرت این تابلوست. در واقع، هیچ قطعیتی درباره هویت بانوی به‌تصویرکشیده‌شده وجود ندارد. آنچه مطرح شده، حدس‌ها و نظرهایی است که کارشناسان و متخصصان اعلام کرده‌اند. بعضی از این نظریات، اعتبار بیشتر و برخی اعتبار کمتری دارند. در این بخش، نظراتی را می‌بینید که بیشترین اعتبار را در میان اهالی هنر به دست آورده‌اند.

مونالیزا مادر داوینچی است؟ دو فرضیه معروف دیگر در این زمینه وجود دارد که به اندازه نظریه اول محبوب نیستند و همه‌گیری ندارند. برخی معتقدند که مونالیزا، تصویر کاترینا، مادر لئوناردو داوینچی است. یکی از طرف‌داران این نظر، زیگموند فروید، عصب‌شناس و روان‌شناس مشهور اتریشی است. فروید معتقد بود، لبخند مونالیزا تصویری از ناخودآگاه داوینچی و انعکاسی از لبخند مادر نقاش است.

داوینچی جادوی دل ژاکوندا را آغاز می‌کند داوینچی کشیدن این نقاشی را در سال 1503 آغاز کرد. در آن زمان، او 51ساله بود؛ اما به پایان رساندنش تا سال 1517 یا 1519 که داوینچی از دنیا می‌رود، ادامه داشته است. آنچه مشخص است، داوینچی در طول این 16 سال، همواره تغییراتی را در تابلو اعمال می‌کرده است. لایه‌های مختلف رنگی و تفاوت سبک که مشخصه سال‌های واپسین این هنرمند است، بهترین گواه این ادعاست. البته می‌گویند داوینچی هیچ‌گاه نقاشی مونالیزا را از خود دور نمی‌کرده است. با توجه به اینکه نقاشان از قرن 14 از بوم استفاده می‌کردند، داوینچی این تابلو را روی چوب صنوبر به‌صورت رنگ روغن کشیده است. در آن زمان، بسیاری از نقاشان دوره رنسانس برای آثار کوچک هنری خود از چوب استفاده می‌کردند. تابلو مونالیزا هم تنها 77 در 53 سانتی‌متر است و 8 کیلوگرم وزن دارد. این درحالی است که اگر تصویر را به‌تنهایی ببینید، احساس می‌کنید که تابلوی بزرگی پیش روی شماست.

راز لبخند مرموز مونالیزا داوینچی برای اینکه توجه بیننده را به صورت و لبخند مونالیزا جلب کند، از چندین تکنیک خلاقانه برای نقاشی مونالیزا استفاده کرده است. بسیاری از این تکنیک‌ها ابداع خود او بوده و برای نخستین بار استفاده می‌شده است.

احتمالاً او حدس زده که با محو و تیره کردن پس‌زمینه تصویر، می‌تواند توجه بیشتری را به صورت مونالیزا جلب کند. این موضوع امروزه در دوربین‌های عکاسی به‌وسیله باز کردن دیافراگم انجام می‌شود. داوینچی برخلاف نقاشی‌های رایج آن زمان که تصویر، کامل و قدی کشیده می‌شده، مونالیزا را نیم‌تنه کشیده است. همچنین او از جزئیات بسیار کمی استفاده کرده است؛ مثلاً لباس‌های فاخر و زیورآلاتی که در آن زمان بسیار معمول بود، در این نقاشی دیده نمی‌شود. به‌این‌ترتیب با کم‌کردن جزئیات، ناخودآگاه توجه بیننده را به صورت مونالیزا جلب می‌کند. لئوناردو، نقاشی را به‌صورت ذوزنقه کشیده است. به‌این‌ترتیب که دستان مونالیزا را در پایین نقاشی کشیده تا توجه کمتری را جلب کنند؛ در نتیجه بیننده به صورت و لبخند مونالیزا توجه بیشتری خواهد کرد. این روش، یکی از بهترین و کارآمدتر‌ین روش‌های طراحی پرتره است. در آن زمان رسم بوده که افراد در زمان کشیدن نقاشی، بسیار جدی باشند؛ اما مونالیزا با لبخندی محو و بسیار آرام دیده می‌شود.

مونالیزا نمادی از نبوغ داوینچی در محوکاری (Sfumato) است. اسفوماتو یا همان محوکاری، تکنیک ابتکار خود داوینچی برای این نقاشی بوده است. محوکاری، روشی در برجسته‌نمایی است و هنرمندانی که از این روش استفاده می‌کنند، در نقاشی‌هایشان حدود قاطع ندارند و با رنگ سایه‌ها، حدود را مشخص می‌کنند. «ارنست گامبریچ» (Ernst Gombrich) در کتاب تاریخ هنر، درباره مشخص نبودن حالت چهره مونالیزا معتقد است که داوینچی سردرگم کردن بیننده و تفسیر آزادانه در بیان چهره را آگاهانه و از روی عمد انجام داده است. اینکه چرا نمی‌دانیم عکس مونالیزا با چه احساسی به ما نگاه می‌کند و تعیین حالت بیان چهره سخت است، به این برمی‌گردد که داوینچی دو مشخصه اصلی در حالت چهره، یعنی گوشه‌های لب و گوشه‌های چشم را در تابلو مونالیزا به‌صورت واضح نکشیده، بلکه با سایه‌‌ای کم‌رنگ، آن را مشخص کرده است. به نظر برخی از تاریخ‌نگاران هنری، این یک عامل مهم در نامشخص بودن حالت چهره مونالیزاست.

حمله به تابلو مونالیزا از زمانی که تابلو مونالیزا در موزه لوور، یکی از معروف‌ترین موزه‌های جهان به نمایش گذاشته شد، بارها با حمله مواجه شد. البته به‌دلیل شیشه محافظتی، این حملات صدمه زیادی به تابلو وارد نکردند؛ اما باعث شدند که مسئولان موزه، وقت و هزینه بیشتری برای ایمن‌تر کردن شرایط نگهداری تابلو صرف کنند. امروز، محفظه نگهداری تابلو از شیشه ضدگلوله ساخته شده و نفوذ به آن بسیار سخت است.