قائم مقام فراهانی

ایران قدیمی ترین کشور جهان است است و از این رو تاریخی چند هزار ساله دارد که پر از فراز و فرود و اتفاقات تاثیرگذار و شخصیت های کارآمد و خائن دارد.

میرزا ابوالقاسم فراهانی معروف به قائم مقام فراهانی، در سال 1158 هجری شمسی در مهرآباد اراک بخش فراهان دیده به جهان گشود. ایشان قائم مقام فتحعلی شاه، صدر اعظم محمدشاه و شخصیت برجسته ای در ایران بود. ایشان زیر نظر پدرشان که دانشمند بودند تعلیم و تربیت یافت و در ابتدای جوانی به خدمت دولت درآمد.

میرزا ابوالقاسم ابتدا در تهران مشغول انجام های کار پدرش شد و بعد از آن به تبریز رفت،زیر پدرش در آن زمان وزیر آذربایجان بود.در آنجا چند وقتی را در دفتر عباس میرزا،ولیعهد وقت،به نویسندگی پرداخت و پس از آنکه پدرش تنهایی را انتخاب کرد او پیشکاری شاهزاده را به عهده گرفت و نظم نظامی را که پدرش ایجاد کرده بود را ادامه داد و با کمک مستشاران فرانسوی و انگلیسی،سپاهیان ایران را منظم کرد و در بسیاری از جنگ های ایران و روس حضور داشت.

پدر میرزا ابوالقاسم که در ابتدای امر وزیر عباس میرزا بود در سال ۱۲۲۴ه. ق این سمت را به پسر خود میرزا حسن واگذار کرد و بعد از۲ سال و فوت میرزا حسن قائم مقام بزرگ، پسر دیگر خود میرزا ابوالقاسم را که در تهران نایب وی بود و امور مربوط به نیابت سلطنت و پیشکاری آذربایجان را انجام می‌داد، را از تهران خواسته به وزارت نائب السلطنه بر قرار نمود. او بعد از فوت پدر عهده‌د‌ار وزارت مخصوص نایب السلطنه عباس میرزا شد و در سال ۱۲۳۸ه. ق به لقب قائم مقام مفتخر گردید.

قائم مقام بعد از فوت پدرش در خدمت عباس میرزا به صورت جدی در حال انجام وظایفش بود و اما دشمنان وی بیکار ننشسته و مشغول توطئه علیه او بودند که در صدر آنان انگلیسی‌ها قرار داشتند، و توانستند با توطئه سیاسی، وی را از عباس میرزا جدا و راهی تهران گردانند و این مدت دو سال طول کشید.

در این فاصله چون فرصتی یافت مشغول کارهای ادبی هم گردید تا اینکه در سال ۱۲۴۱ه. ق به هنگامی که قائم مقام در مشهد بسر می‌برد، فتحعلی شاه به علت وخامت اوضاع آذربایجان پیشخدمت خاصه خود، فرخ خان کاشی را به عذرخواهی از قائم مقام و تقاضای چشم پوشی از گذشته به مشهد فرستاد و او را مجدداً به تهران دعوت کرد و با اعطای سمت‌های قبلی، به آذربایجان روانه کرد. این دوران مصادف بود با تحریک انگلیسی‌ها و عوامل آنان جهت شروع دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه که قائم مقام و عباس میرزا مخالف شروع این جنگ‌ها بودند.

ویژگی‌های فردی قائم مقام فراهانی: ◊ سیاست قائم مقام مردی فوق‌العاده باهوش و صاحب اندیشه و عزم ثابت و خلاصه «یک دیپلمات صحیح و با معنی ایرانی» بود و به شدت روی شاه نفوذ داشت و او سعی داشت که از دخالت های بیگانگان جلوگیری کند. انگلیسیها یقین داشتند تا او در حال انجام مسئولیت های خود است و قدرت و مقام دارد است، ممکن نیست بتوان در امور داخلی ایران نفوذ کرد. ◊ ادبیات قائم مقام نثر فارسی را که در آن زمان پر از مبالغه و تملق و عبارت‌پردازی‌های عربیِ مسجع، پیچیده و دور از ذهن بود و روز به روز در فرمان‌ها و نامه ها رو به نابودی می‌رفت به نثر فصیح و روان برگردانید و پس از او بسیاری از منشیان دوره قاجار از سبک او پیروی کردند و به روش او به نگارش پرداختند. او در شعر نیز استعداد شگفت‌آور داشت اما اثر جاویدانش منشآت اوست.

خدمات قائم مقام فراهانی: ° تربیت امیرکبیر امیرکبیر بعد از فوت میرزای بزرگ به شاگردی قائم مقام درآمد و از ایشان علم های بسیاری رو به دست آورد. تعلیم و تربیت امیرکبیر و نوع دروس که میرزا ابوالقاسم و پدرش به او آموختند و هم چنین استعداد ژرف و شگرف میرزاتقی خان سبب گردید تا پلّه های ترقی را یکی پس از دیگری پشت سر گذارد. °رسیدگی به وضع امور مالی ° توجه به فرهنگ و ادب ° مبارزه با فساد و رشوه خواری ° تلاش برای کاهش نفوذ روس ها و انگلیس ها در ایران ° تقویت بنیه ی اقتصادی کشور نسبت به دوره ی قبل از خود ° برنامه ریزی برای پیروزی ایران در جنگ با عثمانی ° همکاری با عباس میرزا و تشویق وی در اعزام دانشجو به خارج از کشور

قتل قائم مقام فراهانی: در روز ۲۴ صفر سال ۱۲۵۱ه. ق وقت غروب آفتاب از طرف محمد شاه مستخدمی به نزد قائم مقام رفته و وی را احضار می‌کند. قائم مقام هنگامی به قصر نگارستان آمد هر چه منتظر ‌ماند، از شاه خبری نشد، خواست برگردد که مانع رفتن وی شد و به امر شاه او را در زیر زمین کاخ پنج یا شش روز حبس کردند، او بر دیوار بالا خانه کاخی که زندانی بود با ناخن نوشت: روزگار است آنکه گه عزت دهد گه خوار دارد چرخ بازیگر از این بازیچه‌ها بسیار دارد. و عاقبت در شب آخر ماه صفر او را خفه می‌کنند و جسدش را به حضرت عبدالعظیم برده، بدون غسل به خاک می‌سپارند.

طبیعتاً زندگینامه و دستآورد های یک شخصیت سیاسی مهم و ماندگار را نمیتوان در چند سطر خلاصه کرد و من تا حد توان سعی کردم متن را روان و خلاصه بنویسم.