عـیـــب رنــدان مـکــن

این غزل یکی از روشن‌ترین جلوه‌های رندی حافظ است؛ جایی که او مستقیما با «زاهدان و عالمان ریاکار» وارد جدل می‌شود و در برابرشان «آزادی، عشق، و حقیقت» را می‌ستاید.

عـــــیــب رنـــدان مــکــن ای زاهـــد پاکــیــــزه ســرشـــت کــــه گــنـــاه دگـــران بـــرتو نـخـــواهنـد نوشــــت _ حافظ به زاهد خطاب می‌کند: اگر واقعاً پاک‌سرشتی، رندان را عیب نکن. هر کس بار گناه خودش را بر دوش می‌کشد و کسی مسئول گناه دیگری نیست. این تیری است به سمت زاهدانی که همواره به قضاوت و بدگویی از دیگران مشغولند.

مـــن اگـــر نیــکم و گـر بد، تـو برو خــود را بـاش! هرکســـی آن دِرَوَد عاقبــت کـار کــه کــشـت _ شاعر می‌گوید: خوبی یا بدی من به تو مربوط نیست. هر کس نتیجه‌ی اعمال خودش را خواهد دید. یک جور فلسفه‌ی اخلاق فردی؛ یعنی قضاوت دیگران بیهوده است.

هـمـه کـس طــالــب یارنـــد چــه هـشــیار و چــه مـســـت هــمـه جــا خانــه عـشــق اســـت چــه مـســجد چـه کـنشــت _ حافظ عشق را محور می‌داند: چه عاقل و چه مست، همه در جستجوی اویند. عشق محدود به مکان یا دین نیست: مسجد مسلمانان یا کنشت یهودیان، همه جایگاه عشق‌اند. این نگاه، جلوه‌ای از تساهل عرفانی و جهان‌شمولی حافظ است.

ســــر تسـلیـــم مــن و خـشــت در میـکــده هــا مـدعــی گــر نکـنــد فهــم ســخـن ،گــو ســر و خـشــت! _ حافظ می‌گوید من سر تسلیم دارم و خاکسارِ آستان میخانه‌ام (میخانه=محفل عشق و رندی). اگر مدعی (زاهد) این حقیقت را درک نکند، سخن من مثل سر و خشت (سنگین و خاموش) برای او بی‌معناست. یعنی حقیقت عشق را اهل ریا نمی‌فهمند.

نامـیــدم مکن از سـابــقـه‌ی لـطــف ازل تو پــس پـــرده چـه دانــی کــه کـه خــوب اسـت و که زشــت .. _ این بیت اوج عرفانی غزل است. حافظ به زاهد می‌گوید: ناامیدم نکن؛ چرا که در ازل لطف خدا بر همه جاری شده. تو که پردهٔ غیب را ندیده‌ای، از کجا می‌دانی چه کسی خوب است و چه کسی بد؟ اشاره به اصل «پیش‌دانستگی و رحمت الهی» دارد.

نه مــن از پـــرده تــقـوا به در افــتـادم و بــس پدرم نــیـز بهـــشـت ابــد از دسـت ،بهشــت _ حافظ می‌گوید: تنها من نیستم که از دایرهٔ تقوا بیرون افتاده‌ام؛ آدم (پدر بشر) هم بهشت را از دست داد. یعنی خطا، بخشی از سرشت انسانی است و نباید به‌خاطر آن، دیگران را سرزنش کرد.

حافــظـا، روز اجــل، گــر به کـف آری جـامــی، یکـســر از کــوی خـرابــات بـرنــدت‌ به بهــشـت! _ در پایان، حافظ به خودش خطاب می‌کند: اگر در روز مرگ جامی در دست داشتی، همان را با خود از خرابات (میخانه‌ی عشق) ببر. یعنی حتی در لحظه‌ی مرگ هم به رندی و عشق وفادار بمان. پایان غزل تأکید بر آزادگی و وفاداری به حقیقت عشق است.