« گاو »

قراره با شاهکار سینمای ایران و یکی از نخستین فیلم های ساخته شده در ایران آشنا بشید .

در دلِ سکوتِ روستایی، داستانی از جنون آغاز می‌شود… اینجا، در جایی که گذرِ زمان شاید کندتر باشد و سرنوشت‌ها گره‌خورده به زمین و آسمان، مردی زندگی می‌کند که تمامِ هستی‌اش در یک گاو خلاصه شده است. گاوِ او، تنها مونس، تنها امید، و شاید تنها دلیلِ نفس کشیدنِ اوست. اما ناگهان، تقدیر قلم می‌چرخد؛ گاو می‌میرد. و این آغازِ زوال است. تصور کنید، در میانِ نگاه‌هایِ پنهان و سکوتِ سنگینِ اهالیِ روستا، دروغی چون تارِ عنکبوتی بر حقیقت تنیده می‌شود. مرگِ گاو، به عمد، نادیده گرفته می‌شود. اما چگونه می‌توان مرگِ آن‌قدر عزیز را پنهان کرد؟ چگونه می‌توان گسستِ روحیِ یک مرد را، که هویتش با آن گاو پیوند خورده، انکار کرد؟

سازندگان: نویسنده: غلامحسین ساعدی، پزشک روانپزشک و نویسنده‌ی چیره دست، با داستان “عزاداران بیل” از مجموعه‌ی “گاو”. ساعدی یکی از پرنفوذترین نویسندگان معاصر ایران بود که نگاهی تیزبین به جامعه داشت. کارگردان و فیلمنامه‌نویس: داریوش مهرجویی، که با نبوغش این داستان را به یک اثر سینمایی ماندگار تبدیل کرد. مهرجویی از پیشگامان موج نوی سینمای ایران است و با “گاو” نام خود را در تاریخ سینما ثبت کرد. سال ساخت: ۱۳۴۸ (۱۹۶۹ میلادی). این فیلم در اوج فضایی که سینمای ایران بیشتر به سمت فیلمفارسی و کمدی‌های سطحی می‌رفت، راهی نو و متفاوت باز کرد. تهیه‌کننده: شرکت سینمایی “آزادی” و وزارت فرهنگ و هنر وقت.

داستان : داستان در روستای کوچک “بیل” می‌گذرد. مش حسن (با بازی فراموش‌نشدنی عزت‌الله انتظامی) کشاورزی ساده‌دل است که تمام زندگی و هویتش به تنها گاوش گره خورده است. این گاو نه تنها منبع روزی اوست، بلکه نمادی از جایگاه اجتماعی و مادی او در روستا نیز محسوب می‌شود. روزی که مش حسن برای کاری از روستا خارج می‌شود، گاو به طرز مرموزی می‌میرد و داخل چاه می‌افتد. اهالی روستا که می‌دانند مش حسن چقدر به گاو خود وابسته است، تصمیم می‌گیرند جسد گاو را پنهان کنند و به او بگویند گاو فرار کرده است. اما این دروغ نه تنها کمکی به مش حسن نمی‌کند، بلکه او را در گرداب جنون فرو می‌برد. مش حسن هر روز بیشتر در نبود گاو خود غرق می‌شود و تدریجاً شخصیت انسانی خود را از دست می‌دهد و خود را گاو می‌پندارد. رفتار او شبیه گاو می‌شود؛ چهار دست و پا راه می‌رود، علف می‌خورد و حتی به زبان گاوها سخن می‌گوید. این تحول دلخراش، اوج تراژدی فیلم است.

شخصیت ها: مش حسن (عزت‌الله انتظامی): قلب تپنده‌ی فیلم. شخصیت او نمادی از انسان‌های محروم و وابسته به تنها داشته‌ی خود است. انتظامی با بازی فوق‌العاده‌اش، همزادپنداری عمیقی با تماشاگر ایجاد می‌کند. همسر مش حسن (جمشید مشایخی در نقش یک مرد!): (نکته‌ی جالب و کمی خنده‌دار: نقش همسر مش حسن را در ابتدا جمشید مشایخی بازی کرد، اما به دلیل عدم رضایت مهرجویی از چهره‌پردازی، بخش‌های او حذف و نقش همسر مش حسن به یک زن دیگر سپرده شد که بازی او هم در فیلم بسیار کوتاه است.) این نشان می‌دهد مهرجویی چقدر روی جزئیات حساس بوده است. اهالی روستا: نمایندگانی از جامعه‌ی سنتی که با وجود سادگی و شاید کمی خرافات، سعی در کمک به هم‌نوع خود دارند، هرچند راهی که انتخاب می‌کنند (پنهان کردن حقیقت) نتیجه‌ی معکوس دارد.

مفاهیم اصلی: گاو: بیش از یک حیوان، نماد هویت، ثروت، حیثیت و حتی معصومیت مش حسن است. مرگ گاو به نوعی مرگِ مش حسنِ پیشین است. جنون: نشان‌دهنده‌ی فروپاشی روانی انسان در برابر فقدان بزرگ و ناتوانی در پذیرش واقعیت. همچنین می‌تواند نمادی از آسیب‌پذیری انسان در برابر شرایط سخت زندگی باشد. فقر و محرومیت: فیلم به زیبایی، تصویری دردناک از زندگی روستاییان محروم و وابستگی شدید آن‌ها به حداقل امکانات نشان می‌دهد. دروغ و پنهان‌کاری: اهالی روستا با نیت خیر، دروغ می‌گویند، اما این دروغ پیامدهای جبران‌ناپذیری دارد. بحران هویت: مش حسن با از دست دادن گاو، هویت خود را از دست می‌دهد و به جایگاهی حیوانی سقوط می‌کند. این بحران هویت می‌تواند در ابعاد گسترده‌تر به بحران هویت یک جامعه یا نسل نیز تعمیم داده شود.

سبک کارگردانی: رئالیسم: مهرجویی با دقت فراوان زندگی روستاییان را به تصویر می‌کشد، از جزئیات لباس و چهره گرفته تا نحوه‌ی گفتار و رفتارشان. فضاسازی: فضای فیلم تیره و دلگیر است، که با موضوع غم‌انگیز آن همخوانی دارد. سکوت‌ها و نماهای طولانی، حس تنهایی و سرگشتگی مش حسن را تقویت می‌کنند. بازی‌ها: بازی عزت‌الله انتظامی (به خصوص در سکانس‌هایی که شبیه گاو می‌شود) نقطه‌ی اوج بازیگری در سینمای ایران است. او بدون دیالوگ‌های زیاد، تمام درد و رنج شخصیت را به تصویر می‌کشد. موسیقی: موسیقی متن فیلم (اثر هرمز فرهت) با استفاده از تم‌های محلی و اندوه‌گین، به خوبی فضای فیلم را تکمیل می‌کند. دوربین: حرکت دوربین آرام و حساب‌شده است و به تماشاگر اجازه می‌دهد تا با شخصیت‌ها و فضای داستان ارتباط عمیق‌تری برقرار کند.

تاثیرات و اهمیت : پیشگام موج نو: “گاو” به همراه چند فیلم دیگر، مسیر سینمای ایران را تغییر داد و راه را برای تولید فیلم‌های هنری، اجتماعی و اندیشمندانه باز کرد. ستایش بین‌المللی: این فیلم در جشنواره‌های خارجی مورد توجه قرار گرفت و جوایز متعددی کسب کرد، از جمله جایزه‌ی منتقدان در جشنواره ونیز. این اتفاق، سینمای ایران را به جهان معرفی کرد. الهام‌بخش: “گاو” برای نسل‌های بعدی فیلمسازان ایرانی الهام‌بخش بود و نشان داد که می‌توان با داستان‌های ساده و بومی، مفاهیم جهانی را به تصویر کشید.

و در نهایت، “گاو” نه پایان می‌یابد، بلکه آغاز می‌کند… آغازِ اندیشیدن به عمقِ رنج‌هایِ فروخورده، به شکنندگیِ هویتِ انسانی در برابرِ فشارهایِ اجتماعی و فقدان‌هایِ بزرگ. مش حسن، در اوجِ جنونِ خود، شاید در نگاهِ اول، تصویری از سقوط و تباهی باشد، اما در ورایِ این سقوط، تصویری از گریزِ ناچاری از واقعیتی تلخ‌تر نهفته است. واقعیتی که جامعه، در سکوتِ خود، آن را رقم زده است. فیلم “گاو” چون گره‌ای کور در تاریخِ سینمایِ ایران باقی می‌ماند؛ گرهی که با هر بار باز شدن، لایه‌هایِ تازه‌ای از معنا و اندیشه را آشکار می‌سازد. این فیلم، با بازیِ فراموش‌نشدنیِ عزت‌الله انتظامی، نه تنها تصویری از یک جنونِ فردی، بلکه بازتابی از اضطراب‌هایِ جمعی، فقرِ فرهنگی، و تاثیری است که ناآگاهی و انکار می‌تواند بر روانِ انسان بگذارد. “گاو” پایانی برایِ داستانِ مش حسن نیست، بلکه نقطه‌ی آغازی است برایِ درکِ عمقِ تاثیراتِ عمیقِ اجتماعی بر فرد. فیلم تمام می‌شود، اما پژواکِ سکوتِ روستا، فریادِ گنگِ مش حسن، و تلخیِ واقعیتی که در پسِ این جنون نهفته است، تا سال‌ها در ذهنِ مخاطب باقی خواهد ماند و او را به تامل وامی‌دارد. این است قدرتِ “گاو”؛ فیلمی که ماندگار شد تا فراموش نکنیم