سندروم جنون مشترک

سندروم جنون مشترک یا Folie à deux نوعی اختلال روانی‌پریشی نادر است به نوعی که فردی مبتلا به هذیان،پارانویا یا اسکیزوفرنی باشد و شخصی که به او نزدیک است کم کم توهمات او را باور کند.

تعریف سندروم جنون مشترک یا Shared Psychotic Disorder نوعی اختلال روان‌پریشی نادر است که در آن باورهای هذیانی (Delusions) بین دو یا چند فرد به‌طور مشترک شکل می‌گیرد یا منتقل می‌شود. در طبقه‌بندی‌های قدیمی DSM-IV این اختلال تحت عنوان Shared Psychotic Disorder شناخته می‌شد، اما در DSM-5 به‌صورت مجزا ذکر نشده و معمولاً تحت عنوان Other Specified Schizophrenia Spectrum and Other Psychotic Disorder توصیف می‌شود. به زبان ساده: یه نفر دچار هذیان یا باور غلط روان‌پریشانه می‌شه، و فرد دیگه‌ای که باهاش رابطه نزدیک داره هم کم‌کم همون باور رو قبول می‌کنه، حتی اگه خودش زمینه روانی قوی نداشته باشه.

ویژگی‌های اصلی 1. وجود یک فرد مبتکر (Primary) معمولاً فردی با اختلال روانی مزمن (مثل اسکیزوفرنی پارانوئید یا اختلال هذیانی). او باورهای هذیانی خاصی دارد و نقطه شروع بیماری است. 2. وجود یک فرد پذیرنده (Secondary) فردی که از نظر روانی لزوماً بیمار نیست. به دلیل رابطه نزدیک، انزوا یا وابستگی شدید، باورهای فرد مبتکر را می‌پذیرد. در صورت جدایی از فرد اصلی، معمولاً باورهای هذیانی‌اش از بین می‌رود. 3. ارتباط نزدیک و طولانی رابطه عاطفی قوی یا وابستگی (خواهر–خواهر، زن–شوهر، والد–فرزند). معمولاً همراه با انزوای اجتماعی و محدود بودن ارتباط با دنیای بیرون.

انواع بالینی (بر اساس طبقه‌بندی لَسِگ و فالره، 1877) 1. Folie imposée (جنون تحمیلی): شایع‌ترین نوع. فرد مبتکر دچار هذیان می‌شود و آن را به دیگری منتقل می‌کند. با جداسازی، نفر دوم بهبود می‌یابد. 2. Folie simultanée (جنون همزمان): هر دو فرد هم‌زمان و مستقل از هم، دچار یک اختلال هذیانی مشابه می‌شوند. 3. Folie communiquée: فرد دوم ابتدا مقاومت می‌کند، اما به تدریج و در طول زمان باورهای فرد اول را می‌پذیرد. حتی بعد از جدایی، ممکن است باورهای هذیانی باقی بماند. 4. Folie induite: فرد دوم باورهای هذیانی جدیدی به مجموعه باورهای فرد اول اضافه می‌کند.

اپیدمیولوژی بسیار نادر است (آمار دقیق جهانی وجود ندارد، بیشتر به صورت case report منتشر شده). اغلب در روابط دو نفره نزدیک دیده می‌شود. بیشتر در زنان و افرادی با سطح تحصیلات پایین‌تر و شرایط اجتماعی ضعیف گزارش شده. انزوای اجتماعی و تنهایی از عوامل تقویت‌کننده هستند.

سبب‌شناسی (Etiology) عوامل روان‌پزشکی: بیماری‌های زمینه‌ای در فرد مبتکر (اسکیزوفرنی، اختلال هذیانی، اختلال دوقطبی با ویژگی‌های روان‌پریشانه). عوامل روان‌شناختی: وابستگی عاطفی شدید، شخصیت منفعل یا مستعد تلقین در فرد پذیرنده. عوامل اجتماعی: انزوا، مهاجرت، زندگی در شرایط بسته و پرتنش، استرس‌های محیطی.

تشخیص افتراقی برای تشخیص درست باید از اختلالات مشابه افتراق داده شود: اسکیزوفرنی در هر دو نفر (بدون انتقال بین‌فردی). اختلالات هذیانی مشترک ناشی از عوامل فرهنگی یا مذهبی. اختلالات ناشی از مصرف مواد یا بیماری‌های نورولوژیک.

درمان 1. جداسازی اولین و مهم‌ترین اقدام درمانی. معمولاً منجر به بهبود سریع فرد پذیرنده می‌شود. 2. درمان دارویی برای فرد مبتکر: داروهای ضدروان‌پریشی (Antipsychotics). برای فرد دوم: در اکثر موارد نیازی نیست مگر علائم پایدار بماند. 3. روان‌درمانی درمان شناختی–رفتاری (CBT) برای مقابله با باورهای هذیانی. کار روی مهارت‌های فردی، افزایش استقلال و کاهش وابستگی. 4. مداخلات اجتماعی ایجاد حمایت اجتماعی، کاهش انزوا، آموزش خانواده.

🔹 نمونه تاریخی خواهران پاپَن (Christine و Léa Papin) در فرانسه (۱۹۳۳): دو خواهر خدمتکار که به دلیل باورهای مشترک پارانویید علیه کارفرمایانشان، مرتکب ق...ل فجیع شدند. این مورد به عنوان یکی از نمونه‌های کلاسیک Folie à deux در روان‌پزشکی و ج...رم‌شناسی ثبت شده است.

تاریخچه و کشف این اصطلاح اولین بار در سال ۱۸۷۷ توسط دو روان‌پزشک فرانسوی شارل لاسِگ (Lasègue) و ژول فالره (Falret) معرفی شد. اون‌ها مشاهده کردن که در بعضی موارد، هذیان‌های یک بیمار روان‌پریش به فرد دیگری که رابطه نزدیکی با او دارد منتقل می‌شود. در مقاله‌شون اصطلاح "Folie à deux" رو به کار بردند که به معنای "جنون دو نفره" است. بعدها انواع دیگری مثل folie à trois (سه نفره) یا حتی folie à famille (یک خانواده کامل) گزارش شد.

🔹 نمونه در فرهنگ عامه و داستان‌های غیرواقعی 🃏 جوکر و هارلی کویین (DC Comics) خیلی‌ها این رابطه رو نوعی Folie à deux می‌دونن: جوکر: فرد مبتکر (Primary) با هذیان‌های شدید و روان‌پریشی (بی‌رحمی، پارانویید، جنون جنایتکارانه). هارلی کویین: در ابتدا یک روان‌پزشک بود (دکتر هارلین کویینزل) که برای درمان جوکر وارد شد. اما به مرور تحت تأثیر شخصیت و باورهای او قرار گرفت و دچار باورهای هذیانی مشترک شد. او عاشق جوکر شد و همون نگاه روان‌پریشانه به دنیا رو پذیرفت. 🔸 تفاوتش با نمونه‌های واقعی: در Folie à deux واقعی، نفر دوم معمولاً غیر بیمار هست و فقط به خاطر وابستگی و نزدیکی باورها رو می‌پذیره، اما در داستان کمیک، هارلی علاوه بر پذیرش، خودش هم به تدریج به یک شخصیت بیمار و مستقل تبدیل می‌شه. به همین خاطر می‌گن این رابطه ترکیبی از Folie à deux + اختلال وابستگی هست.🎭 نمونه‌های دیگر در داستان‌ها 1. فیلم “Heavenly Creatures” (1994) بر اساس یک داستان واقعی: دو دختر نوجوان در نیوزیلند باورهای پارانویید مشترک پیدا کردند و دست به ق...ل مادر یکی از آن‌ها زدند. 2. Norman Bates و مادرش (Psycho, 1960) در بعضی تفسیرها، رابطه نورمن با مادر (حتی بعد از م...گ او) نوعی باور روان‌پریشانه مشترک در نظر گرفته می‌شود. 3. کمیک‌ها و مانگاها در برخی مانگاهای ژاپنی، دو شخصیت که در یک دنیای بسته زندگی می‌کنند، باورهای پارانویید مشترک پیدا می‌کنند (مثلاً در ژانرهای روانشناختی یا ترسناک)

🔹 جمع‌بندی سندروم جنون مشترک یک اختلال بالینی واقعی است، ریشه در قرن ۱۹ فرانسه دارد. در فرهنگ عامه و داستان‌های غیرواقعی، از آن به‌عنوان الهام برای خلق روابط بیمارگونه بین شخصیت‌ها استفاده شده. جوکر و هارلی کویین یک نمونه مدرن و محبوب هستند که خیلی‌ها آن را نماد Folie à deux می‌دانند، هرچند شکل داستانی‌اش اغراق‌شده‌تر و ترکیبی با اختلالات دیگر است.