اپی‌ژنتیک: نقاشی روی DNA

یه خلاصه از پست بهتون میدم اگه خوشتون اومد بقیه رو بخونید : اپی‌ژنتیک به ما می‌گه چطور محیط و سبک زندگی‌مون می‌تونه ژن‌هامون رو روشن یا خاموش کنه، بدون اینکه DNAمون تغییر کنه. این تغییرات حتی می‌تونن به بچه‌هامون هم منتقل بشن! اپی‌ژنتیک بهمون یادآوری می‌کنه که مراقب خودمون باشیم، چون نه تنها روی خودمون، بلکه روی آینده‌مون هم تأثیر می‌ذاریم. 🌟

اول از همه: ژن چیه؟ ژن یه قطعه از DNA‌ست که حاوی اطلاعات لازم برای ساخت یه پروتئین یا انجام یه کار خاص توی سلوله. می‌تونیم ژن‌ها رو مثل دستورالعمل‌های یه کتاب بزرگ (DNA) در نظر بگیریم که به سلول‌ها می‌گن چطوری کار کنن و چه چیزایی بسازن. هر ژن یه نقش خاص داره، مثلاً بعضی‌هاشون تعیین می‌کنن رنگ چشم‌مون چیه، و بعضی‌هاشون به بدنمون می‌گن چطوری با بیماری‌ها مبارزه کنه. ژن‌ها مثل یه میراث بیولوژیکی هستن که از والدین به فرزندان منتقل می‌شن. این فرآیند رو وراثت می‌گن. شاید تا حالا تجربه کرده باشید که یکی از آشنایان بهتون گفته باشه که به یکی از اعضای خانواده‌تون رفته اید ( که کنایه از شبیه بودن هست)؛ این شبیه بودن بخاطر همین وراثت و شبیه بودن ژن ها هستش.

هرکسی دو مدل ژن داره: 🔸️ژن فعال (روشن): ژنی‌ست که توی سلول کار می‌کنه و داره از خودش RNA و پروتئین می‌سازه. مثلاً توی سلول‌های پوست، ژن‌های مربوط به ساخت کلاژن روشن‌ن تا پوستمون سالم بمونه! 🔸️ژن غیرفعال (خاموش): ژنی‌ست که توی سلول کار نمی‌کنه و ازش RNA یا پروتئین ساخته نمی‌شه. مثلاً توی سلول‌های پوست، ژن‌های مربوط به عضلات خاموش‌ن، چون پوست نیازی به اون‌ها نداره! حالا که اینارو میدونید بریم سر صحبت اصلی : گاهی اوقات، چیزایی که توی زندگی تجربه می‌کنیم یا حتی چیزایی که می‌خوریم، می‌تونن روی عملکرد ژن‌هامون تأثیر بذارن، بدون اینکه توی DNAمون تغییری ایجاد بشه! اینجاست که اپی‌ژنتیک وارد می‌شه. اپی‌ژنتیک به ما می‌گه که چطور محیط و سبک زندگی‌مون می‌تونه ژن‌هامون رو روشن یا خاموش کنه💡

حالا این اپی‌ژنتیک که میگید اصلا چیه؟! اپی‌ژنتیک علم مطالعه مکانیسم های محیطی هست (اگه خیلی خلاصه بگم مکانیسم یعنی چطوری یه چیزی کار می‌کنه) که مثل یه کلید روشن و خاموشه برای ژن‌ها هستن ؛ درواقع یعنی اینکه روی فعال یا غیرفعال شدن ژن‌ها تأثیر می‌ذارن، بدون اینکه توی خود DNA تغییری ایجاد بشه. اپی‌ژنتیک مثل اینه که یه سری مکانیسم وجود دارن که می‌تونن بعضی صفحات این کتاب رو هایلایت کنن یا بعضی‌هاش رو تا بزنن تا خونده نشن. این مکانیسم‌ها باعث می‌شن بعضی ژن‌ها فعال بشن و بعضی‌ها غیرفعال. این تغییرات می‌تونن به دلیل چیزای مختلفی اتفاق بیوفتن، مثل : 🔸️ تغذیه 🔸️استرس 🔸️حتی چیز هایی مثل هوایی که نفس می‌کشیم و کلی چیز های دیگه با یک مثال ساده تر توضیح میدم ، اگه علوم کلاس هشتم رو یادتون باشه چند تا مثال قشنگ داشت : 💥اگه ما یه قسمتی از موی خرگوش هیمالیا (که موهای سفید داره) رو بکنیم و روش یخ بزاریم ، موهای جدیدی که درمیان به رنگ سیاه هستن. این یعنی که خرگوش ما ژن موی سیاه رنگ رو داشته ، ولی فعال نبوده و سرمای یخ باعث فعال شدن اون ژن شده! 💥یه مثال جذاب دیگه تغییر رنگ گل های ادریسی هستن(عکس بالا) : توی خاک اسیدی (pH پایین): گل‌ها آبی میشن توی خاک قلیایی (pH بالا): گل‌ها صورتی میشن.

چطوری کار میکنه؟ این مکانیسم ها میتونن از راه های مختلفی عمل کنن 🔸️متیلاسیون DNA: یه جورایی مثل اینه که یه برچسب کوچولو به DNA بچسبونیم که بهش بگه "خاموش باش!" (متیلاسیون یه تغییر شیمیایی‌ست که توی DNA اتفاق می‌افته و نقش مهمی توی تنظیم بیان ژن‌ها داره، اگه میخواید بدونید بیان ژن دقیقا چیه تو کامنت ها بگید بهتون میگم اینجا جاش نیست😅) 🔸️تغییرات هیستونی: هیستون‌ها پروتئین‌هایی هستن که DNA دورشون می‌پیچه و باهم کروموزوم هارو تشکیل میدن. تغییرات توی این پروتئین‌ها می‌تونه دسترسی DNA رو کم یا زیاد کنه. 🔸️RNAهای غیرکدکننده: این‌ها مثل یه دستیار عمل می‌کنن و به تنظیم فعالیت ژن‌ها کمک می‌کنن.

چرا اپی‌ژنتیک برامون مهمه؟ اپی‌ژنتیک می‌تونه روی سلامت ما تأثیر بزرگی بذاره. مثلاً، بعضی تغییرات اپی‌ژنتیکی می‌تونن باعث بشن ژن‌هایی که باید از ما در برابر سرطان محافظت کنن، خاموش بشن. یا برعکس، ژن‌هایی که باعث بیماری‌های قلبی می‌شن، روشن بشن. حتی چیزایی مثل استرس زیاد یا رژیم غذایی بد می‌تونه این تغییرات رو ایجاد کنه.🛠 (عکس بالا هیستون و دی ان ای هست)

یه چیز جالب دیگه! اپی‌ژنتیک می‌تونه از نسلی به نسل دیگه هم منتقل بشه! این یعنی چیزایی که پدربزرگ‌ها یا مادربزرگ‌هامون تجربه کردن، می‌تونه روی ژن‌های ما هم تأثیر بذاره🧬 مثلاً، اگر پدربزرگ‌مون توی شرایط سخت زندگی کرده باشه یا مثلا اگه سبک زندگی مضری داشته، این تجربه می‌تونه توی ژن‌های ما هم اثری از خودش به جا بذاره، حالا چه مضر و چه مفید!

آینده اپی‌ژنتیک چیه؟ علم اپی‌ژنتیک روز به روز داره پیشرفت می‌کنه و شاید در آینده بتونیم از این دانش برای درمان بیماری‌ها استفاده کنیم!!! مثلاً، شاید بتونیم با تغییر دادن الگوهای اپی‌ژنتیکی، جلوی رشد سرطان رو بگیریم یا حتی از بروز بعضی بیماری‌ها پیشگیری کنیم.(کسی نمیدونه ، شاید یکی از شماهایی که دارید اینو میخونید در سال های آینده یک گروه تحقیقاتی برای همین کار تشکیل بدید و حتی نتایج چشمگیری داشته باشید!✨)