اولین سال شمسی (سال هجری خورشیدی)

شروع تاریخ شمسی در ایران از سال 1302 هجری قمری و برای نخستین بار توسط "عبدالغفارخان نجم‌ الدوله" اتفاق افتاد. او عدد 1264 خورشیدی را در حاشیه تقویم سال 807 جلالی نوشت و پس از آن، تقویمی در ایران رایج شد که ریشه آن همچون تقویم هجری قمری، سال هجرت پیامبر از مکه به مدینه است. یعنی روز دوشنبه 1ربیع ‌الاول مصادف با 24 شهریور سال 1 هجری خورشیدی، برابر با 13 سپتامبر 622 میلادی قدیم (ژولینی) و 16 سپتامبر 622 میلادی جدید (گرگوری).

پس آغار تقویم هجری شمسی از روز جمعه 1 فروردین سال 1 هجری خورشیدی و درست 5 ماه و 24 روز پیش از هجرت پیامبر اتفاق افتاده است.

این گاه شمار یکی از بهترین و دقیق ترین گاه شمارهای جهان بر اساس تقویم جلالی است که شامل 365 یا 366روز (کبیسه) در قالب 12 ماه ‌بوده و شروع آن همزمان با عبور مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری در نیمکره شمالی است. با این تفاوت که مبدا آن هجری است.

هر سال 4 فصل با نام ‌های بهار، تابستان، پاییز و زمستان داشته و هر فصل نیز 3 ماه دارد. هر ماه حدود 4 هفته و هر هفته 7 روز با نام‌ های شنبه، یکشنبه، دوشنبه، سه‌شنبه، چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه (آدینه) دارد. آغاز هر سال روز 1 فروردین از فصل بهار است. بلندترین روز سال 1 تیر بوده و بلندترین شب سال یا شب یلدا، از غروب 30 آذر تا طلوع آفتاب در 1 دی اتفاق می افتد. طول ماه‌ های این تقویم همواره در طول تاریخ و در کشورهای مختلف متفاوت بوده تا اینکه از سال 1348 طول ماه ‌ها در ایران و افغانستان یکسان شد. طول ماه ‌های نیمه اول سال 31 روزه و ماه های نیمه دوم سال 30 روزه بوده و تنها ماه اسفند است که 29 روزه است و در سال‌ های کبیسه 30 روز خواهد داشت.

تقویم هجری خورشیدی در ابتدا خیلی رسمی نبود و جدی گرفته نمی شد و تنها در امور گمرکات و مالیاتی ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت. تا اینکه در سال 1328 هجری قمری مصادف با 1288 هجری شمسی، میرزا عبدالحسین ‌خان شیبانی وحیدالملک؛ نماینده تهران در مجلس شورای ملی، طرحی با موضوع تغییر تاریخ کلیه معاملات و مبادلات مشترکه عمومی از تاریخ قمری به خورشیدی را پیشنهاد کرد. این طرح در ماده 3 قانون محاسبات عمومی دومین دوره مجلس شورای ملی ایران، در تاریخ 21 صفر 1329 برابر با 2 اسفند 1289 پذیرفته و تقویم هجری شمسی به عنوان مبنای رسمی زمان کشور در محاسبات دولتی تصویب شد.

کم کم با گذشت زمان و تا سال های پایانی دوره قاجار، تقویم خورشیدی جایگزین تقویم قمری شد. اما نام ماه ‌ها، همچنان نام برج های فلکی نظیر حمل، ثور، جوزا و ... بود. تا اینکه در 21 دی 1303، بیش از چهل تن از نمایندگان طرحی به مجلس ارائه کرده و خواستار تغییر نام برج های فلکی از سال آینده به نام های ایرانی شدند. این طرح در قالب یک ماده در مجلس شورای ملی تصویب و دولت موظف شد که از آغاز نوروز 1304، سال‌ شمسی از ماه فروردین شروع شود و به اسفند خاتمه یابد. نام ماه ‌های تقویم هجری شمسی اما ریشه اوستایی داشته و از القاب "اهورامزدا" یا نام های فرشتگان انتخاب شده است : (اسلاید بعد)

فروردین به معنای نیروی پیش برنده اردیبهشت به معنای راستی و پاکی خرداد به معنای کمال و رسایی تیر به معنای باران مرداد به معنای جاودانگی و بی مرگی شهریور به معنای کشور برگزیده مهر به معنای عهد و پیمان آبان به معنای آب ها آذر به معنای آتش دی به معنای آفریدگار، دادار (عه ماه تولدم) بهمن به معنای اندیشه نیک اسفند به معنای فروتنی و بردباری