نقاشی مینیاتور ایرانی

نقاشی مینیاتور چیست؟ مینیاتور در لغت به معنی کوچک تر نشان دادن است و مخفف شده کلمه فرانسوی «مینی موم ناتورال» است که حدوداً از دوره قاجاریان در زبان فارسی امروز مصطلح گردید. در حال حاضر در ایران به نقاشی های ایرانی، چه قدیم و چه جدید، که از سبک و روش اروپایی پیروی نکرده و دارای خصوصیات نقاشی سنتی باشند، نقاشی مینیاتور می گویند و این تعریف به صورت یک غلط بین ما پذیرفته شده است.   نقاشی مینیاتور که به اعتقاد اکثر محققان در ایران تولد یافته و بعد به چین راه برده است، از دوره مغول به صورت تقریباً کامل تر به ایران بازگشته و هنرمندان ایرانی، تلاش بی شائبه ای را در تکمیل و توسعه آن صرف کرده اند. نقاشی مینیاتور از جمله هنرهایی است که قابلیت به تصویر درآوردن تمامی طبیعت را در قالبی کوچک دارد.

مینیاتوریست، هنرمندی است که آن چه را خود می اندیشد، یا می پندارد که بیننده علاقه مند به دیدن آن است، تجسم می بخشد و به هیچ وجه تابع مقررات و قوانین حاکم بر فضای نقاشی نیست. مکاتب نقاشی مینیاتورهای ایرانی، از اولین قرون بعد از اسلام آغاز شده است. نقاشی مینیاتور ایرانی در قرون اولیه بعد از ظهور اسلام، در ترکیب با خط عربی تداوم یافته و بهترین نسخه های قرآن کریم را هنرمندان مبتکر ایرانی نوشته اند و به تزئین و تذهیب مصحف شریف پرداخته اند.

بزرگان نقاشی مینیاتور هنرمندان بزرگ نقاشی مینیاتور عبارتند از: «رضا عباسی» که مربوط به دوره صفوی است. «سلطان محمد» و «میرزا علی» جزو نگارگر های تراز اول قدیم هستند. «محمود فرشچیان» و «محمدباقر آقامیری» هم جزو بزرگان عرصه نگارگری جدید هستند.

روشهای مختلف طراحی مینیاتور: شیوه های نقاشی مینیاتور در ایران بسیار متنوع است. هر یک از استادان معروف نقاشی مینیاتور، تغییراتی در روش و شیوه هایی که قبل از خود متداول بوده، وارد نموده اند. این روشها را در طراحی می توان بطور کلی به سه دسته تقسیم کرد :

طراحی مینیاتور رنگی : در این طرحهای مینیاتوری، در بعضی از قسمتها رنگ بکار رفته است. در این شیوه از نقاشی مینیاتور، از رنگ طلائی حتماً استفاده شده است. زمینه ی طرح به حال خود باقی می ماند قسمتهای مختصری از نقاشی مینیاتور که رنگی است، از رنگهای جسمی و روحی همراه با هم استفاده شده ولی اکثر کار با خطوط قلم مو طراحی شده است. طرحهای رنگی مینیاتور بیشتر در دوره ی صفوی، در آثار رضا عباسی متداول گردید.

2-  طراحی مینیاتور بدون رنگ: اینگونه طرحهای نقاشی مینیاتور بطوری که از نام آن مشخص است فقط با قلم مو و رنگ سیاه روی زمینه های روشن کار می شود. این روش در تمام دوران مینیاتور ایران وجود داشته است. گاهی هم به جای رنگ مشکی از رنگهای تیره مثل رنگ قهوه ای، قرمز و آبی استفاده شده است.

3- طراحی مینیاتور سفید قلم: طرحهایی مینیاتوری که با قلم مو و رنگ سفید، روی کاغذ یا صفحه ی تیره رنگ کار شده باشد، طراحی سفید قلم نامیده می شود. در ابتدا این روش نقاشی مینیاتور، بیشتر برای تزئین و طراحی روی جلد های روغنی که اکثراً سطح آنها مشکی بود، استفاده می شد. علاوه بر رنگ سفید، گاهی هم مختصر رنگ طلائی و یا رنگهای روشن دیگر، در اینگونه طراحی ها استفاده می شود.

موضوع نقاشی های مینیاتور : موضوع نقاشی مینیاتور، معمولاً شکار و شکارچیان، حیوانات مختلف، پرندگان، اژدها، سیمرغ و اژدها، فرشتگان، دیوان، دراویش، چوپانان همراه با گوسفندان خود، استاد و شاگرد، جوانان در حالتهای مختلف نشسته و ایستاده، زندگی روستایی و کشاورزی و اتفاقات مهم  تاریخی است و گاهی برای تزئین حاشیه ی اشعار و نوشته های کتب خطی نیز از نقاشی مینیاتور استفاده شده است.