نقش شیر در ایران باستان

۱. نماد شهریاری و دلاوری: شیر همواره از مهم‌ترین کهن الگوها در میان ایرانیان به شمار آمده است. در ایران شیر که همیشه در کنار پادشاهان بوده، به صورت یک نماد سلطنتی درآمد و نشانه‌ای شد از شجاعت و قدرت

مصریان در هنگام فرمانروایی هخامنشیان، یک حرف «ر» ویژه برای نگاشتن نام سرزمین‌های ایرانی – چون خوارزم یا باختر – و پادشاهان ایرانی (دو بار برای کورش، ۴۵ بار برای داریوش، ۴۳ بار برای خشایارشا، هفت بار برای اردشیر نخست و یک بار برای اردشیر سوم) به زبان هیروگلیف افزوده‌اند که به سان شیری نشسته است و هرگز در واژگان دیگر به کار نمی‌رود.

از آنجایی که در هنگامه کاهش تسلط هخامنشیان، مصری‌ها به جای شیر، همان علامت همیشگی را به کار برده‌اند باید این شیر را نشانه‌ای ایرانی و کاربرد آن را از سر بزرگداشت دانست

۲.نگهبان: محافظت شیر از نیایشگاه‌ها و کاخ‌ها در سراسر خاور باستان امری رایج بوده است. در ورودی نیایشگاه‌های عیلامی تندیس‌هایی از شیر به نگهبانی ایستاده بودند . یکی از این شیرهای نگهبان در ورودی نیایشگاه دوراونتاش شوش کشف گردیده است از عیلام میانه گردن آویزهای سنگی با نقش شیر باقی مانده که شاید نقش طلسم حامی و نگهبان آنان بوده است

۳. جایگاه نشستن خدای‌بانوان: رسم ایستادن یا نشستن خدای بانوان بر دوش شیر در خاور باستان آیینی کهن و آشنا بود. ایشپوم پادشاه اوان در ۲۲۵۰ پ.م تندیس نارونته ایزدبانوی پیروزی عیلامی را به نیایشگاه وی پیشکش کرده او به شیوه سومریان لباس بلند پرچین (کاناکه) پوشیده و بر تختی نشسته که شش شیر آن را زینت می‌بخشند.

۳. شیر آسمانی (♌): شیر از دیرباز نمایانگر صورت فلکی اسد (امروزه مرداد) بوده است (مصفی، ۱۳۵۷: ۴۱). برج شیر را در آسمان گروه ستارگانی شکل داده‌اند که در کنار یکدیگر به سان شیری خیزان دیده می‌شوند. نماد این برج در اخترشناسی نیز چون شیری خمیده است. برج شیر طبیعتی گرم دارد و در رابطه با خورشید و تابستان است.

۵)شیر در آیین مهر: در میان هفت رده دین مهر پرستی، چهارمین جایگاه به نام شیر است به سرشت آتشین شیر در اندیشه مهری نیز اشاره شده است. آب و آتش با یکدیگر مبارزه‌ای مدام و آشتی ناپذیر دارند. پس سالکانی که به جایگاه شیر رسیده‌اند برای شست و شوی بدن (غسل تعمید) خود به جای آب عسل به کار می‌برند

۶. شیر و خورشید: در اخترشناسی کهن، برج شیر خانه خورشید بوده است. در کتابی از ۸۵۰ م. به قلم ابومعشر بلخي برج اسد به سان خورشیدی بر دوش شیر تصویر شده همان گونه که اشاره شد ارتباط گرمای برج شیر (میانه تابستان) و سرشت آتشین این برج با خورشید، و یا شاید حتی همسانی یال و کوپال شیر نر به پرتوهای خورشید بر استحکام این اندیشه افزوده است. از این رو شیر و خورشید بارها در کنار یکدیگر تصویر شده‌اند تا جایی که می‌توان این انگاره را از مهم‌ترین نمادهای تاریخ ایران دانست، که دیر زمانی بر پرچم ایران زمین جای داشته است. شیر و خورشید نیز در اندیشه ایرانی نماد شهریاری است،

7. شیر گاو اوژن: در اثر مُهری از شش هزاره سوم گاوی ایستاده دست بر سر دو شیری که رو به او دارند نهاده و در کنارش شیری ایستاده دست بر گرده دو گاوی گذارده که پشت به او دارند. برخی این نگاره را نشانی از چرخش فصل‌ها دانسته‌اند. شاید تصویری از تابستان و زمستان که یکدیگر را در چرخه‌ای همیشگی پی می‌گیرند. در یک تندیس بی‌همتا که به باختر ایران در نیمه هزاره دوم پ.م منسوب است موجودی با دو سر شیر و گاو دیده می‌شود

۸. جدال مرد و شیر: انسان شکارورز پیش از تاریخ طرح‌های پرشماری از شکار جانوران وحشی را بر روی دیوار غارها و سکونتگاه‌های خود نقش کرده است، آغاز یکجانشینی و کشاورزی نیز سبب نشده که انسان شکار و تصویرگری آن را کنار نهد، نگاشتن صحنه شکار‌گاه به قصد ثبت دلاوری مردان بوده و گاه نشانی از دستیابی به نیروی جادویی جانوران.