جشن مهرگان

مهرگان یا جشن مهر یکی از مراسم و جشن‌های ایران است که با اعتدال پاییزی پیوند داشته و در روزهای آغازین فصل پاییز برگزار می‌شود.[۱][۲][۳][۴] این جشن معمولاً چندین روز به درازا می‌کشد.[نیازمند منبع] ادعا شده معیار سنجش (نخستین) این جشن همان زمان برابری شب و روز یا اعتدال پائیزی بوده‌است،[نیازمند منبع] اما در طول زمان بر اساس معیارها و ابزارهای سنجش زمان در مکان‌های مختلف زمان جشن تغییراتی داشته‌است، به‌طوری که امروزه نزد زرتشتیان ایران ۱۰ مهر هجری شمسی (معادل مهرروز از مهرماه) برگزار می‌شود.

تصویر بالا تندیس میترا در حال قربانی کردن گاو نر، موزه بریتانیا لندن است ریشه‌شناسی مهرگانویرایش ما خواهانیم که پشتیبان کشور تو باشیم ما نمی‌خواهیم از کشور تو جدا شویم نمی‌خواهیم از خانه خود جدا شویم مباد جز این ای مهر نیرومند![۷] اوستا، مهر یشت، بند ۷۵

تصوير بالاتندیس میترا در موزه واتیکان (ساخته شده از مرمر در حدود سده دوم یا سوم پس از میلاد)است ت) [۱۲][۱۳] دیرینگی این جشن دست کم تا دوران شاهان باستانی و بزرگی چون فریدون بازمی‌گردد.[۱۴][۱۵] فردوسی در شاهنامه به روشنی به این جشن کهن و پیدایش آن در دوران پادشاهی فریدون اشاره کرده‌است:[۱۶] به روز خجسته سَرِ مهر ماهبه سر برنهاد آن کیانی کلاهزمانه بی اندوه گشت از بدیگرفتند هر کس ره بخردیدل از داوری‌ها بپرداختندبه آیین یکی جشن نو ساختندنشستند فرزانگان شادکامگرفتند هر یک ز یاقوت جاممیِ روشن و چهرهٔ شاه نوجهان نو ز داد از سرِ ماه نوبفرمود تا آتش افروختندهمه عنبر و زعفران سوختندپرستیدن مهرگان دین اوستتن‌آسانی و خوردن آیین اوستاگر یادگارست ازو ماه و مهربکوش و به رنج ایچ منمای چهر پیش از هخامنشیان، جشن مهرگان بغ یادی، بگ یادی (bāgayādi) «یاد خدا – سپاسگزاری از خدا» نام داشت. بغداد (خدا آن را داده) نام باغی در نزدیکی تیسفون پایتخت اشکانیان و ساسانیان بود که بعدها به شهر تبدیل شد، نام شهر بغداد کنونی برگرفته از همین نام پارسی است.[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲] براساس متون اوستا (کتاب مقدس زرتشتیان)، تقویم ایرانیان پیش از هخامنشیان دارای دو فصل تابستان و زمستان است که نوروز جشن آغاز سال جدید و فصل تابستان و مهرگان جشن آغاز نیمه دوم سال و فصل زمستان بوده‌است. برای نمونه ناصرخسرو در این بیت هر دو جشن نوروز و مهرگان را به هنگام اعتدالین می‌داند: نوروز به از مهرگان، گرچههر دو زمانند، اعتدالی

بنیاد و ریشه واژه مهر به واژه مشترک هندوایرانی miθra برمی گردد. این واژه در اوستا به صورت miθra «ایزد میترا» به کار رفته‌است. .[۸] مهر یا میترا در زبان فارسی به معنای «فروغ، روشنایی، دوستی، پیوستگی، پیوند و محبت» است و ضد دروغ، دروغ گویی، پیمان‌شکنی و نامهربانی کردن است. با توجه به بند ۱۱۶ مهر یشت: ... مهر میان دو برادر نود و میان پدر و پسر صد درجه‌است و میان پیروان ده هزار درجه‌است.[۹] بسیاری واژه مهر را «عشق، دوستی» معنا می‌کنند نه «پیمان و قرارداد» زیرا آنچه که میان روابط خانوادگی معنا دارد «عشق، دوستی» است و نه «پیمان و قرارداد». مهر به معنای فروغ و روشنایی و خورشید نیز به کار رفته‌است، در نخستین سدهٔ میلادی میترائیسم در سراسر روم گسترش یافت و نقش نگاره‌های برجامانده تأکیدی از گسترش این آیین دارد.[۱۰] برخی از این نگارهای به جا مانده نوشته‌ای دارند با عنوان «sol invictus» به معنای «خورشید همواره پیروز». این نوشته به معنی دیگری از مهر یا میترا، «خورشید» تأکید می‌کند.[۸] پیشتر مهرگان با نام بغ یادی، بگ یادی (bāgayādi) به کار می‌رفته‌است، بر این اساس برخی بخش نخست این نام را baga- «بغ، خدا» و بخش دوم را yāda- «یاد، ستایش» و در کل به معنی «خدایان ستایش» می‌دانند. میترا در میان ایرانیان با لقب «بغ» بیان شده، به همین جهت احتمال اینکه منظور از «بغ» در بخش نخست واژه همان «میترا» و احتمال اینکه بخش دوم صورت صرف شدهٔ از yad به معنی «جشن» باشد در مجموع می‌توان آن را «جشن بغ»، «جشن میترا» یا «جشن مهر» ترجمه کرد[۸] هاشم رضی ایران‌شناس و مترجم ایرانی واژه «گان» را پسوندی می‌داند برابر با معنی جشن؛ بنابراین می‌توان این جشن را «جشن مهر» یا «مهرگان» نامید.[۱۱] ولی این گفته برخلاف ادبیات کلاسیک فارسی است که در آن بیشتر شاعران از رودکی، پدر شعر فارسی تا دیگران عبارت «جشن مهرگان» را به کار برده‌اند.

نام رسمی جشن مهرگان برپایی توسط در سرزمین‌های ایرانی:  ایران  تاجیکستان  ازبکستان  جمهوری آذربایجان  افغانستان  اقلیم کردستان عراق در میان برخی از ایرانی‌تباران: آمریکا، اروپا، کانادا، استرالیاگونهجشن های پاییزی، جشن های ماهانه، ایران باستاناهمیتپیروزی فریدون پادشاه هفت کشور بر ضحاک ماردوشجشن‌هاپوشیدن لباس ارغوانی، گرد هم آمدن، هدیه دادن نوشته های شاد باش، آراستن خان مهرگانی، یادآوری پیروزی نیکی بر بدی، پایکوبی و وَشت کردن به همراه خُنیا های ویژهآغازاعتدال پاییزی اول مهر یا سَر میزانپایانشانزده مهرتاریخ۱۰ مهرتناوبسالانهمرتبط باایزد مهرجشن مهرگان میراث فرهنگی ناملموس یونسکو کشورایران و تاجیکستان منبع02144منطقه آسیا و اقیانوسیهاطلاعات ثبت ثبت2024 (19th فصل)فهرستRepresentative

در خراسان در سده‌های گذشته این جشن را با نام جشن سر میزو یا جشن سر برج میزان برگزار می‌کرده‌اند. این جشن در میان مردم خراسان جنوبی اول مهر یا سر میزو و روز ۷ مهرماه برگزار می‌شود.[۵] این جشن در جوامع ایرانی خارج از ایران نیز برگزار می‌شود

میز «مهرگان» در جشن مهرگان ایرانیان هلند، ۲۰۱۱ جشن مهرگان تاجیک ها خزان