غزنویان،سلجوقیان و خوارزمشاهیان

«غزنویان» غزنویان دودمانی ترک تبار بودند که چون حکومت خود را از شهر غزنين (غزنه) آغاز کردند به این نام مشهور شدند. هنگامی که حکومت سامانیان به نهایت ضعف و ناتوانی رسید محمود غزنوی که حاکم غزنه بود خراسان را تصرف کرد. خلیفه عباسی نیز حکومت او را به رسمیت شناخت سلطان محمود غزنوی به پشتوانه سیاه نیرومند خود در اغلب جنگها پیروزیهایی به دست آورد و قلمرو غزنویان را تا ری در مرکز ایران گسترش داد. ۵ تصویر فردوسی در دربار سلطان محمود غزنوی که توسط سورلیانس تقانی از کشور ارمنستان کنیده شده است. سلطان محمود غزنوی چندین بار به هندوستان لشکرکشی کرد و به همین سبب در تاریخ شهرت یافت. اگر چه این لشکر کشی ها به بهانه رواج اسلام صورت می گرفت اما در اصل به طمع تروت هنگفتی بود که در این کشور وجود داشت. وی در این لشکرکشی ها مناطقی از هندوستان را تصرف نمود و معبد سومنات را خراب کرد. او اسیران زیادی را با خود به سرزمین های دیگر برد و ثروتها و غنائم زیادی به دست آورد که بخشی را به خلیفه عباسی پیشکش کرد. پس از سلطان محمود، پسرش سلطان مسعود حکومت را به دست گرفت. اگر چه سلطان مسعود فرمانروایی بی باک و جور بود اما تدبیر پدر را نداشت. او از سلجوقیان شکست خورد و مدتی بعد توسط سپاهیان شورشی خود به قتل رسید. قدرت و حکومت غزنویان بر نیروی نظامی استوار بود و آنها از محبوبیت و مقبولیتی که صفاریان و سامانیان و آل بویه در بین توده مردم داشتند، بی بهره بودند. رابطه حکومت غزنویان با خلفای عباسی دوستانه بود و سلاطین غزنوی به ویژه سلطان محمود، خود را مطیع و تابع خلافت عباسی میدانستند.

«سلجوقیان» دستیابی به قدرت : سلجوقیان نیز طایفه ای از ترکان بودند که پس از پذیرش اسلام به ماوراء النهر مهاجرت کردند. یکی از نوادگان سلجوق (جد سلجوقیان به نام طغرل پس از شکست سلطان مسعود غزنوی در نیشابور بر تخت نشست. او پس از تسخیر مناطق مختلف ایران به بغداد رفت و نخست حکومت شیعه مذهب آل بویه را برانداخت و سپس خطری را که از جانب خلافت فاطمی مصر متوجه خلافت عباسی بود از میان برداشت. خلیفه عباسی نیز به دلیل این اقدامات طغرل به او لقب السلطان رکن الدین داد و حکومت او را بر ایران و عراق تأیید کرد. اوج قدرت : آلب ارسلان، برادرزاده و جانشین طغرل بود و توانست با راهنمایی خواجه نظام الملک وزیر رقیبان داخلی را سرکوب کند و بر قدرت و استحکام حکومت سلجوقی بیفزاید آلب ارسلان همچنین به ارمنستان و گرجستان لشکر کشی کرد. او در نبرد ملاز گرد در سال ۲۶۳ ق رومیان را شکست سختی داد و امپراتور روم شرقی را به اسارت گرفت. در نتیجه این پیروزی بخش های وسیعی از آسیای صغیر به تصرف سپاهیان سلجوقی درآمد.

ملکشاه، پسر آلب ارسلان از دیگر پادشاهان مشهور سلجوقی بود. وی مناطقی از ماوراء النهر و شام را فتح کرد و حکومت سلجوقیان در دوره او به اوج قدرت رسید. به طوری که در آن دوره محدوده جغرافیایی ایران با زمان ساسانیان برابری میکرد و از ماوراء النهر در شرق تا دریای مدیترانه در غرب گسترش یافته بود. در آن زمان اصفهان که پایتخت سلجوقیان بود به شهری بزرگ و آباد تبدیل شد. تجزیه و فروپاشی : پس از مرگ ملکشاه شاهزادگان و فرماندهان نظامی برای رسیدن به تاج و تخت به جان یکدیگر افتادند و این اختلافات تا سقوط سلجوقیان ادامه پیدا کرد. «قلعه الموت کجاست؟» قلعه الموت در بلندیهای رشته کوه البرز در مجاورت روستای گازرخان در استان قزوین قرار دارد. این قلعه به «در حسن صباح» معروف است. و از شاهکارهای معماری بوده است زیرا اهمیت نظامی داشته و بناها و دیوار آن طوری ساخته شده که نفوذ به داخل آن بسیار مشکل بود. در دوره سلجوقیان مذهب اسماعيليه در ایران رواج یافت. اسماعیلیان از فرقه های شیعه بودند که بعد از امام جعفر صادق به امامت پسرش اسماعیل اعتقاد داشتند. در آن دوره اسماعیلیان به رهبری «حسن صباح» در قلعه های کوهستانی مانند قلعه الموت مستقر بودند. و با حکومت سلجوقی که آن را حکومتی ظالم می دانستند. مبارزه می کردند. سلجوقیان بارها علیه آنها لشکر کشی کردند اما نتوانستند تمامی قلعه های آنها را فتح کنند. این قلعه بعدها در زمان هلاکوخان مغول به آتش کشیده شد.

«خوارزمشاهیان» خوارزم ناحیه ای حاصلخیز و آباد در جنوب دریاچه خوارزم (آرال) بود و از عهد باستان به شاهان آنجا خوارزمشاه می گفتند. خوارزمشاهیان نخست دست نشانده سلجوقیان بودند اما وقتی حکومت سلجوقی ضعیف شد. آنها از فرمانبری سرپیچی کردند و سرانجام یکی از فرمانروایان خوارزم آخرین سلطان سلجوقی را شکست داد و بر بخش های زیادی از ایران چیره شد. پایه های حکومت خوارزمشاهیان چندان محکم نبود زیرا از یکسو خلیفه عباسی فرمانروایی آنها را به رسمیت نمی شناخت و از سوی دیگر تسلطی بر فرمانروایان محلی نداشتند. در چنین شرایطی بود که جنگیز خان مغول به ایران هجوم آورد و حکومت خوارزمشاهی نتوانست در برابر حمله آنها ایستادگی کند و روزگار بررنجی برای ایرانیان آغاز گردید.

«اروپا، قرون وسطا و جنگهای صلیبی» شاید علاقه مند باشید بدانید زمانی که سلسله های غزنویان سلجوقیان و خوارزمشاهیان در ایران حکومت می کردند چه شرایط و وضعیتی در اروپا وجود داشته است. این دوره از تاریخ ایران مقارن با قرون وسطا» در اروپا بوده است. در سال ششم ابتدایی خواندید در دورانی که مسلمانان در سرزمین های اسلامی به پیشرفت های چشمگیری در علوم و فنون و فرهنگ و هنر دست یافته بودند، اروپاییان در «عصر تاریکی» به سر می بردند. از این دوره در تاریخ اروپا که حدوداً قرن های ششم تا پانزدهم میلادی را شامل میشود به قرون وسطا یاد می کنند. در قرون وسطا بیشتر جمعیت اروپا را روستانشینان تشکیل می دادند و مالکیت زمینهای کشاورزی در دست زمینداران بزرگ بود که به آنها فئودال می گفتند. اربابان با فئودال ها در قلعه ها سکونت داشتند و بر محدوده املاک خود فرمان می راندند. دهقانان باید بر روی زمین کار می کردند و قسمت اعظم دسترنج خود را به اربابان می دادند. در قرون وسطا، شهر و شهر نشینی و تجارت رونق چندانی در اروپا نداشت. در قرون وسطا کلیسا از نظام فئودالی حمایت میکرد فئودال ها و پادشاهان نیز تابع کلیسا بودند. به علاوه روحانیون مسیحی به رهبری پاپ قدرت بسیار داشتند.

در آن دوران دانشمندان و اندیشمندان نمی توانستند افکار و نظرات علمی خود را آزادانه بیان کنند. برای مثال وقتی گالیله دانشمند ایتالیایی ثابت کرد زمین کروی است و به دور خورشید حرکت می کند. مقام های کلیسا با او مخالفت کرده و گفته های او را نادرست دانستند و او را مجبور کردند توبه کند و ادعای خود را پس بگیرد. در این دوره فقر گرسنگی و قحطی و بیماری های هولناک چون طاعون و جدام نیز رواج داشت. در چنین شرایطی بود که «جنگ های صلیبی میان مسیحیان و مسلمانان در گرفت. این جنگ ها را آشراف و فئودال ها با حمایت و دستور کلیسا و به بهانه های مذهبی آغاز کردند. دانستید که با پیروزی در نبرد ملازگرد، مرزهای سلجوقیان به قسطنطنیه استانبول امروزی) نزدیک تر شده بود. اروپاییان از پیشروی بیشتر ترکان سلجوقی بیمناک شدند. فتودالها نیز تمایل داشتند با روانه کردن انبوه فقیران و بیکاران به سرزمین های دیگر و غارت اموال آنها مشکلات اقتصادی قلمرو خود را کاهش بدهند. جنگهای صلیبی حدود دویست سال طول کشید سپاهیان صلیبی به سرزمین های مسلمانان هجوم می آوردند و آنها را میکشتند و همه چیز را غارت می کردند. سرانجام جنگ های صلیبی با پیروزی سیاسی و نظامی مسلمانان و شکست اروپاییان به پایان رسید. اگرچه در این جنگ ها خرابی های زیادی در سرزمین های مسلمانان به وجود آمد اما این جنگها موجب شد که اروپاییان با پیشرفتهای علمی و تمدنی مسلمانان آشنا بشوند آثار علمی مسلمانان را به زبان لاتین ترجمه کنند کتابها و دانش مسلمانان را به اروپا منتقل نمایند و از آنها برای پیشرفت خود بهره فراوان بگیرند.