تاریخچه صابون

صابون در واقع هیچ‌گاه کشف نشده، بلکه بتدریج از مواد خام قلیایی و چربی‌ها تحول یافته است. پلینی پدر ، ساخت صابون‌های نرم و سخت را در قرن اول شرح داده است، ولی تا قرن سیزدهم هیچ‌گاه صابون بمقدار کافی بطوری که بتوان به آن صنعت گفت، تولید نشد. صابون دارای قدمتی بالغ بر ۲۳۰۰ سال می باشد. به احتمال زیاد صابون را اولین بار مصریان در دره‌ی نیل ساختند. در حدود ۶۰۰ سال پیش از میلاد ملوانان فنیقی فن صابون سازی را به سواحل مدیترانه بردند. در قرن اول میلادی بهترین صابون از چربی بز و خاکسترهای بدست آمده از سوزاندن چوب درخت آلش به دست می‌آمد.تا پایان قرن هجدهم صابون را از چربی حیوانی و خاکستر چوب تهیه می‌کردند.در همان موقع معلوم شد که می‌توان به جای خاکستر چوب از سود سوزآور که قلیای حاصل از نمک معمولی است استفاده کرد.درهمین زمان روغن های گیاهی نظیر روغن زیتون، روغن نخل، روغن نارگیل، روغن کنجد و روغن سویا جانشین چربی‌های حیوانی شدند. آنها صابون را از چربی حیوانات و خاکستر گیاهان (به عنوان یک ماده قلیایی) تهیه می کردند و آن را“Saipo” می نامیدند که نام امروزی صابون “Soap” از آن گرفته شده است. اهمیت صابون به عنوان یک ماده شوینده تا قرن دوم میلادی ناشناخته مانده بود تا اینکه جالینوس، پزشک صاحب نام یونانی، از صابون به عنوان ماده ای جهت شستشو نام برد. تا اوایل دهه ۱۸۰۰ باور بر این بود که صابون مخلوطی مکانیکی از چربی و قلیاست .

سپس شورول ، شیمیدان فرانسوی ، نشان داد که تشکیل صابون در واقع یک واکنش شیمیایی است. دومنیه ، کارهای وی را در زمینه بازیابی گلسیرین از مخلوطهای صابونی‌شده کامل کرد. تا پیش از کشف مهم لوبلان در زمینه تولید ارزان قیمت کربنات سدیم از کلرید سدیم ، نیاز به قلیا از طریق خیساندن خاکستر چوب‌ها یا تبخیر آبهایی مانند رودخانه نیل که بطور طبیعی قلیایی‌اند تامین می‌شد . در سال ۱۷۹۱ ، یک دانشمند فرانسوی به نام نیکلا لوبلان (Nicolas Leblanc) تحولی در فرایند تولید کربنات سدیم به وجود آورد و گامی بزرگ در جهت پیشرفت تولید صابون در مقیاس صنعتی برداشته شد. کربنات سدیم یک ماده قلیایی است که در خاکستر وجود دارد و با چربیها تشکیل صابون می دهد. در روش جدید، لوبلان موفق به تولید مقدار بیشتر این نمک با کیفیت بهتر و قیمت مناسب تر گردید.

ارائه نظریه دانشمند دیگر فرانسوی به نام اوژن شورل (Michel Uegence Chevreul) در سال ۱۸۲۳ میلادی از جمله عواملی بود که تاثیر به سزایی در پیشرفت صنعت صابون سازی داشت. وی اثبات نمود که فرآیند تشکیل صابون در حقیقت، تجزیه شیمیایی چربیها است که به نمک قلیایی اسیدهای چرب (صابون) و گلیسیرین تجزیه می شوند

صابون از نمکهای سدیم یا پتاسیم اسیدهای چرب گوناگون تشکیل شده است. صابون‌ها عمدتاً برای شستشو، حمام‌کردن و پاکیزگی استفاده می‌شوند ولی در ریسیدن پارچه هم از صابون‌ استفاده می‌گردد و جز مهمی از روان‌سازها می‌باشد. صابون‌های تمیزکاری و تطهیر عمدتاً از جمع‌آوری روغن‌ها و چربی‌های گیاهی و حیوانی با محلول شدید آلکالین به دست می‌آیند. چربی‌ها و روغن‌ها ترکیبی از تری‌گلیسریدها هستند،  سه مولکول اسید چرپی که به یک مولکول گلیسرول متصل شده‌اند.صابون ها با ایجاد امولسیون پایدار از چرکها، باعث ایجاد یک کلوئید امولسیون و در نتیجه مخلوط شدن آب و چربی و شسته شدن چربی ها میشوند.( قسمت باردار صابون چربی ها را در آب پخش میکند و با آب که قطبی است جاذبه برقرار مینماید و قسمت هیدروکربنی هم با چربی ها جاذبه ایجاد میکند.)

مواد اولیه صابون پیه ، ماده چرب اصلی در صابون‌سازی است. مقدار پیه مصرفی ، حدود سه‌چهارم کل روغن‌ها و چربی‌های مصرفی صنایع صابون‌سازی است و مخلوطی است از گلیسریدهایی که از آب کردن چربی جامد گاوی با بخار بدست می‌آید. این چربی جامد با بخار ، گوارش می‌شود و پیه روی آب تشکیل می‌گردد، بطوری که به راحتی می‌توان آنرا از روی آب جمع آوری کرد. بمنظور افزایش انحلال‌پذیری صابون پیه را معمولا در داخل ظرف صابون‌سازی یا ظرف آبکافت با روغن نارگیل مخلوط می‌کنند. روغن دنبه (حدود ۲۰ درصد) دومین ماده اولیه مهم در صابون‌سازی است. این روغن که منبع مهمی از گلیسریدهای چرب است، از حیوانات کوچک اهلی بدست می‌آید. تصفیه روغن از طریق آب کردن با بخار یا استخراج با حلال انجام می‌گیرد و اغلب بدون اختلاط  با سایر چربی‌ها مخلوط می‌شود.

صابون مرغوب در برخی موارد به جای این روغن‌ها ، طی عملیاتی اسیدهای چرب آنها را استخراج و در صابون استفاده می کنند. روغن نارگیل از مدتها پیش حایز اهمیت بوده است. صابون روغن نارگیل سخت است و بخوبی کف می‌کند. این روغن حاوی نسبتهای زیادی از گلیسریدهای بسیار مطلوب اسید لاریک و اسید میرسیتیک است. کشورهای ایتالیا ، فرانسه و اسپانیا از مراکز اولیه تولید صابون هستند زیرا دسترسی به مواد اولیه (مانند روغن زیتون) جهت تولید صابون در این مراکز امکان پذیر بوده است. تولید صابون در انگلیس در اواخر قرن ۱۲ میلادی آغاز گردید. در قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی، اتحادیه کوچکی از تولیدکنندگان صابون در نزدیکی لندن تشکیل شد. در دوران انقلاب فرانسه تولید صابون در مارسی به ۳۵۰۰ تن در سال رسید که این مقدار توسط ۳۴ کارخانه کوچک در این شهر تولید می گردید. علامت گذاری تجاری بر روی بسته بندیهای صابون از اواخر قرن هیجدهم آغاز شد. در این زمان صاحبان صنایع در مارسی (فرانسه) اقدام به صادر کردن صابون به کشورهای دیگر (در رأس آنها آمریکا) نمودند.

در ابتدا تولیدکنندگان صابون در مارسی از روغن زیتون برای تهیه صابون استفاده می کردند. در سال ۱۸۱۵ میلادی کمبود محصول زیتون آنها را بر آن داشت که روغنهای دیگر را جایگزین روغن زیتون نمایند. همچنین پیشرفتهایی که در صنعت کشتیرانی و حمل و نقل صورت گرفت، امکان دسترسی به سایر روغنها را نیز فراهم نمود. همین امر سبب ایجاد تغییراتی در فرمولاسیون صابون گردید.

عوامل متعدد دیگری که در پیشرفت صنعت صابون سازی تاثیرگذار بوده اند، عبارتند از: •    استفاده از رزین در دیگهای پخت صابون ( سال ۱۸۵۰ میلادی ) •    استفاده از سیلیکات سدیم توسط یک دانشمند انگلیسی ( سال ۱۸۷۰ میلادی) •    هیدروژنیزه کردن روغنها و تهیه چربیهای مناسبتر جهت مصرف در صابون ( اوایل قرن ۱۹ میلادی ) •    پیشرفت تکنولوژی در دوران جنگ جهانی اول و پس از آن