افسانه سند من

مانند بسیاری از چهره‌های اساطیری دیگر، سندمن هم ریشه‌های پیچیده‌ای دارد. نقش‌هایی که او در داستان‌ها و افسانه‌های اساطیری بازی می‌کند نیز پیچیده است. به نظر وجود شخصیتی به نام سندمن به احتمال زیاد از افسانه‌های شفاهی شروع شده است و همین هم خاستگاه این شخصیت را برای ما مرموز و پیچیده می‌کند. اما بسیاری در این باره هم نظرند که اولین ظهور کلمه‌ی سندمن در لغت‌نامه‌های آلمانی قرن هجدهم بوده است و اصطلاح “der Sandmann kommt” را شرح می‌دهد. این عبارت به صورت لغوی به معنای «مرد شنی در حال آمدن است» بوده است. اما به طور استعاری، به کسی اشاره دارد که خوابالود به نظر می‌رسید یا چشمانش را می‌مالید، انگار که شن در آنها ریخته شده است. در نتیجه سندمن از همان ابتدا اسطوره‌ای مربوط به خواب و ««رویا»» بوده است.

اما از آنجا به بعد، سندمن‌های زیاد و متفاوتی به وجود آمدند. یکی از این سندمن‌ها چهره‌ای فولکلور و تاریک بود که در داستان نویسنده‌ای آلمانی به نام ای. تی. اِی. هافمن (E. T. A. Hoffmann) ظهور کرد. در این داستان با عنوان «سندمن» (Der Sandmann)، مرد شنی شمایل موجودی شیطانی را به خود می‌گیرد. در واقع در این افسانه، مرد شنی شخصیتی اساطیری هیولایی است که شن و ماسه را به چشم کودکانی می‌ریزد که نمی‌خوابند و در نتیجه‌ی آن چشمان کودکان بیرون می‌افتاد. سندمن هم این چشم‌ها را جمع می‌کرد و به لانه‌ی آهنی‌اش در ماه می‌برد تا با آن‌ها کودکانش را تغذیه کند. مشخصاً این داستان کوتاه، داستانی فوق‌العاده ترسناک و آزاردهنده بود که نشان می‌داد چنین شخصیتی چقدر می‌تواند شرور و شیطانی باشد.

از سوی دیگر، نویسنده‌ی مشهور داستان‌های پریان، هانس کریستین اندرسن، در یکی از داستان‌های پریان خود که در سال ۱۸۴۱ منتشر شد، سندمن را بسیار زیباتر معرفی کرد. داستان «اوله لوکاژ» (Ole Lukøje) اثر هانس کریستین اندرسن همان شخصیت سندمن را با نام اوله لوکاژ به ما معرفی می‌کند. در این داستان هم مرد شنی با پاشیدن گرد و شن به درون چشم‌های کودکان باعث خواب‌آلودگی آن‌ها شده و آنها را به خواب می‌برد. اما سندمن در این داستان به بچه‌های خوب «رویا»های زیبا پاداش می‌دهد. بچه‌های بد هم تنبیه می‌شوند.

البته در نسخه‌ی اصلی و آلمانی داستان و همینطور در ترجمه‌های اول این افسانه، اینطور گفته شده که سندمن نوعی کِرِم شیرین در چشمان کودکان می‌ریزد. توضیح داده شده که او این کار را هم برای جلوگیری از دیده شدن توسط بچه‌ها انجام می‌دهد و هم برای این که بچه‌ها چشمان خود را ببندند و به خواب بروند. اما در ادامه و با گذشت زمان در فرآیند ترجمه، این کرم به پودر تشخیص‌پذیر‌تر و نام‌آشناتری با نام مستعار شن تبدیل شد.

در نهایت هم نسخه‌ی دوستانه‌تر و لطیف‌تر سندمن از نظر فرهنگی برنده شد. مانند بسیاری از افسانه‌های دیگر، داستان و شخصیت سندمن برای پاسخ به یک سوال به وجود آمده است. در اینجا هم وجود شخصیت سندمن می‌تواند توضیح دهد که چرا صبح‌ها در چشمانمان چیزی شبیه به شن و ماسه داریم. پس با همه‌ی این‌ها می‌توان نتیجه گرفت که اسطوره‌ی مردشنی برای پاسخ به سؤالات کودکانه درباره‌ی خواب و «رویا» به وجود آمده است.

امروزه سندمن در فرهنگ عامیانه به عنوان جنی مهربان با چهره‌ای اغلب به شکل پیرمردی دوست‌داشتنی شناخته می‌شود. این موجود فولکلور مردم را به خواب می‌برد و «رویا»های دلپذیری را برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد. این «رویا» با استفاده از ماسه‌ی جادویی که در چشمان فردی که به خواب می‌رود پاشیده می‌شود، به وجود می‌آیند و وقتی بیدار شود تنها گرد و غبار ریز شنی را در چشمان آنها باقی می‌گذارد.