دستگاه عصبی چیست؟

دستگاه عصبی با هماهنگی فعالیت‌‌های عضلات و اندام‌‌ها، نظم داخلی را در بدن حفظ می‌کند. این سیستم پیام‌ها را از اندام‌‌های حسی دریافت می‌کند و ایجاد واکنش‌‌های عصبی در سایر اندام‌ها را تحریک می‌کند. از سایر عملکردهای سیستم عصبی می‌توان به توانایی یادگیری و درک احساساتی مانند لذت، خوشحالی، ترس و خطر اشاره کرد. عملکردهای این سیستم از طریق سیگنالینگ و پیام‌رسانی الکتروشیمیایی بین اعصاب و سلول‌های دیگر انجام می‌شود.

سیستم عصبی در انسان از مغز، نخاع، اندام‌‌های حسی و تمام نورون‌‌هایی ساخته شده است که به عنوان کانال‌‌های ارتباطی بین ارگان‌‌های مختلف بدن فعالیت می‌کنند. سیستم عصبی انسان در درجه اول از یک نوع سلول واحد به نام «نورون» (Neuron) ساخته شده است. به نورون‌ها، سلول‌‌های عصبی نیز گفته می‌شود. سیستم عصبی از تعداد بسیاری نورون تشکیل شده است. نورون‌ها از یک «جسم سلولی» (Cell Body) مرکزی و تعدادی اجزای گسترش یافته به نام‌های «آکسون» (Axon) (آسه)، پایانه‌های سیناپسی و «دندریت‌ها» (Dendrites) ساخته شده‌ا‌ند. جسم سلولی همچنین به عنوان «سوما» (Soma) شناخته می‌شود.

معمولاً به شاخه‌های گسترش یافته کوچکتر که نزدیک به جسم سلولی قرار دارند، دندریت گفته می‌شود و به عنوان یک قاعده کلی، آن‌ها برای دریافت محرک‌های عصبی سازگاری پیدا کرده‌اند. بسیاری از نورون‌ها دارای یک (و در برخی سلول‌ها بیش از یک) آکسون بلند هستند که گاهی ممکن است بیش از یک متر طول داشته باشند. آکسون‌ها اغلب دارای پوششی لیپیدی به نام غلاف میلین هستند که این غلاف‌ها به سلول‌های عصبی کمک می‌کنند تا پیام‌‌های الکتروشیمیایی را به سرعت به سمت نورون دیگر یا سلول مورد نظر منتقل کنند. بخش‌هایی از آکسون‌ها که فاقد غلاف میلین هستند را «گره‌های رانویه» (Nodes of Ranvier) می‌گویند.

با توجه به محل قرارگیری آن‌ها به دسته‌های آکسون‌های عصبی، اعصاب یا مجاری عصبی گفته می‌شود. سلول‌های تخصصی به نام سلول‌های گلیال که وظیفه تولید میلین و تأمین اکسیژن برای سلول‌های عصبی را بر عهده دارند، معمولاً از سلول‌های عصبی پشتیبانی می‌کنند. سلول‌‌های گلیال به عنوان سلول‌های پشتیبان سلول‌های عصبی همچنین در ایجاد حمایت مکانیکی و محافظت در برابر عوامل بیماری‌زا از اهمیت بسیاری برخوردار هستند.

سیستم عصبی وظایف زیادی را در بدن بر عهده دارد که در این جا به برخی از این وظایف اشاره می‌شود: هماهنگ کننده حرکت قطعات بدن درک و پاسخ به احساسات اندیشه و پردازش

آناتومی ‌سیستم عصبی در انسان از مغز و نخاع تشکیل شده است. علاوه بر این، سیستم عصبی حاوی ارگان‌‌های حسی اولیه و تمام اعصاب مرتبط با این اندام‌‌ها نیز است. مغز و نخاع «سیستم عصبی مرکزی» (Central Nervous System) یا (CNS) را تشکیل می‌دهند. تمام بافت‌های عصبی دیگر تحت عنوان سیستم عصبی محیطی (Peripheral Nervous System) یا (PNS) شناخته می‌شوند.

سیستم عصبی محیطی از ۱۲ جفت رشته عصبی مغزی به همراه ۳۱ جفت رشته عصبی نخاعی تشکیل شده است. بنابراین، سیستم عصبی محیطی شامل نورون‌هایی در اندام‌های حسی، تمام اعصاب حسی و تمام اعصاب حرکتی است که به نقاط مختلف بدن پیام ارسال می‌کنند. بخشی از دستگاه عصبی محیطی که اندام‌های حرکتی را کنترل می‌کند خود شامل دو قسمت به نام‌های دستگاه عصبی پیکری و دستگاه عصبی خودمختار است.

از لحاظ عملکردی، اندام‌‌های سیستم عصبی را می‌توان به قسمت‌‌های مختلف تقسیم کرد. به عنوان مثال، مغز در حفره جمجمه قرار دارد و وزن آن کمتر از 1.5 کیلوگرم است. این بخش مهم از سیستم عصبی در بسیاری از کارکرد‌های ذهنی پیچیده مانند برنامه‌ریزی، آگاهی، درک و زبان نقش موثری دارد. مغز به بخش‌های مختلفی نظیر مخ، مخچه و ساقه مغز تقسیم می‌شود.