برخی از کانی ها در طبیعت وجود دارند که برای سلامتی انسان ضرر دارند . هنگام برخورد با این کانی ها بارعایت اصول علمی وبهداشتی میتوان از آسیب آنها در امان بود. کانی آزبست از این گروه است.
آزبست یا پنبهٔ نسوز یا پنبهٔ کوهی که در علم زمین‌شناسی به کانی نامهربان معروف است، در اصل یک کانی سیلیکاتی حاصل از ماگما و در واقع نوعی سنگ آذرین بیرونی و به همین دلیل، ریزبلور است. و به‌طور کلی نام گروهی از ترکیب‌های معدنی منیزیم و سیلیسیم است که بیشتر در طبیعت به‌صورت الیاف معدنی و سنگ یافت می‌شود. این مواد به خاطر مقاومت زیادی که در برابر گرما و آتش دارند به عنوان مواد نسوز به‌کار می‌روند. گاهی به این ماده «پشم شیشه» نیز گفته می‌شود. در ساختمان پنبهٔ کوهی یا پنبهٔ نسوز، عناصری مانند سیلیسیم، منیزیم و آهن وجود دارد. پنبهٔ کوهی در طبیعت به رنگ‌های سفید، قهوه‌ای و آبی به چشم می‌خورد. این ماده سرطان‌زا بوده و استفاده از آن در اروپا و آمریکا ممنوع است. پنبهٔ نسوز نمونهٔ خوبی است از ماده‌ای که مولکول‌های غول‌پیکر یک‌بعدی را تشکیل می‌دهد. مولکول‌های حباب‌ساز پنبهٔ نسوز زنجیرهٔ درازی است از اتم‌ها، که ساختمان ریشه‌گون یک کانی نیز از همان ناشی می‌شود. این مولکول‌ها پهلو به پهلوی هم جای گرفته‌اند. بستگی آنها به یکدیگر با نیروهای ضعیف کششی است.
کاربرد در صنعت: عامل افزایش مقاومت سیمان در لوله‌های سیمانی و قطعات پوششی سقفی. عامل افزایش دهندهٔ نقطهٔ اشتعال در منسوجات و محصولات کاغذی. عامل افزایش مقاومت لنت‌های ترمز و کلاچ در برابر سایش. مهم‌ترین فراورده‌ها: محصولات سیمانی: شامل لوله‌های آزبست سیمانی، ناودانی و صفحه‌های ایرانیت، که در صنایع گوناگون به کار می‌روند. جامه‌های نسوز: لباس، جلیقه، نمدها و دیگر مواد نسوز. کاغذهای نسوز (آزبستی): از این نوع کاغذها به‌عنوان پوشش لوله‌ها و عایق‌های الکتریکی استفاده می‌کنند. مواد مالشی و حرارتی: صفحه کلاچ، لنت ترمز، انواع واشر و… به‌عنوان مادهٔ پرکننده: در آسفالت، رنگ شیمیایی، کاشی، پلاستیک. در کشورهای در حال توسعه، به‌طور گسترده‌ای از لوله‌های آزبست سیمان استفاده می‌شود، به‌طوری‌که ۳۰ درصد لوله‌های انتقال آب شهری در هندوستان را شامل می‌شود و ۱۹ درصد از شبکهٔ آب‌رسانی کانادا نیز از جنس آزبست سیمان است.
الیاف پنبهٔ کوهی می‌توانند به ذرات بسیار ریز و نامرئی تبدیل شوند. این ذرات نامرئی که قطر آنها کمتر از ۰٫۵ میکرون است، در هنگام تنفس به اعماق شش نفوذ می‌کنند و برای همیشه در آن‌جا می‌مانند. با گذشت زمان این ذرات بر اثر تحریکات مداوم خود می‌توانند سبب بیماری‌های آزبستوز ، سرطان ریه یا بیماری مزوتلیوما شوند که همهٔ آنها می‌توانند در نهایت به مرگ منتهی شوند. بیماری‌های ناشی از استنشاق پنبهٔ کوهی: آزبستوز سرطان ریه مزوتلیوما سرطان حنجره هنگام کار با پنبهٔ کوهی باید لباس‌های مخصوص پوشید. پنبهٔ کوهی در طبیعت وجود دارد و می‌تواند وارد آب‌ها شود، مدارک علمی موجود بیانگر این واقعیت است که با وجود این که پنبهٔ کوهی در شبکه‌های آب‌رسانی وجود دارد، مخاطرات بهداشتی از آن مشاهده نمی‌شود و بررسی‌ها نشانگر آن هستند که میزان پنبهٔ کوهی موجود در آب آشامیدنی از نظر سلامتی زیان‌آور نیست.
الیاف پنبهٔ کوهی توسط استخراج از معدن، اره‌کشی، عملیات تخریب ساختمان‌هایی که در عایق‌بندی آنها از پنبهٔ کوهی استفاده شده و به‌طور کلی تخریب هر فراوردهٔ دارای پنبهٔ کوهی به محیط زیست وارد می‌شوند. در شهرهای بزرگ یکی از مهم‌ترین راه‌های ورود پنبهٔ کوهی به هوا از طریق کلاچ خودرو است. از دید تولیدکنندگان محصولات دارای پنبهٔ کوهی، از آن‌جا که صنعت تولید این ماده در مقایسه با محصولات جایگزینی که از پتروشیمی و استخراج فلزات به دست می‌آید، نیاز به انرژی کمتری دارد، این تولیدکنندگان دوستدار محیط زیست‌اند
بهترین راه پیشگیری قطع کامل مواجهه با آزبست است. این شرایط را طبق قانون باید کارفرما ایجاد کند؛ مثلاً از مادهٔ جایگزین آزبست استفاده کند، آن را محصور کند، از تهویهٔ موضعی استفاده کند و…؛ ولی در مواردی که مواجهه اجتناب‌ناپذیر است رعایت برخی اصول می‌تواند مفید باشد: کارهایی که نباید انجام داد: انجام اعمال و روش‌هایی که باعث برخاستن گرد و غبار زیادی می‌شوند (مثل نظافت محل با جاروهای دستی، الک کردن آزبست و…) سی*گار کشیدن چرا که خطر را نزدیک به ۳۰ برابر می‌کند. خوردن و آشامیدن در محل‌های کاری که آزبست وجود دارد.
جایگزین‌های آزبست: بهترین راه مقابله با خطرات آزبست حذف آن است. امّا از آن‌جا که این کار همیشه امکان‌پذیر نیست در نتیجه باید در بسیاری از موارد دست به جایگزینی یا جانشینی آن با مواد کم‌خطر زد. قبل از شروع، بهتر است در مورد کلمات جانشین و جایگزین که ممکن است ابهاماتی ایجاد کند صحبت شود. جانشین یا آلترناتیو همیشه موجود است و مبتنی بر ملاحظات فنی یا تجاری است. مثال آن جانشینی ورقهای آزبست سیمان با ورقهای فلزی و پی‌وی‌سی یا جانشینی واشرهای آزبستی با واشرهای فلزی و واشرهای گرافیتی است؛ ولی جایگزینی به معنی تعویض مادهٔ خطرناک یک محصول با نوع کم‌خطر یا بی‌خطر است. به عنوان مثال جایگزینی الیاف آزبست با الیاف سلولزی در ورقهای موج‌دار. یک جایگزین یا جانشین باید ایمن‌تر از ماده‌ای باشد که می‌خواهیم آن را تعویض کنیم. گذشته از ملاحظات فنی و اقتصادی، از نظر بهداشتی سه معیار دوز، بعد و ماندگاری (مقاومت زیستی) از اصول مهم در تعیین یک مادهٔ جایگزین است. در مورد جایگزینی آزبست، الیاف باید کوتاه، ضخیم، و با ماندگاری اندک باشند. قطر الیاف نیز تعیین‌کنندهٔ هر دو عامل غلظت در هوا و قابلیت تنفس است و باید به عنوان یک مؤلفهٔ اساسی خطر ذاتی در نظر گرفته شود. ماندگاری الیاف، تعیین‌کنندهٔ دوام الیاف در ریه و بنابریان دوز یکپارچه در گذر زمان است. غبار آلودگی نیز به وسیلهٔ هردو پارامتر قطر و تمایل طبیعی به آزادسازی الیاف قابل تنفس تعیین می‌شود و بنابراین تأثیری چشمگیر بر پتانسیل مواجهه دارد
اگر پسندیدی، لایک کن و به سازنده انرژی بده!
