ابر ماه؛

ماه نزدیک ترین همسایه زمین در فضا است. ماه آنقدر به ما نزدیک است که می توانیم تا حدی عوارض سطحی آن را با چشم غیرمسلح ببینیم. از دید ساکنین زمین پس از خورشید، ماه روشن ترین شی در آسمان است. امروزه به دلیل آلودگی نوری و وجود ساختمان های بلند ما بخش زیادی از آسمان شب و ستارگان را در شهرها از دست داده ایم. درنتیجه ماه یکی از جذاب ترین و در دسترس ترین سوژه های رصدی و عکاسی در شهرهای امروزی است. اگر هر شب به آسمان نگاه کنیم متوجه می شویم شکل ماه در آسمان شب کمی تغییر می کند. سوال اینجاست چرا؟

ماه یکی از بزرگترین و سنگین ترین اقمار در منظومه شمسی نسبت به سیاره اصلی خود است. ماه حدود ۶/۴ بیلیون سال پیش تشکیل شده است. فاصله متوسط بین مراکز زمین و ماه حدود ۳۸۴۰۰۰کیلومتر است. ماه از خود نوری ندارد و روشنایی آن به علت انعکاس نور خورشید است. برخلاف اینکه ماه قمر زمین است اما با زمین متفاوت است. به عنوان مثال ماه جو ندارد و فاقد میدان مغناطیسی است. همچنین سطح ماه میلیون ها سال است که بدون تغییر مانده است.

ماه و خورشید روی کره سماوی مسیری را از غرب به شرق، اما در بازه های زمانی متفاوت می پیمایند. ماه در ۴ هفته مسیر حرکت خود به دور زمین را طی می کند. برای چرخش ماه به دور زمین و برگشت به حالت اولیه نسبت به خورشید، به طور متوسط باید ۲۹/۵۳۰۵۹روز عرفی ( ۲۹روز و ۱۲ساعت و ۴۴دقیقه و ۲/۷۸ثانیه) بگذرد. این مدت را یک ماه هلالی می گویند. این اندازه تحت اختلالات مداري تا ۱۳ساعت تغییر می کند.گردش ماه به دور زمین هم جهت با چرخش زمین ( ناظر ساکن در قطب شمال پادساعتگرد) است. در حضور جاذبه گرانش زمین ماه یک مدار بیضی شکل (خروج از مرکز ماه e= 0.0549) دارد.

در نتیجه، دو فاصله اکسترمم در هر مدار داریم. ۱- نقطه حضیض perigee مداری: نزدیکترین فاصله ماه از زمین است که حدود ۳۶۰۰۰۰ کیلومتر است. ۲- نقطه اوج apogee مداری: دورترین فاصله ماه از زمین و حدود ۴۰۶۰۰۰ کیلومتر می باشد. با در نظر گرفتن اثرات گرانش خورشید و تا حدی سیارات، این مدار دچار اختلال و تغییر می شود. این اختلالات بر ماه، بستگی به شرایط قرار گرفتن این اجرام سماوي نسبت به یکدیگر دارد. به عنوان مثال اثر جاذبۀ خورشید بر ماه، هنگامی که زمین در مدار خود در حضیض قرار گرفته است، بیشتر از زمانی است که زمین و ماه در اوج قرار گرفته است. همچنین این اثرات هنگامی که زمین و خورشید در یک سمت ماه قرار می گیرند، با زمانی که در دو طرف ماه قرار گرفته باشند متفاوت است. در نتیجه حرکت ماه خیلی پیچیده است، ولی با محاسبه عوامل مؤثر در حرکت مداري آن می توان در هر لحظه با دقت زیاد مکان ماه را بدست آورد.

به دلیل بیضوي بودن مدار ماه به گرد زمین، فاصله ماه از زمین مدام در حال تغییر است. هنگامی که ماه در حضیض مدارش قرار گرفته است، قطر دایرة فرضی ماه، به حداکثر میرسد. برعکس، هرچه ماه به نقطه اوج در مدارش نزدیک می شود، قطر آن کمتر می شود. قطر ماه در حالت حضیض ۰/۵۶درجه است ولی در حالت اوج به ۰/۴۹درجه کاهش مییابد. این پدیده، تأثیر زیادي در رؤیت هلال دارد.

با حرکت ماه به دور زمین نقاط اوج و حضیض به طور دوره ای اتفاق می افتند. به لطف تاثیر گرانش خورشید و سیارات دیگر شکل مدار ماه در طول زمان تغییر می کند. این نقاط گاهی از حالت معمولی خارج می شوند و بعضی از نقاط حضیض ماه نسبت به بقیه نزدیک تر هستند. وقتی ماه کامل در نقطه حضیض مداری اتفاق بیفتد، ماه از حالت عادی ماه کامل کمی بزرگتر و درخشان تر در آسمان شب دیده می شود که به آن “ابرماه” می گویند. ابرماه در واقع یک نام مستعار برای ماه کامل در نقطه حضیض مداری است. کلمه “ابرماه” در سال ۱۹۷۹ توسط منجمی به نام ریچارد نول ( Richard Nolle) ابداع شد که به ماه نو و یا ماه کامل گقته می شد. امروزه این اصطلاح برای توصیف چیزی است که منجمان ماه کامل در نقطه حضیض می دانند.

همان طور که گفته شد ماه کامل زمانی اتفاق می افتد که بخشی که در مقابل زمین است کاملا بوسیله خورشید بدرخشد. گاهی اوقات ماه کامل ممکن است قرمز به نظر بیاید و یا بزرگتر از حالت عادی در آسمان شب دیده شود. در حقیقت این تغییرات در رمگ و اندازه ظاهری هستند و به دلیل موقعیت ماه از خورشید و زمین است. انواع مختلفی از ماه کامل وجود دارد. به عنوان مثال می توان ماه خونین(Blood Moon)، ابر ماه(supermoon)، ماه آبی(blue moon) و ماه خرمن(harvest moon) و … را نام برد. در بخش های بعدی به توضیح این ماه های کامل غیرطبیعی می پردازیم.

ابرماه یک نوع نادر از ماه کامل است. شعاع زاویه ای و قطر ماه در این حالت نسبت به ماه های کامل دیگر کمی بزرگتر است. ابرماه حدود ۱۴ درصد بزرگتر و ۳۰ درصد درخشان تر از حالت عادی است. در حالی که هر ماه یک ماه کامل داریم، ابرماه می تواند حداکثر چند بار در سال اتفاق بیفتد. به این دلیل که باید در زمان درستی اتفاق بیفتد. ماه باید هم کامل و هم در نزدیکترین فاصله از زمین باشد.

اغلب اوقات تشخیص تفاوت ماه کامل و ابرماه دشوار است. بهترین زمان برای مشاهده ابرماه زمانی است که نزدیک افق قرار دارد. شما باید قدردان این لحظه نایاب در زمان و مکان باشید! برای نگاه کردن به ابرماه کافی است ماه را در شرق جستجو کنیم. هم زمان با غروب خورشید در غرب و طلوع ماه در شرق، ماه به شدت بزرگ دیده می شود. این ماه خیالی وقتی اتفاق می افتد که ماه نزدیک افق باشد و اجسامی مانند درختان یا ساختمان ها در خط دید ما باشند. چرا که این اجرام نزدیک در جلوی ماه هستند. به دلیل وجود این اجسام ذهن ما در تله فکری می افتد که ماه در راستای خط دید ما خیلی نزدیکتر به این اجسام است.

جالب است که ماه هنگام طلوع و غروب خود خیلی بزرگتر از وقتی که بالای سر ما قرار دارد دیده می شود. چون وقتی ماه بالای سر ما قرار دارد هیچ جسم نزدیکی وجود ندارد که بتوانیم با ماه مقایسه کنیم. می توانید این را چک کنید! وقتی ماه طلوع می کند یک سکه در طول بازوی شما ماه را می پوشاند. این عمل را در طول عصر انجام دهید، می بینید که اندازه ماه تغییر نمی کند؟!