۱) داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر سه حاکم دخیل در پروژه بزرگ و طولانی ساخت تخت جمشید بودند. ساخت این بنای حیرت‌انگیز ۱۸۸ سال و تا پایان حکومت هخامنشیان یعنی سال ۳۳۰ پیش از میلاد ادامه داشت. وجود آثار نیمه تمام و کاخ‌های نیمه‌کاره نشان می‌دهند که ساخت تخت جمشید هیچ گاه تمام نشده و همین موضوع آسیب‌پذیری بناها را افزایش می‌دهد.

) ۳۰ هزار کتیبه کوچک و بزرگ با اطلاعات بسیار در حفاری‌ها و مکان‌های مختلف از عجایب تخت جمشید یافت شده‌اند که تعدادی در آمریکا و تعدادی نیز در مجمع‌های شرق شناسی در شیکاگو برای بررسی و تحقیق نگهداری می‌شوند. مضمونی که در ترجمه بخشی از کتیبه‌های سنگی به دست آمده به پرداخت حقوق کارگران دلالت دارد. نکته جالب این مضامین حقوق برابر زن و مرد، حق ارث برابر و حقوق زایمان برای بانوان است. در دولت هخامنشی حتی برای کودکان مزایا و حقوق وجود داشته است.

۳) در ساخت بنای عظیم تخت جمشید از سنگ‌های یکدست و نوعی آهک استفاده شده است. بخشی از استحکام شگفت‌انگیز این شهر باستانی مربوط به همین سنگ‌های مقاوم است. قابل ذکر است که هنر سنگ تراشی در آن زمان تنها به سنگ‌های بزرگ ختم نمی‌شده و در آثار تزئینی و سنگ نبشته‌های ظریف نیز می‌توان این هنر را در جای جای عجایب تخت جمشید دید.

۴) یکی از عجایب تخت جمشید وجود معادن سنگ در اطراف این شهر باستانی است که با توجه به آثار باقی مانده در حدود ۲۵۰ تن سنگ استخراج می‌شده و بدون آسیب به پایین معدن و کوهپایه انتقال داده می‌شده و پس از شکل دهی برای استفاده در ساخت بناها به شهر انتقال می‌یافته است. فناوری شکل دهی و جابجایی این حجم از سنگ با وزن و تراکم بالا مانند رازی پنهان است.

۵) قلمرو هخامنشیان بر روی سکویی چهارضلعی بنا شده است که بیش از ۱۲۵ هزار مترمربع مساحت دارد. با استناد به کتبیه داریوش مشخص می‌گردد در این مکان قبلا هیچ گونه بنایی وجود نداشته است. این تختگاه در واقع مجموعه‌ای از کاخ‌های مختلف است که در یک جا قرار گرفته‌ اند

۶) یکی از این کاخ‌ها، کاخ ستون دار آپادانا است که در حدود ۱۰ هزار متر مربع مساحت و حدود ۷۲ ستون دارد. هریک از ستون‌های این کاخ ۲۰ متر ارتفاع داشته و در بالای آن‌ها سر گاو یا شیری به وزن ۱.۵ تن وجود دارد. استحکام بالا و شکوه این کاخ زیبا یکی از شگفتی‌های معماری و عجایب تخت جمشید در کل اعصار به حساب می‌آید.

) در مرکز پلکان‌ها نقش سنگی شاه با عصایی در یک دست و گل نیلوفر در دست دیگر دیده می‌شود. گل‌ها و نقوش روی دیوار‌ها نشان از صلح خواهی و حکومت مسالمت آمیز هخامنشیان است. در واقع هیچ نقشی از جنگ، بردگان و اسیران در همانند این موارد در عجایب تخت جمشید وجود ندارد.

) از دیگر عجایب تخت جمشید این است که در تزئین مجسمه‌ها و نقوش برجسته تخت جمشید از رنگ‌های ملون و سنگ‌های قیمتی چون طلا، لاجورد و زمرد استفاده شده بود که در طول قرون از بین رفته و دزدیده شده و تنها جای خالی آن‌ها بر روی نقش‌ها برجسته باقی است.

۹) بیش از ۳۰۰۰ نقش برجسته و تندیس مرتبط با صلح و دوستی در تخت جمشید وجود دارند که با هنری برگرفته از هنر نیارودا و آشوری ساخته شده‌اند.

۱۰) بررسی‌ها نشان می‌دهد که سر ستون‌های کاخ‌ها در تخت جمشید بدون ملات و با استفاده از بست‌ها آهنی و مسی و مهره‌های سنگی، به ستون وصل می‌شده‌اند که همین تکنیک حیرت‌انگیز موجب استحکام بالا و مقاومت در برابر زلزله شده است

۱۳) شهر باستانی پارسه در نزدیکی تخت جمشید که همچنان مدفون است از دیگر جاذبه‌های هیجان‌انگیز و جزو عجایب تخت جمشید این مجموعه است. تلاش‌ها برای یافتن این شهر همچنان ادامه دارد. وجود این شهر ۱۰۰۰ نفری از روی کتیبه‌های موجود در کاخ داریوش کبیر مشخص شده است

۱۴) سقف کاخ ملکه در دوران هخامنشیان از چوب پوشیده شده بود که بعد‌ها به علت آتش اسکندر از بین رفت و امروزه مرمت و بازسازی شده است. این کاخ در حال حاضر به عنوان موزه تخت جمشید استفاده می‌شود که کف و ستون‌های آن با ساروجی سرخ رنگ پوشیده شده است.

محل ساخت تخت جمشید در کوهپایه‌های کوه رحمت است که این کوه در واقع کوه مقدس هخامنشیان بوده و هم اکنون نیز تعدادی مقبره به شکل گور‌های مخروطی، گور‌های حفاری شده در سنگ‌های مکعبی و محل‌های نگهداری استخوان در محوطه آن به چشم می‌خورد.