تاریخچه ی سی و سه پل...

درست است شهر اصفهان دارای آثار باستانی ارزشمندی است اما بدون شک، سی و سه پل اصفهان به عنوان شناسنامه ی این شهر در بین درست است شهر اصفهان دارای آثار باستانی ارزشمندی است اما بدون شک، سی و سه پل اصفهان به عنوان شناسنامه ی این شهر در بین گردشگران شناخته می شود. در واقع کسی را در کشور نمی توان پیدا کرد که حداقل نام این بنای تاریخی زیبا را نشنیده باشد. وجود جاذبه های گردشگری فراوان اصفهان از زاینده رود باصفا و سی و سه پل گرفته تا صنایع دستی متنوع، گزها و خوراکی های خوشمزه سبب شده که این شهر به عنوان یکی از جذابترین و محبوبترین شهرهای گردشگری گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شود. در بین انبوهی از جاذبه های این شهر، سی و سه پل اصفهان یکی از مشهورترین آثار به جای مانده از دوران صفوی است. این بنا همواره مورد تحسین بسیاری از منتقدان و صاحب نظران دنیا می باشد. به گونه ای که بسیاری از معماران برجسته ی دنیا مثل پرسی سایکس و شاردن این پل به را به عنوان شاهکار معماری و از پل های درجه ی اول دنیا می دانند. سی و سه پل که آن را به پل الله وردی خان نیز می شناسند از شاهکارهای معماری ایران است. این بنا از دوران سلطنت شاه عباس اول به یادگار مانده است. این پل در انتهای خیابان چهار باغ اصفهان قرار دارد. این بنای تاریخی زیر نظر الله وردی خان، سردار معروف دوره ی شاه عباس ساخته شد به همین دلیل به آن پل الله وردی خان نیز می گویند. طول این پل به ۳۰۰ و عرض آن به ۱۴ متر می رسد. لذا طولانیترین پل اصفهان نیز شناخته می شود. سی و سه پل اصفهان از جمله اولین، بناهایی بود که شاه عباس صفوی دستور به ساخت آن داد. معمار این پل ارزشمند، استاد حسین بنا اصفهانی بود. بعدها پسرش ﺁثار ارزشمند دیگری همچون، مسجد شیخ لطف الله را بنا نمود.

سی و سه پل از معروف ترین و شناخته شده ترین بناهای تاریخی و همچنین جاذبه های گردشگری اصفهان است. به گونه ای که حتی افرادی که به این شهر سفر نکرده اند هم این پل را می شناسند. اهمیت این پل در بین شهروندان اصفهانی و گردشگران به حدی زیاد است که حتی خشک شدن آب زاینده رود نیز نتوانست از اهمیت آن کم کند. هنوز هم این پل به عنوان یکی از نمادهای این شهر شناخته می شود. هدف از احداث این پل، اتصال خیابان چهار باغ کهنه ی عباسی به خیابان چهار باغ بالا، باغ هزار جریب و عباس آباد بود. البته باید این نکته را یادآوری کنیم که در زمان احداث، این پل دارای چهل چشمه بود به همین دلیل به آن پل چهل چشمه می گفتند. اما بعدها از آن، ۳۳ چشمه باقی ماند که در برخی از ادوار به آن، پل سی و سه چشمه نیز می گفتند. از دیگر نام های این پل قدیمی می توان به پل شاه عباسی و پل جلفا اشاره کرد. مهم ترین شاخصه ی این پل داشتن ۳۳ دهانه و انعکاس آن ها در آب زاینده رود است که منظره ای خیره کننده ایجاد می کند. البته فقط این زیبایی، ویژگی این پل نمی باشد، همان طور که اشاره نمودیم این پل به عنوان طولانی ترین پل اصفهان شناخته می شود. به همین دلیل در سال ۱۳۱۰هجری در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.

همان طور که می دانید سی و سه پل اصفهان از پل های معروف جهان است و حتی بسیاری از گردشگران خارجی به دلیل تماشای این پل، راهی اصفهان می شوند. اهمیت این پل در نزد گردشگران خارجی در حدی است که پیترو دلاوانه، این پل را این چنین توصیف می کند: بر روی رودخانه ی زاینده رود، پلی قرار دارد. تمام آن، از آجر است و عرض آن از تمام پل های رم بیشتر و حتی طول ان نیز ۳ تا ۴ برابر، بیشتر از آن ها می باشد. نکته ی قابل توجه در مورد این پل، معماری شگفت انگیزش است که بسیار عجیب می باشد. چرا که دارای طاق نماهایی در دو طرف است و مردم می توانند از زیر و بالای آن ها عبور کنند. از دیگر ویژگی های خارق العاده ی معماری این پل که نظر تمام گردشگران را به خود جذب می کند راهروهای پل است .این راهروها هم سطح خود پل می باشند. در این راهروها می توان زمزمه ی عبور آب در طبقه ی پایین را شنید. تماشای این منظره در تابستان های گرم بسیار لذت بخش است.

یک طرف سی و سه پل در ابتدای جنوبی خیابان چهار باغ بالا و طرف دیگر آن در ابتدای شمالی خیابان چهار باغ عباسی یا همان میدان انقلاب قرار گرفته است. برای رفتن به این پل، هم می توانید از خودروی شخصی و هم از وسایل نقلیه ی عمومی استفاده نمایید. علاوه بر این، مترو نیز از دیگر راه های دسترسی به این پل است. خوشبختانه متروی سی و سه پل، فاصله ی کمی با این پل دارد که دسترسی گردشگران به سی و سه پل را راحت تر می کند. از دیگر راه های دسترسی به این پل می توان به ایستگاه اتوبوس میدان انقلاب اشاره کرد. این ایستگاه در طرف دیگر پل قرار دارد. اما اگر تمایل دارید از خودروی شخصی برای رفتن به این پل استفاده کنید باید ترافیک و شلوغی های خیابان های منتهی به سی و سه پل را در نظر بگیرید.

سی و سه پل یا پل شاه عباسی و یا پل الله وردی خان یکی از شاهکارترین پل هایی است که از دوره ی سلطنت شاه عباس اول صفوی برای ما به یادگار مانده است. این پل که تحت نظر و هزینه ی یکی از سرداران معروف دوران صفوی یعنی الله وردی خان، ساخته شده به پل الله وردی خان نیز معروف می باشد. شاه عباس اول در دوازدهمین سال سلطنت خود تصمیم به ساخت این پل گرفت. لذا در سال ۱۰۰۸ هجری، ساخت این پل بی نظیر شروع شد. معمار این بنا به حسین بنا اصفهانی، معمار معروف اصفهان و نظارت آن به الله وردی خان سپرده شد. در نهایت، الله وردی خان اوندیلادزه ی گرجی در سال ۱۰۱۱ هجری، پایان کار این پل را اعلام نمود. البته تاریخ شروع ساخت این پل به طور قطع مشخص نیست. چرا که شیخ علی نقی کمره ای، یکی از شاعران برجسته ی سلطنت شاه عباس اول، در اشعار خود شروع ساخت این بنا را سال ۱۰۰۵ هجری اعلام نمود. بنابراین نتیجه ای که از این تواریخ متفاوت می توان به دست آورد این است که ابتدا الله وردی خان شروع به ساخت طبقه ی زیرین پل کرد تا عبور و مرور برای مردم راحت تر شود . سپس، در سال های ۱۰۱۱ هجری شروع به ساخت طبقه ی بالای آن نمود تا در اثر طغیان رودخانه، خللی در عبور و مرور مردم ایجاد نشود. در دوره ی صفویه، چهار باغ، یکی از مهم ترین مناطق و پلان های شهر اصفهان به شمار می رفت که دارای دو محور عمود بر هم بود. این موضوع سبب شد که این منطقه برای ساخت سی و سه پل انتخاب شود. لذا سی و سه پل را در امتداد یکی از این محورهای اصلی، ساختند. با بنای این پل، چهار باغ عباسی به مناطق دیگری همچون چهار باغ بالا، عباس آباد، باغ هزار جریب و محله ی جلفا متصل شد.

از آنجایی که شاه عباس اول، دستور ساخت این پل را داد در ابتدا به آن پل شاه عباسی می گفتند ولی چون الله وردی خان بر روند ساخت آن نظارت داشت به پل الله وردی خان نیز معروف شد. همچنین به دلیل اینکه این پل به عنوان محل عبور مردم به محله ی جلفا بود به آن پل جلفا نیز می گفتند. ۴۰ چشمه نیز از نام های دیگر این پل می باشد چرا که در ابتدا دارای ۴ دهنه بود. سپس، ۷ دهنه از آن خراب شد و به نام ۳۳ چشمه معروف شد. بعدها به دلیل اینکه این پل، طویل ترین پل بر روی رودخانه ی زاینده رود بود به عنوان پل زاینده رود نیز شناخته شد.

در ابتدا این پل دارای ۴۰ دهنه بود که بنا به دلایل مختلفی همچون انحراف آب یا کاشت درختان، برخی از این دهنه ها خراب شدند و ۳۳ عدد از آن ها باقی ماند. زمانی که مصطفی خان مستوفی در سال ۱۳۳۰ به سمت شهرداری اصفهان رسید اقدام به آزادسازی تمام زمین های اطراف پل کرد. علاوه بر این، او بعد از اینکه مجرای عبور آب را باز کرد دیواری سنگی در قسمت شمالی این پل ساخت که هنوز هم بقای آن در اطراف سی و سه پل اصفهان، مشاهده می شود. در جلوی این پل، مجسمه ای از رضاشاه به ارتفاع ۵ متر ساخته شد. در حال حاضر اثری از این مجسمه وجود ندارد.

همان طور که اشاره نمودیم سی و سه پل، در یکی از پلان های اصلی شهر ساخته شد. علاوه بر این، از نظر معماری بسیار شگفت انگیز و شاهکار بود بنابراین این امر طبیعی است که در دوره ی خود به عنوان یک مرکز مهم برای برپایی مراسم های مختلف انتخاب شود. به عنوان مثال، این پل در طول تاریخ به عنوان یکی از مهم ترین مراکز اجتماع شاعران، بزرگان، رجال و سایر مردم به شمار می رفت. همچنین، از این پل در ادوار مختلف، به عنوان محلی برای برگزاری جشن ها و مراسم های مختلف، استفاده می شد که از جمله ی آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد: جشن آب پاشان یا آب ریزان که در ۱۳ تیر ماه برگزار می شد و طی آن مردم به روی هم آب و گلاب می ریختند. جشن نوروزی از مهم ترین جشن های دوران صفویه بود که در سی و سه پل اصفهان به مدت هفت روز به همراه چراغانی و گل ریزان برپا می شد. گفته می شود در سال ۱۰۱۸ به دستور شاه عباس به مدت ۷ شبانه روز در این پل جشن نوروزی برگزار شد و مردم آنچنان چراغانی و آینه بندی برای این جشن تدارک دیده بودند که عباس شاه دستور داد ۵۰۰ تومان از مالیات سالانه ی مردم را ببخشند. مراسم خاج شویان که مراسمی مختص به ارامنه ی اصفهان بود و در دوران صفویه برگزار می شد.

بعد از اینکه شاه عباس دستور داد ارامنه در این شهر، مستقر شوند اعلام نمود که این قوم می توانند مراسم خاج شویان را هم در سی و سه پل برگزار کنند. البته ارامنه حق عبور از روی پل را نداشتند و فقط می توانستند با تاجران و صنعتگران اطراف میدان پل، داد و ستد کنند لذا آن ها بر اساس سنت خاج شویان، تن خود را در آب زاینده رود می شستند تا پلیدی را از خود پاک کنند. این مراسم مذهبی در ۲۴ دی ماه یا ۱۳ ژانویه به مناسبت غسل تعمید حضرت مسیح انجام می گرفت.

سی و سه پل اصفهان که از ۳۰۰ متر طول و ۱۴ متر عرض، برخوردار است از مصالحی همچون سنگ، آجر، ملات، ساروج و گچ ساخته شده است. یکی از مهم ترین و بی نظیرترین شاخصه های این پل که در کم تر پلی در جهان می توان آن را پیدا کرد افزایش دوام و استحکام آن با رطوبت است. در واقع بسیاری از کارشناسان زمین شناسی و میراث فرهنگی با بررسی هایی که بر روی این پل انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که فونداسیون و پایه ی سی و سه پل اصفهان به گونه ای است که رطوبت سبب افزایش دوام و استحکام آن می شود. بدون شک، به همین دلیل است که این پل با چنین قدمت طولانی به دور از آسیب های جبران ناپذیر در اثر تماس با آب، بماند. از دیگر شاخصه های معماری سی و سه پل اصفهان می توان به طاق نماهای سرپوشیده ای اشاره کرد که یک طرف آن ها به رودخانه و طرف دیگر آن ها به میان پل منتهی می شود. این ویژگی معماری سبب شده در دو طرف این پل، یک معبر باریک و سقف دار ایجاد شود. این پیاده روی پل، از ۹۹ طاقچه برخوردار است که در گذشته دارای تابلوهای نقاشی بودند اما امروزه اثری از آن تابلوها وجود ندارد.

دلایل مختلفی مبنی بر انتخاب عدد ۳۳ بر روی این پل وجود دارد. بسیاری بر این اعتقادند که این عدد مرتبط با تبار گرجستانی الله وردی خان و الفبای ۳۳ حرفی آن ها است. بسیاری نیز این اعتقاد را مردود می دانند چرا که می گویند این پل در ابتدا دارای ۴۰ دهانه بود. برخی از کارشناسان نیز این عدد را به الهه ی آب یعنی آناهیتا ربط می دهند و می گویند این عدد و این پل، نمادی از این الهه است.

هیچ زمان بدی برای سفر به اصفهان و دیدن جاذبه های گردشگری این شهر وجود ندارد حتی در قلب زمستان. چرا که در هر فصل، این شهر، از دیدنی های خاص خود برخوردار است. حال اگر از شلوغی خوشتان نمی آید در ایام نوروز به این شهر سفر نکنید و یا اگر گرما را دوست ندارید فصل تابستان، گزینه ی خوبی برای سفر به اصفهان نمی باشد. طبیعتا گردشگران فراری از سرما هم در فصل زمستان به این شهر سفر نکنند. اما از هر چه بگذریم از اردیبهشت ماه اصفهان، نمی توان گذشت. اردیبهشت زمانی است که شما می توانید سی و سه پل را غرق در زیبایی ببینید و در آب و هوای مطبوع و معتدلش، لذت ببرید. از دیگر فصول مطبوع و معتدل اصفهان، فصل پاییز است که سی و سه پل در میان برگریزان های این فصل، زیباتر می شود. همان طور که می دانید در حال حاضر، حال و هوای زاینده رود به مانند گذشته نیست و در برخی از مواقع سال، پر آب می باشد. از آنجایی که نیمی از زیبایی سی و سه پل مربوط به زاینده رود است لذا بهترین زمان بازدید از این پل قدیمی و باشکوه زمانی است که زاینده رود، پر از آب باشد. البته تماشای سی و سه پل هم در روز و هم در شب پیشنهاد می شود چرا که در هر وقت از شبانه روز، زیبایی خاص خود را دارد. تصور نکنید که برای تماشای جای جای این پل حتما باید در روز به این مکان بروید. این پل از چنین چراغانی ها و نورپردازی هایی برخوردار است که نه تنها در شب می توانید تمام قسمت های آن را تماشا کنید بلکه از دیدن این نورپردازی های چشم نواز و زیبا لذت ببرید.

نصف جهان است و یک دنیا دیدنی و زیبایی. محال است کسی اهل گشت و گذار باشد و در سفر به اصفهان، زمان زیاد بیاورد. موقعیت مکانی خاص سی و سه پل اصفهان در کنار معماری فوق العاده ی آن سبب شد که در حال حاضر این پل به عنوان یکی از مشهورترین و اولین جاذبه های گردشگری شهر اصفهان شناخته شود. از این رو تفریحات مختلفی برای گردشگران و بازدیدکنندگان این پل وجود دارد که از جمله ی آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد: عکاسی کردن: بدون شک یکی از جالب ترین و اولین اقداماتی که هر گردشگری با دیدن این معماری شگفت انگیز می کند عکاسی و ثبت کردن خاطره انگیزترین تصاویر است. به همین دلیل سی و سه پل به عنوان یکی از بهترین و زیباترین سوژه ی عکاسان شناخته می شود. پیاده روی کردن: از دیگر تفریحات سالم و لذت بخش، قدم زدن و پیاده روی در خیابان های منتهی به سی و سه پل و یا بر روی خود پل و معبر مسقف زیرین پل است. قدم زدن در کنار این سازه خصوص در شب یکی از بی نظیرترین لحظات گردشگران است. قایق سواری: طبیعتا وجود رودخانه ی زاینده رود سبب شد که قایق سواری در این رودخانه و تماشای سی و سه پل از زاویه ای دیگر به یکی از محبوب ترین تفریحات توریست ها تبدیل شود. حال که به سی و سه پل آمدید حتما سری به خیابان چهار باغ عباسی که در نزدیکی این پل است بزنید و از قدم زن و گشت و گذار در آن لذت ببرید. دیدن محله ی جلفا در نزدیکی این پل، خالی از لطف نیست. میدان نقش جهان و پل خواجو نیز کمی آن طرف تر از سی و سه پل قرار دارند.

همان طور که اشاره نمودیم سی و سه پل اصفهان از معماری خاصی برخوردار است چرا که پایه و فونداسیون آن به گونه ای طراحی شده اند که آب و رطوبت می تواند استحکام و دوام آن را افزایش دهد طبیعتا عدم وجود آب و رطوبت نیز می تواند نتیجه ی بالعکس داشته باشد. این خشکی و نبود آب کافی سبب می شود که رفته رفته این پل نشست کند. دلیل این امر این است که سی و سه پل بر خلاف بقیه ی پل های زاینده رود که بر روی بستر سنگی ساخته شده اند بر روی بستر شنی و ماسه ای قرار دارد. به همین دلیل است که در زمان ساخت، پایه های پل به اندازه ی ۳۰ متر شمع کوبی شده اند. این ویژگی معماری به سی و سه پل، کمک کرد که با وجود آب، مستحکم تر شود اما نبود آب، آن را تخریب کند. به همین دلیل است که خشکسالی و نبود آب در زاینده رود به یک معضل بزرگ تبدیل شده است. بسیاری بر این باورند که خشک شدن زاینده رود فقط به کم شدن منظره و چشم اندازه سی و سه پل، لطمه می زند در صورتی که این بی آبی بر روی بنای اصلی هم تاثیر می گذارد و کم کم سبب تخریب و نابودی آن می شود. از دیگر مشکلاتی که سی و سه پل اصفهان را تهدید می کند ایجاد مترو در نزدیکی این پل و حفاری های مربوط به آن است که این کنده کاری ها نیز رفته رفته سبب تخریب و نابودی این پل ارزشمند و تاریخی می شود. این پل از قدمتی ۴۰۰ ساله برخوردار است. یعنی ۴۰۰ سال تاریخ ایران را به دوش کشید تا به دست ما برسد. پس برای حفظ آن از هیچ تلاشی دریغ نکنیم.