قومیت‌های اصلی ایران

ایران کشوری با تنوع قومی گسترده است و از دیرباز، محل هم‌زیستی اقوام مختلف بوده است. در میان ده‌ها قوم موجود در کشور، شش قومیت اصلی به‌لحاظ جمعیت، گستره جغرافیایی و تأثیر فرهنگی، جایگاه ویژه‌ای دارند. این اقوام عبارتند از: فارس، آذری (ترک)، کرد، لر، بلوچ و عرب. در ادامه، به معرفی علمی و مختصر هر یک از این گروه‌ها پرداخته می‌شود.

فارس‌ها (Persians) جمعیت: بیشترین گروه قومی در ایران مناطق سکونت: استان‌های مرکزی، شرقی و جنوبی مانند تهران، اصفهان، فارس، یزد، کرمان، هرمزگان زبان: فارسی (با گویش‌های مختلف مانند تهرانی، اصفهانی، شیرازی، کرمانی) دین: عمدتاً شیعه دوازده‌امامی توضیح علمی:قوم فارس، گروه قومی غالب ایران به شمار می‌آید که زبان رسمی کشور، یعنی فارسی، برگرفته از زبان آنان است. فارسی زبانی هندواروپایی از شاخهٔ ایرانی غربی است و ادبیات کلاسیک ایران، عمدتاً به این زبان نگاشته شده‌است. فارس‌ها بیشترین تأثیر را در شکل‌گیری ساختارهای سیاسی، فرهنگی و اداری ایران معاصر داشته‌اند.

ترک‌ها (آذربایجانی‌ها / Azerbaijani Turks) جمعیت: دومین گروه قومی ایران مناطق سکونت: آذربایجان شرقی، غربی، اردبیل، زنجان، بخش‌هایی از همدان، قزوین، تهران زبان: ترکی آذری (از خانواده زبان‌های ترکی جنوب غربی) دین: عمدتاً شیعه دوازده‌امامی توضیح علمی: ترک‌های ایران که بیش‌تر با عنوان آذربایجانی‌ها شناخته می‌شوند، یکی از اقوام برجسته فلات ایران‌اند. زبان آن‌ها از شاخه اغوز زبان‌های ترکی است، اما تحت تأثیر ساختار زبان فارسی قرار گرفته است. آذری‌ها نقش مهمی در تاریخ سیاسی و اقتصادی ایران، به‌ویژه در دوران صفویه و پس از آن، ایفا کرده‌اند

کردها (Kurds) جمعیت: سومین گروه قومی ایران مناطق سکونت: کردستان، کرمانشاه، ایلام، بخش‌هایی از آذربایجان غربی و خراسان زبان: کردی (گویش‌های سورانی، کرمانجی، کلهری، لکی) دین: عمدتاً شیعه و سنی؛ اقلیت‌های ایزدی و علوی نیز وجود دارند توضیح علمی: کردها مردمانی ایرانی‌تبار و کوه‌نشین هستند که به زبان‌های کردی سخن می‌گویند. زبان کردی شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی شمال‌غربی است و از لحاظ ساختاری به فارسی باستان نزدیک است. کردها در حوزه‌های موسیقی، رقص، فولکلور و مقاومت‌های تاریخی سهم زیادی در هویت منطقه‌ای ایران داشته‌اند.

لرها (Lurs) جمعیت: جزو اقوام بزرگ غرب ایران مناطق سکونت: لرستان، ایلام، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، بخش‌هایی از خوزستان و اصفهان زبان: لری (گویش‌های بختیاری، لکی، مینجایی) دین: عمدتاً شیعه دوازده‌امامی توضیح علمی: لرها از اقوام ایرانی‌تبار هستند و زبان لری آن‌ها با فارسی نزدیکی بسیاری دارد. برخی زبان‌شناسان، لری را شاخه‌ای از زبان‌های جنوب‌غربی ایرانی می‌دانند. جامعه لری ساختار ایلی و عشایری داشته و نقش مهمی در فرهنگ ایلیاتی و مقاومت‌های محلی، به‌ویژه در دوران قاجار و پهلوی، ایفا کرده‌اند.

بلوچ‌ها (Baloch) جمعیت: یکی از اقوام شرقی ایران مناطق سکونت: استان سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان، شرق هرمزگان زبان: بلوچی (شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی شمال‌غربی) دین: عمدتاً سنی حنفی توضیح علمی: بلوچ‌ها قومی ایرانی‌تبار با پیشینه‌ای تاریخی در جنوب شرق ایران‌اند. زبان بلوچی، با وجود تأثیرپذیری از زبان‌های هندواروپایی و دراویدی، از شاخه‌های کهن زبان‌های ایرانی محسوب می‌شود. زندگی سنتی بلوچ‌ها بر پایه قبیله، کوچ‌نشینی، و ساختارهای طایفه‌ای استوار است. این قوم در تعاملات مرزی با پاکستان و افغانستان نیز نقش دارند

عرب‌ها (Arabs of Iran) جمعیت: اقلیت بزرگ قومی در جنوب غرب کشور مناطق سکونت: خوزستان، هرمزگان، بوشهر زبان: عربی (گویش‌های محلی) دین: عمدتاً شیعه دوازده‌امامی؛ اقلیت‌های سنی نیز وجود دارند توضیح علمی: عرب‌های ایران عمدتاً در نواحی مرزی خلیج فارس زندگی می‌کنند. زبان عربی آنان از گویش‌های جنوبی شبه‌جزیره عربستان تأثیر گرفته و در بسیاری از مناطق، با واژگان فارسی ترکیب شده است. این قوم پیوندهای فرهنگی و تاریخی متعددی با اعراب کشورهای همسایه داشته، و در بافت فرهنگی خوزستان و جنوب ایران نقش مؤثری ایفا کرده‌اند.