نردبانی برعکس ؛ نگاهی به اثر دانینگ کروگر

ما همیشه فکر می‌کنیم هرکس اعتماد‌به‌نفس داره، حتماً دانش یا مهارت کافی هم داره. اما روان‌شناسی چیز دیگه‌ای می‌گه. اثر دانینگ-کروگر پدیده‌ایه که در اون افراد کم‌دانش، اعتماد به نفس زیادی دارن و حتی از افراد متخصص هم مطمئن‌تر حرف می‌زنن. توی این پست، قراره با این پدیده بیشتر آشنا بشیم و ببینیم چطور زندگی روزمره‌مون رو تحت تأثیر قرار می‌ده.

در سال ۱۹۹۹، دو روان‌شناس به نام‌های دیوید دانینگ و جاستین کروگر از دانشگاه کرنل تصمیم گرفتن بررسی کنن چرا بعضی افراد با وجود دانش کم، خودشون رو ماهر می‌دونن. آزمایشی روی دانشجوها انجام دادن که در اون، عملکرد ضعیف‌ها فکر می‌کردن خیلی خوب عمل کردن. از اون‌جا بود که این اثر کشف شد و به اسم خودشون ثبت شد.

این اثر بیان می‌کنه: «افراد با دانش کم، به علت ناآگاهی از ناآگاهیشون، سطح توانایی خودشون رو بیش از حد واقعی ارزیابی می‌کنن.» در واقع، هرچقدر کم‌تر بدونیم، کم‌تر متوجه می‌شیم که چیزهای زیادی هست که نمی‌دونیم — و همین باعث می‌شه با اعتماد به نفس بالا اشتباه کنیم.

نمودار این اثر سه مرحله داره: 🔹 قلهٔ حماقت که فرد تازه‌کار اعتماد بالایی داره، 🔹 درهٔ ناامیدی که بعد از فهمیدن اشتباهات، اعتماد افت می‌کنه، 🔹 و شیب روشنگری که با افزایش دانش، اعتماد دوباره بالا می‌ره — اما این‌بار بر پایهٔ واقعیت.

🗣️: میشه در موردش چند مثال روزمره بزنی؟ حتماً دیدی کسی که تازه رانندگی یاد گرفته، ادعا می‌کنه بهتر از همه می‌تونه رانندگی کنه! یا در شبکه‌های اجتماعی، کسانی دربارهٔ مسائل علمی، سیاسی یا پزشکی نظر قطعی می‌دن، بدون تخصص. این‌ها مثال‌هایی کلاسیک از اثر دانینگ-کروگر هستن که روزانه باهاشون برخورد می‌کنیم.

🗣️:ایا همیشه مدرسه و دانشگاه متضاد این اثر عمل می‌کنند؟ در کلاس‌های درس، خیلی وقت‌ها دانشجویان تازه‌وارد، احساس می‌کنن که همه‌چیز رو می‌دونن — به‌ویژه وقتی برای اولین بار با یک موضوع آشنا می‌شن. این اعتماد‌به‌نفسِ زودرس باعث می‌شه نقدپذیری‌شون پایین بیاد یا سؤال نپرسن. در مقابل، اساتید باتجربه حتی با سال‌ها مطالعه، می‌دونن که هنوز خیلی چیزها برای کشف وجود داره و معمولاً متواضع‌تر رفتار می‌کنن. این تفاوت در برداشت، نمونه‌ای کلاسیک از دانینگ-کروگره: هرچه بیشتر بدونی، بیشتر متوجه نادانسته‌هات می‌شی.

مغز ما وقتی تازه چیزی رو یاد می‌گیره، تصور می‌کنه همه‌چیز رو فهمیده. چون هنوز درک عمیق نداره، احساس می‌کنه تسلط داره. اما افراد متخصص، به خاطر درک وسیع‌ترشون، محدودیت‌ها و پیچیدگی‌ها رو هم می‌بینن و محتاط‌تر می‌شن.

برای مقابله با اثر دانینگ-کروگر باید: ✔️ همیشه به یاد داشته باشیم که ممکنه چیزهایی باشن که نمی‌دونیم ✔️ از بازخورد گرفتن نترسیم ✔️ به یادگیری ادامه بدیم ✔️ فروتنی شناختی داشته باشیم — یعنی بپذیریم که احتمال اشتباه وجود داره

این اثر شباهت‌هایی با توهم دانش داره، که در اون افراد تصور می‌کنن اطلاعات کافی دارن ولی ندارن. همچنین با اثر هاله‌ای فرق داره، که ظاهر یا ویژگی خاصی باعث قضاوت نادرست دربارهٔ سایر ویژگی‌ها می‌شه. دانینگ-کروگر بیشتر به میزان دانش واقعی فرد و برداشتش از خودش مربوطه.