تمدن های گمشده!

١- تمدن گمشده‌ی دره سند – The Indus Valley Civilization در پاکستان. یکی از این تمدن‌های گمشده است که در زمان اوج خود به تمدن هاراپان (Harappan Civilization) شهرت داشت، یکی از بزرگ‌ترین معماری‌های جهان بوده و در زمره‌ی اولین سکونتگاه‌های شهری بزرگ در کل قاره بوده است. پیشرفت و رونق دره سند که در پاکستان امروزی واقع شده است به ۴۵٠٠ سال پیش برمی‌گردد و بعد از آن فراموش شده است و تا سال ١٩٢٠ که خرابه‌هایش در جست و جو‌های باستان شناسی کشف شد، فقط در افسانه‌های محلی موجود بوده است.اولین سیستم فاضلاب و تکنولوژی‌های پیشرفته همچون داروی معروف (Mohenjo Daro) موهنجو بخشی از این تمدن‌ها بوده‌اند. همچنین اسناد و مدارکی از مهارت‌های برجسته مانند ریاضیات، مهندسی و دندانپزشکی اولیه بخشی از این تمدن است. تمدن گمشده‌ی دره سند تقریبا ١۵٠٠ سال پیش از میلاد متروک و رها شده بود. به احتمال زیاد این تمدن گمشده به علت افول و فروپاشی کشاورزی به خاطر تغییرات آب و هوایی و تهاجم اقوام هندی و اروپایی از بین رفته است.

٢- امپراتوری خمر – The Khmer Empire در کامبوج.یکی دیگر از تمدن های گمشده تمدن خمر کامبوج بووه است که زمانی یکی از وسیع‌ترین امپراتوری‌های جنوب شرق آسیا بوده است. کشورهایی نظیر کامبوج، لائوس، ویتنام، میانمار و مالزی بخشی از این تمدن بوده‌اند. نام پایتخت امپراتوری خمر شهر آنکگور بوده که امروزه تمدن خمر با این نام شناخته می‌شود. تاریخ امپراتوری خمر به سال ٨٠٢ بعد از میلاد برمی‌گردد و از آن دوران هیچ اثر نوشتاری باقی نمانده است و فقط تعدادی سنگ نوشته در دسترس است. به این دلیل گزارش خارجی‌ها، حجاری‌های روی دیوار معابد و تحقیقات باستان‌شناسی دانش ما از این تمدن گمشده را تشکیل می‌دهد. آیین هندو و بودیسم اعتقادات خمرها را تشکیل می‌داد و آن‌ها برای عبادت خدای ویشنو برج‌ها و بناهای پیچیده دیگری از جمله آنگکور وات را ساخته بودند. احتمال می‌رود دلایل از بین رفتن این امپراتوری و شکست آنان در برابر تایلند در سال ١۴٣١ بعد از میلاد عواملی نظیر حملات بیگانگان، مرگ در اثر طاعون، بحران‌های مدیریت آب که بر محصول برنج تأثیر می‌گذاشت و نزاع بر سر قدرت میان خانواده‌های سلطنتی بوده است.

٣- آناسازی – The Anasazi در ایالات متحده آمریکاقوم باستانی پوئبلو (Pueblo Peoples) که امروزه به آناسازی معروف است در جنوب غربی آمریکا در منطقه‌ی چهارگوش یعنی در تقاطع ایالت‌های یوتا، نیومکزیکو، آریزونا وکلورادو سکونت داشته‌اند. ظهور تمدن آن‌ها حدود ١٢ قرن پیش از میلاد بود و ساختمان‌های ساخته شده از سنگ و خشت در طول دیواره‌های مانند کلیف پلس (Cliff Palace) در پارک ملی مساورد (Mesa Verde National Park)، ویرانه‌های کاخ سفید و پوئبلو بونیتو در حاشیه‌ی شمالی دره چاکو موجب حفظ شهرت آناسازی شده است. تکامل این معماری به دلیل شکل اقامتگا‌ه‌های چند طبقه‌ای حیرت‌آور بوده است که فقط با طناب یا نردبان در دسترس قرار می‌گرفت. اصل موضوع این است که قوم پوئلبو از بین نرفته‌اند ولی به دلایل نامعلوم محل زندگی خود را در قرن ١٢ و١٣ ترک کرده‌اند. بسیاری از محققان مدرن و پوئوبلو‌های مدرن که مدعی هستند پوئبلو‌های باستانی اجداد آن‌ها بوده‌اند، معتقدند علت پراکندگی این قوم باستانی جنگل‌زدایی، خشکسالی و درگیری‌های داخلی و جنگ بوده است.

۴- تمدن اولمک – The Olmec Civilization در مکزیکوراکروز (Veracruz) و تاباسکو (Tabasco) امروزی که در زمین‌های پست استوایی جنو مرکزی مکزیک واقع شده است یک تمدن کلمبیایی اولیه (Pre Volumbian) بود که عادت به خون‌ریزی و قربانی کردن انسان‌ها داشتند و مجسمه‌های غیر قابل باوری از سرها می‌ساختند. آن‌ها در اصل اساس دوره فرهنگی آمریکای میانه (Mesoamerican) را بنا کردند که بعدها تکمیل شد و مفهوم عدد صفر را اختراع کردند. شاید اولین تمدن گمشده‌ی نیم کره‌ی غربی تمدن گمشده‌ی اولمک باشد که موجب توسعه‌ی سیستم نوشتاری شد و به احتمال زیاد تقویم امریکا‌ی میانه و قطب‌ نما را اختراع کرده‌ است. تمدن اولمک حدود ١۵٠٠ سال قبل از میلاد وجود داشته و تا اواسط قرن ١٩ میلادی مورخان این تمدن را کشف نکرده بودند. شاید دلایل نابودی و انحطاط این تمدن تغییرا زیست محیطی ناشی از فوران‌های آتشفشانی، زلزله و فعالیت‌های کشاورزی ویرانگر باشد.

۵ – امپراتوری اکسومیت – The Aksumite Empire در اتیوپییکی از تمدن های گمشده در تاریخ، اکسومیت نام دارد. امپراتوری اکسومیت که با عنوان پادشا‌هی آکسوم نیز شناخته می‌شد از شرکای اصلی تجاری با امپراتوری‌های هند و روم باستان بود. مساحت حکومت امپراتوری اکسومیت در قرن ۴ پیش از میلاد از شمال شرقی آفریقا از جمله اتیوپی شروع می‌شد. به اعتقاد بعضی‌ها امپراتوری اکسومیت همان سرزمین ملکه سبا است. به احتمال زیاد رشد و توسعه آفریقای بومی باعث شد تا این امپراتوری یمن، شمال اتیوپی، شمال سودان و جنوب عربستان را در بر بگیرد. این امپراتوری از اولین حکومت‌هایی بود که به مسیحیت گرایش پیدا کرد و این امپراتوری الفبای مخصوص به خود را داشت و اهرم و ستون‌های بزرگی را بنا نمود که هرم ابلیسک که همچنان پابرجا است نمونه‌ای از آن است. انزوای اقتصادی به دلیل گسترش حکومت و تمدن اسلامی، تهاجم یا تغییرات آب و هوایی که الگوی سیلاب در رود نیل را تغییر داد از دلایل سقوط و نابودی امپراتوری آکسوم بوده است.

۶- تمدن باستان عصر مفرق – The Minoas Crete در جزیره کرتتا اوایل قرن بیستم تمدن عصر مفرغج جزیره کرت کشف نشده بود. این تمدن به دلیل نام پادشاه افسانه‌ای مینوس (Minos)، مینوآن (Minoan) نامیده می‌شد. اما بعد از آن ما با قطعات پازلی جذاب و سحرآمیز برخوردیم که شروع رشد و رونق آن مرتبط به بیش از ٧٠٠٠ سال پیش است. در دوران این حکومت مراکز تجاری با قدمت نزدیک به ٣٠٠٠ سال پیش از میلاد کاخ‌های غول‌پیکر با مهندسی عجیب و تمدنی پیشرفته وجود داشت که گاهی به خاطر حوادث طبیعی همچون فوران آتشفشان ترا (Thera Volcano) و زلزله به ناچار بازسازی هم می‌شدند. یکی از این کاخ‌های پیچیده که در پس آن افسانه‌ی مینوس هم وجود دارد به یک جاذبه‌ی گردشگری و محلی برای عاشقان باستان‌شناسی تبدیل شده است. به یک‌باره ١۴۵٠ سال پیش از میلاد، تمدن مینوآن به نابودی کشیده شد.

٧- کوکوتنی تریپلیانس – Cucuteni Trypillians در اوکراین و رومانیتمدن Cucuteni-Trypillians بزرگ‌ترین سکونتگاه‌ها در دوره نوسنگی اروپا را در اوکراین، مولداوی و رومانی پایه گذاری کرد. رونق گرفتن این تمدن سحرآمیز میان ۵۵٠٠ سال و ٢٧۵٠ سال پیش از میلاد بود. این تمدن را می‌توان با عادت‌ عجیب سوزاندن روستاهای خود بین ۶٠ تا ٨٠ سال و با سفال‌های منحصر به فردی که دارای نقش و نگار خاص هستند معرفی کرد و نکته‌ی جالب این است که روستاهای جدیدی روی خاکستر روستاهای سوزانده شده بنا می‌شدند. نزدیک به ٢۵٠٠ محوطه باستان شناسی Cucuteni-Trypillian مورد شناسایی قرار گرفته که از قبیل آن‌ها محوطه‌ای بود که ممکن است قدیمی‌ترین مکان استخراج نمک در جهان باشد. Cucuteni-Trypillians شاید به واسطه‌ی تغییرات آب و هوایی از بین رفته باشد‌؛ اما نظریه‌های دیگر نشان می‌دهد که ترکیب شدن آن‌ها با تمدن‌های دیگر علت از بین رفتن این فرهنگ بوده‌است.

٨- نبطیان یا نبطی‌ها – Nabteans در اردناز دیگر تمدن های گمشده در طول تاریخ می‌توان به نبطیان اشاره کرد. شروع تمدن نبطیان قرن ششم پیش از میلاد بود. این تمدن از شمال عربستان و از جنوب کنعان را در برمی‌گرفت. نبطی‌ها مهاجرت خود را رفته رفته از عربستان شروع کردند. آن‌ها به زبان آرامی صحبت می‌کردند. شهر هیجان‌انگیز پترا (Petra) میراث آن‌ها را به تصویر در آورد. دلایل گسترش و رشد این تمدن، مهارت آن‌ها در مهندسی آب، مدیریت یک سیستم پیچیده از سدها، کانال‌ها و مخازن بود. تاکنون قسمت کمی از فرهنگ آن‌ها شناخته شده ولی ادبیات نوشته شده‌ای از آن‌ها در دسترس نیست. نبطی‌ها به دلایل نامعلومی در حدود قرن ۴ پترا را ترک کردند. کارشناسان باستان شناسی بر این باور هستند که این تمدن با گذشت قرن‌ها به گروه‌های مختلفی از دهقانان یونانی تقسیم شدند و نهایت این امر گرایش آن‌ها به سمت دین مسیحیت بود و بعد از آن مهاجمان عرب این مناطق را فتح کردند.

٩- کاهوکیا – Cahokia در ایالت متحده آمریکا.تعداد کمی از آمریکایی‌ها آگاه هستند‌ که در ایالت ایلنوی بقایای یک تمدن باستانی گمشده وجود دارد. تپه‌های کاهوکیا (Cahokia Mounds) که شامل تمدن بومی فرهنگی می‌سی‌سی‌پی (Mississippian Culture) می‌شود به حدود ۵٨٠ سال بعد از میلاد برمی‌گردد و طرف دیگر رودخانه می‌سی‌سی‌پی در سنت لوئیس، میسوری قرار دارد. نوشته و مکتوب محافظت شده‌ای از ساکنان کاهو‌کیا در دسترس قرار ندارد. اما این میراث جهانی به واسطه‌ی مجسمه‌های سفالی و دیگر ابزار آلات ابتدایی حفظ شده است. کاهوکیا با جمعیت بیش از ۴٠ هزار نفر یکی از بزرگ‌ترین مراکز شهرنشینی در این منطقه بوده است، یعنی بیشتر از جمعیت هر شهر آمریکا تا فیلادلفیا در حدود سال ١٧٨٠ میلادی یا بیشتر از جمعیت لندن درسال ١٢۵٠ میلادی. نابودی کاهوکیا به صد سال پیش از رسیدن اروپاییان به آمریکای شمالی برمی‌گردد. ممکن است عوامل زیست محیطی یا حمله‌ی مردم دیگر تمدن‌ها موجب از بین رفتن این تمدن شده باشد.

١٠- تمدن موکنای – Mycenaean Civilization در یونانموکنای مجموعه‌ای گسترش یافته از تمدن یونان بود و بر خلاف مینوآن‌ها که قبل از میسین‌ها می‌زیستند فقط به واسطه‌ی تجارت رونق نیافتند. اوج تمدن موکنای همزمان با ناپدید شدن مینوآن‌ها بود. این تمدن که در حدود ١١٠٠ سال پیش از میلاد نابود شد به مدت پنج قرن تحت سلطه بود. افسانه هلنی، یونانی (Hellenic Legend) اعتقاد دارد که احتمالا موکنای تروی اساطیری را شکست داده و در نقاط دوری از لندن مصنوعات این امپراتوری پیدا شده است. چه بر سر این تمدن اقتصادی و فرهنگی ثروتمند که آمیخته با هنر ، معماری و مصنوعات مختلف بود آمده‌ است؟ بسیاری از کارشناسان معتقدند که علت نابودی آن‌ها یا هجوم خارجی‌ها بوده یا جنگ‌های داخلی بوده است ؛ اما این احتمال وجود دارد که آن‌ها به واسطه‌ی بلاهای طبیعی از بین رفته‌ باشند.

١١- تمدن موچه – Moche Civilization در پروشاید لفظ امپراتوری برای تمدن موچه مناسب نباشد؛ موچه بیشتر سبک زندگی مردمی با فرهنگ مشترک است که جامعه‌‌ای با تمرکز روی کشاورزی و زراعت به همراه مهندسی‌های پیچیده‌ای از کاخ‌ها ، اهرام مختلف و کنال‌های آبیاری در سواحل شمالی پرو بین سال‌های ١٠٠ تا ٨٠٠ میلادی را تشکیل می‌داد. یک اتاق یا تالار که گویا برای قربانی کردن انسان‌ها استفاده می‌شد و آثار انسان‌ها در آن وجود داشت در سال ٢٠٠۶ کشف شد. در مورد دلایل از بین رفتن تمدن موچه فرضیه‌های مختلفی وجود دارد؛ اما تأثیرات ال نینو (El Nino)، یک الگوی آب و هوایی شدید با توالی جاری شدن سیل و خشکسالی از رایج‌ترین توضیحات در این مورد است. شاید موچه‌ای‌ها برای دلجویی از خدای خود این تلاش‌های خونین را انجام داده‌اند.

١٢- فرهنگ کلوویس – Clovis Culture در آمریکای شمالیو اما یکی دیگر از تمدن های گمشده در تاریخ ، کلوویس است. در مورد فرهنگ کلوویس شناخت اندکی وجود دارد. در ابتدا تصور می‌شد اولین ساکنان انسانی در آمریکای شمالی مردمان سرخپوست هندی (Paleo Indian) باشند. محققان به طور اتفاقی ساخته‌های بشر را در نزدیکی کلویس در نیومکزیکو پیدا کرده‌اند که طبق آزمایش‌های صورت گرفته این سازه‌ها مربوط به ١٣۵٠٠ سال پیش بوده است. اما قدمت در نظر گرفته شده که به بیش از ١٠ هزار سال پیش باز می‌گردد غیر قابل اعتماد است. تنها سرنخ‌های ما از کلوویس سازه‌هایی مانند تیغه‌های سنگی و استخوانی می‌باشد. اما دلیل ناپدید شدن غیر منتظره‌ی کلوویس چه چیزی بوده است؟ عده‌ای معتقدند که منابع غذایی کلوویس‌ها به علت شکار بیش از حد از بین رفته‌ است و شاید علت آن بیماری یا تغییرات آب و هوایی بوده است.