آشنایی با تمدن شهر سوخته

شهر سوخته یکی از تمدن‌های باستانی موجود در ایران است که سال‌هاست توجه باستان‌شناسان سراسر دنیا و حتی مردم عادی را به خود جلب کرده است. این شهر باستانی که در استان سیستان و بلوچستان واقع شده از زمان اولین اکتشافات در آن تا به امروز شگفتی‌های تازه‌ای با خود به همراه داشته. شهر سوخته سیستان که جز میراث‌فرهنگی یونسکو هم هست تنها منطقه باستانی در ایران است که از زمان قاجار تا به امروز محل کاوش تاریخی بوده و این مطالعات و بررسی‌های تاریخی در آن هیچگاه متوقف نشده. اما چرا به این محل شهر سوخته می‌گویند؟

معرفی شهر سوخته شهر سوخته شهری باستانی است که در استان سیستان و بلوچستان بین رودهای هامون و هیرمند و در ۵۰ کیلومتری جنوب شهر زابل واقع شده. این شهر در حقیقت در منتهی‌الیه شرق ایران و در نزدیکی مرز ایران و افغانستان قرار گرفته و با شهر زاهدان ۱۷۰ کیلومتر فاصله دارد. قدمت این شهر تاریخی به چیزی حدود ۵۰۰۰ سال پیش می‌رسد. این شهر که به «شهر اولین‌ها» (به دلیل کشف بسیاری از اولین‌ها در تاریخ بشر در این منطقه) و «شهر علم» و «شهر هنر» و «شهر صلح» هم معروف است هم‌زمان با تمدن جیرفت و عصر مفرغ در فلات ایران و پیش از مهاجرت اقوام آریایی به این سرزمین وجود داشته.

به دلیل یافت‌شدن برخی لوح‌نبشته‌های عیلامی برخی این تمدن را به عیلامیان نسبت می‌دهند اما در کتیبه‌های سومری از تمدنی به نام «آراتا» با تزیینات لاجوردی و برج‌های باشکوه یاد شده که بسیاری آن را به شهر سوخته سیستان مربوط می‌دانند

کشف شهر سوخته شاید برایتان سؤال باشد که چه کسی اولین‌بار شهر سوخته این منطقه اسرارآمیز را کشف کرد؟ بعضی بر این باورند که اولین‌بار فردی انگلیسی این محوطه تاریخی را کشف کرد. اما به نظر می‌رسد اولین کاشف این منطقه شخصی مجارستانی به نام «سر اورل اشتین» بوده. همان فردی که غار هزار بودا در چین را هم کشف کرده و در واقع کاشف قدیمی‌ترین کتاب چاپ شده تاریخ هم بوده. او که برای انگلیسی‌ها کار می‌کرد در سال ۱۹۳۷ این شهر باستانی را کشف کرد. پس از آن باستان‌شناسان ایتالیایی به سرپرستی «مارتیسو توزی» از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ به کاوش در این منطقه مشغول شدند.

قصه ی شهر سوخته=در حقیقت چیزی حدود ۴۰۰۰ سال پیش مردمی که به‌تازگی یک‌جانشینی را یاد گرفته بودند (و منشأ آنها هنوز کاملاً مشخص نیست) به این منطقه حاصلخیز که از نظر جغرافیایی پلی بود بین شبه‌قاره هند و فلات ایران آمدند و شهری بسیار پیشرفته را بنا کردند. مساحت شهر سوخته سیستان حدود ۲۸۰ هکتار بوده و مردم در چهار دوره تاریخی در آن زندگی کرده‌اند

چرا شهر سوخته از بین رفت؟ شاید شما هم کنجکاو باشید تا بدانید شهری با این تمدن پیشرفته و مترقی در زمان خود چرا خالی از سکنه شده و از بین رفت؟ با وجود این که هیچکس هنوز نمی‌تواند با قطعیت درباره علل نابودی شهر سوخته سیستان چیزی بگوید اما می‌توان حدس‌هایی زد. عوامل محیطی، تغییرات اقلیمی، تحولات روابط تجارت جهانی در اواخر هزاره سوم قبل از میلاد، حمله اقوام همسایه، تغییر مسیر رود هیرمند، سیل و آتش‌سوزی از جمله تئوری‌هایی هستند که باستان‌شناسان برای نابودی این شهر عنوان می‌کنند

چرا شهر سوخته؟ حالا که قدری با این محوطه تاریخی آشنا شدیم بهتر است برگردیم به سؤال اصلی این پست. چرا به این محل شهر سوخته می‌گویند؟ گفته می‌شود اولین باری که کاوشگران با این منطقه باستانی مواجه شدند روی سطوح و برج و باروی شهر لایه‌ای خاکستر نشسته بود. به همین دلیل آنها در نگاه اول تصور کردند این شهر در آتش سوخته بوده و عنوان شهر سوخته را به آن دادند

شهر صلح همان‌طور که پیش‌تر گفتیم یکی از عناوینی که برای این شهر اسرارآمیز باستانی به کار می‌برند شهر صلح است. اما به چه دلیل به این شهر، شهر صلح می‌گویند؟ بر خلاف آن چه بعضی درباره نابودی شهر سوخته می‌گویند که همان جنگ و حمله اقوام همسایه و آتش‌زدن شهر به دست آنهاست، تاکنون هیچ‌گونه ابزارآلات جنگی از این شهر به دست نیامده! همچنین این شهر هیچ دروازه‌ای نداشته و این نشانگر ارتباط خوب آن با شهرها و تمدن‌های همسایه بوده. پس تئوری جنگ و جنگاور بودن این مردم از اساس نادرست است. به‌دست‌نیامدن هیچ‌گونه آلات مربوط به جنگ از این شهر نشانگر صلح‌جو بودن مردم ساکن در آن است و علت نامیدن آن با عبارت شهر صلح هم همین است.

اولین چشم مصنوعی در دنیا! یکی دیگر از عجایب بسیار معروف شهر سوخته سیستان، پیداشدن اولین چشم مصنوعی جهان در آن است. از کاوش‌های گورستان این محوطه استخوان‌های زنی حدوداً ۲۵ تا ۳۰ساله که قد بلندی داشته و تنومند هم بوده پیدا شد. در ناحیه چشم این زن چشمی مصنوعی ساخته شده از قیر و نوعی چربی حیوانی با مفتول‌های طلایی برای ساخت مویرگ‌ها پیدا شد. به نظر می‌رسد این زن از ساکنان بومی نبوده و از جایی دیگر به این شهر آمده بوده است.

اولین جراحی جمجمه در دنیا! شاید برایتان جالب باشد بدانید که آثار اولین جراحی جمجمه در دنیا هم در این شهر یافت شده. در حقیقت در کاوش‌های منطقه گورستان این شهر استخوان‌های دختری ۱۳ساله کشف شده که بر روی جمجمه‌اش آثار جراحی وجود داشته. این دختر تا چندین ماه بعد این جراحی زنده مانده بوده چرا که آثار ترمیم استخوان هم بر جمجمه‌اش یافت شده.

اولین انیمیشن دنیا! این یکی قطعاً عجیب‌ترین مورد در لیست عجایب این شهر است. بهتر است بدانید آن چه تحت عنوان انیمیشن در اینجا از آن حرف می‌زنیم فیلم انیمیشن نیست بلکه توهم حرکت با تکان‌دادن یک جام است. در واقع جامی از شهر سوخته کشف شده که روی آن نقوشی نقش شده‌اند که وقتی جام را حرکت می‌دهیم توهم حرکت ایجاد می‌شود. این جام با نقوش حیوانی شبیه به گوزن روی آن در حال حاضر در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.

اولین تخته‌نرد دنیا! یکی دیگر از شگفتی‌های یافت شده در منطقه شهر سوخته سیستان، بازی‌ای شبیه به تخته‌نرد است. این بازی قدیمی‌ترین مجموعه بازی کامل کشف شده در دنیاست که چیزی حدود ۴۷۰۰ سال قدمت دارد. این بازی شامل ۲۷ مهره و ۴ تاس مختلف بوده و قوانین باستانی گوناگونی داشته که آن را به کامل‌ترین بازی فکری دنیا در جهان باستان تبدیل کرده.