آیا مغز قبل اینکه بفهمی،تصمیم میگیره؟

در ادامه ی پست به این سوال جواب میدیم

مغز انسان چیزی ثابت و از قبل‌تعیین‌شده نیست؛ برخلاف چیزی که سال‌ها فکر می‌کردن، مغز ما بعد از کودکی «قفل» نمی‌شه. علم امروز ثابت کرده که مغز تا آخر عمر در حال تغییره. این یعنی هر فکر، هر تجربه، هر عادتی که داریم، واقعاً داره ساختار فیزیکی مغزمون رو عوض می‌کنه. به این توانایی مغز برای تغییر دادن خودش، می‌گن نوروپلاستیسیته.

داخل مغز ما میلیاردها سلول عصبی وجود داره که با هم ارتباط برقرار می‌کنن. این ارتباط‌ها از طریق مسیرهایی انجام می‌شه که بهشون می‌گن «اتصالات عصبی». هر بار که کاری رو تکرار می‌کنی، مثلاً زیاد نگران می‌شی، زیاد تمرکز می‌کنی، زیاد درس می‌خونی، یا حتی زیاد منفی فکر می‌کنی، در واقع داری یه مسیر خاص رو تو مغزت قوی‌تر می‌کنی. مغز شبیه یه جنگله؛ هر مسیری که بیشتر ازش رد می‌شی، واضح‌تر و عمیق‌تر می‌شه و مسیرهایی که استفاده نمی‌شن، کم‌کم محو می‌شن.

برای همین عادت‌ها این‌قدر قدرت دارن. چون مغز یاد می‌گیره انرژی کمتری برای کارهای تکراری مصرف کنه. اگه عادت به اهمال‌کاری داشته باشی، مغزت توش حرفه‌ای می‌شه. اگه عادت به تمرکز داشته باشی، مغزت تو اون هم قوی می‌شه. این موضوع فقط روانی نیست، کاملاً فیزیکیه؛ یعنی واقعاً سیم‌کشی مغز داره تغییر می‌کنه.

نکته شگفت‌انگیز اینجاست که حتی بعد از آسیب‌های مغزی هم، مغز می‌تونه خودش رو بازسازی کنه. در افرادی که سکته مغزی کردن یا بخشی از مغزشون آسیب دیده، دیده شده که قسمت‌های سالم مغز می‌تونن وظایف بخش آسیب‌دیده رو یاد بگیرن. این یعنی مغز از روی اجبار هم می‌تونه خودش رو دوباره برنامه‌ریزی کنه.

یادگیری دقیقاً بر اساس همین خاصیته. وقتی چیز جدیدی یاد می‌گیری، در ابتدا سخته، چون مسیر عصبی مربوط بهش هنوز ضعیفه. ولی با تمرین، این مسیر ضخیم‌تر و سریع‌تر می‌شه. به همین دلیله که اول رانندگی خیلی تمرکز می‌خواد، ولی بعد از مدتی ناخودآگاه انجامش می‌دی. مغز یاد گرفته و مسیر رو بهینه کرده.

حتی افکار ما هم بی‌تأثیر نیستن. تحقیقات نشون داده فکر کردن مداوم به یک موضوع، حتی بدون انجام فیزیکی اون، می‌تونه مسیرهای عصبی رو تقویت کنه. برای همین تصویرسازی ذهنی، مدیتیشن و تمرکز آگاهانه می‌تونن واقعاً عملکرد مغز رو تغییر بدن. مغز تفاوت خیلی زیادی بین «تجربه واقعی» و «تجربه ذهنی تکرارشده» قائل نمی‌شه.

از اون طرف، استرس مزمن، ترس طولانی‌مدت و اضطراب مداوم می‌تونن مغز رو به سمتی شکل بدن که همیشه آماده خطر باشه. این باعث می‌شه تمرکز کم بشه، حافظه ضعیف‌تر بشه و تصمیم‌گیری سخت‌تر. یعنی نه‌تنها رفتار، بلکه حالت ذهنی ما هم داره مغزمون رو می‌سازه.

خبر خوب اینه که چون مغز انعطاف‌پذیره، هیچ‌وقت برای تغییر دیر نیست. مهم نیست چند سالته یا قبلاً چه عادت‌هایی داشتی؛ با تکرار آگاهانه، می‌تونی مسیرهای جدید بسازی و مسیرهای قدیمی رو ضعیف کنی. مغز همیشه دنبال صرفه‌جویی انرژیه و هر چیزی که بیشتر استفاده بشه رو ترجیح می‌ده.

در واقع، ما هر روز داریم مغزمون رو می‌سازیم؛ با چیزهایی که می‌خونیم، چیزهایی که می‌بینیم، حرف‌هایی که به خودمون می‌زنیم و کارهایی که تکرار می‌کنیم. مغز حافظه‌ای از انتخاب‌های ماست، نه سرنوشت از پیش نوشته‌شده.