تاریخچه مدرسه در ایران؛ از مکتب‌خانه تا مدارس امروزی

آموزش و یادگیری یکی از نشانه‌های رشد و تمدن هر جامعه است. در ایران، نظام آموزشی از شکل‌های بسیار ساده و سنتی آغاز شد و با گذر زمان به صورت رسمی و مدرن درآمد. مسیر تحول مدرسه در ایران، درواقع داستانی از دگرگونی فرهنگی، اجتماعی و علمی مردم کشور است.

۱. مکتب‌خانه‌ها؛ نخستین شکل آموزش در ایران تا پیش از قرن سیزدهم هجری شمسی، آموزش در ایران در مکان‌هایی به نام مکتب‌خانه انجام می‌شد. در مکتب‌خانه‌ها معمولاً کودکان نشسته بر زمین، زیر نظر ملا یا آخوند محل خواندن قرآن، نوشتن، و حساب را فرا می‌گرفتند. ◉آموزش در این دوران محدود بود و بیشتر جنبه اخلاقی و دینی داشت. ◉دختران معمولاً از آموزش رسمی محروم بودند و فقط در خانواده‌های خاص درس می‌خواندند. ◉ مکتب‌خانه‌ها فضای ساده‌ای داشتند و چیزی به نام میز و تخته‌سیاه وجود نداشت.

۲. دارالفنون؛ شروع آموزش نوین در ایران در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار و به کوشش میرزا تقی‌خان امیرکبیر، نخستین مدرسه مدرن ایران به نام دارالفنون در تهران تأسیس شد (سال ۱۲۳۰ هجری شمسی). این رویداد نقطه عطفی در تاریخ آموزش ایران بود، چراکه برای نخستین بار: ◉درس‌های علمی مانند مهندسی، پزشکی، ریاضیات و فیزیک آموزش داده شد. ◉معلمان از کشورهای اروپا (اتریش و فرانسه) به ایران آمدند. ◉دارالفنون زمینه را برای ایجاد دانشگاه‌ها و نهادهای آموزشی بعدی فراهم کرد. دارالفنون نه‌تنها مرکزی برای آموزش علم بود، بلکه محل تربیت افرادی شد که بعدها از روشنفکران و اصلاح‌طلبان بزرگ ایران شدند.

۳. گسترش مدارس در دوره پهلوی در دوران پهلوی اول، آموزش شکل رسمی و سراسری به خود گرفت. وزارت معارف تأسیس شد و مدارسی برای دختران و پسران در شهرها ساخته شدند. ویژگی‌های این دوره: ◉تدوین کتاب‌های درسی واحد. ◉آموزش اجباری و رایگان در سطح ابتدایی. ◉ساخت مدارس بزرگ و مجهز در شهرهای ایران. در این زمان، پوشیدن لباس فرم و استفاده از تخته‌سیاه رایج شد و آموزش حرفه‌ای‌تر گردید.

۴. مدرسه پس از انقلاب اسلامی پس از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷، آموزش توجه بیشتری به جنبه‌های فرهنگی، اخلاقی و دینی یافت. از مهم‌ترین تغییرات این دوره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: ◉آموزش رایگان برای همه دانش‌آموزان. ◉گسترش مدارس در مناطق محروم. ◉ایجاد مدارس نمونه، تیزهوشان و غیرانتفاعی. ◉پایه‌گذاری طرح‌های آموزشی جدید در سطح متوسطه و دانشگاهی. در دهه‌های اخیر، مدارس هوشمند و آموزش مجازی به‌ویژه پس از همه‌گیری کرونا، نشانه آغاز دوران تازه‌ای در آموزش ایران هستند.