گیاهان سمی‌ و خطرناک

گیاهان برخلاف حیوانات، گزینه فرار را ندارند؛ بنابراین، باید بر راه‌های دیگری برای محافظت از خود تکیه کنند. این موارد ممکن است شامل دفاع‌های فیزیکی مانند خار باشد، اما همچنین می‌تواند شامل تولید توکسین‌ها یعنی مجموعه‌ای از مواد شیمیایی باشد که می‌تواند در موجودی که آن را می‌خورد، موجب طیف وسیعی از واکنش‌ها از ناراحتی خفیف تا مرگ شود. گیاهان سمی در فرهنگ انسانی نیز جایگاه بسیار مهم و کاربردهای مختلفی از کاربردهای کشنده گرفته تا استفاده‌های دارویی دارند.

شابیزک، نام علمی: Atropa belladonna

شاید معروف‌ترین گیاه مرگبار در فهرست ما آتروپا بلادونا (عروسک پشت‌پرده یا بلادون) باشد که نام سایه شب کشنده برازنده‌ی آن است. این گیاه سمی به همان خانواده‌ای تعلق دارد که گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی و بادنجان نیز به آن تعلق دارند و در سراسر اروپا و همچنین در آفریقای شمالی، غرب آسیا و بخش‌هایی از ایالات متحده و کانادا مشاهده می‌شود. با اینکه شابیزک یکی از سمی‌ترین گیاهان شناخته‌شده است و حتی ۱۰ عدد از توت‌های از آن می‌تواند فرد بالغی را از پای درآورد، نامش از استفاده از آن به‌عنوان یک محصول زیبایی می‌آید (بلادونا در ایتالیایی به معنای زن زیبا است). قطره‌های تهیه‌شده از این گیاه برای گشاد کردن مردمک چشم استفاده می‌شد تا چشم زنان بزرگ‌تر، درخشان‌تر و جذاب‌تر به‌نظر برسد. خوشبختانه امروزه به علت اثرات نامطلوبی مانند انحرافات بینایی و حتی نابینایی، این کار به‌ندرت انجام می‌شود.

تنباکو، نام علمی: Nicotiana tabacum

یکی از معروف‌ترین و برای برخی از مردم، محبوب‌ترین گیاهان همچنین یکی از سمی‌ترین گیاهان است. تنباکو (نیکوتیانا تاباکوم) در جهان بیش از هر گیاه غیرغذایی دیگری به‌طور تجاری کشت می‌شود و طبق برآوردها، در سال ۲۰۲۰ توسط ۲۲/۳ درصد از جمعیت جهان مصرف می‌شد. با وجود این محبوبیت، تمام بخش‌های این گیاه خصوصا برگ‌های آن حاوی آلکالوئیدهای سمی نیکوتین و آنابازین است. تنباکو به‌عنوان سم قلبی شناخته می‌شود و اگر مستقیما خورده شود، ممکن است حتی موجب مرگ شود. البته مصرف تنباکو به‌طور غیرمستقیم هم خطرناک است و طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، هر سال موجب مرگ ۸ میلیون نفر می‌شود که عمدتاً پیامدی از مصرف آن به شکل دود است. این گیاه قطعا لایق حضور در فهرست گیاهان مرگبار ما است.

سیبچه مرگ، نام علمی: Hippomane mancinella

کشنده بودن این درخت با نام اسپانیایی آن یعنی manzanilla de la muerte آشکار می‌شود که به معنای سیب کوچک مرگ است. مانچینیل در مناطق گرمسیری قاره آمریکا یافت می‌شود و به دلیل خوبی به خطرناک‌ترین درخت جهان معروف است. هر قسمتی از درخت مانچینیل، از پوست گرفته تا شیره آن بسیار سمی است. میوه‌ها به‌عنوان بخشی از درخت که بیشتر از بخش‌های دیگر نادانسته خورده می‌شود، از همه خطرناک‌تر هستند. فقط گاز کوچکی از سیبچه‌های سبزرنگ آن می‌تواند موجب دردی جانکاه و حتی مرگ شود. حتی ایستادن زیر سایه‌ی این درخت در مواقع بارانی خطرناک است، زیرا شیره‌ای که از آن می‌چکد، موجب سوختگی و تاول زدن پوست می‌شود.

زنبق دره، نام علمی: Convallaria majalis

زیبا، خوش بو ... و سمی. زنبقِ دره، گیاه گلدار گران‌قیمتی است که به خاطر رایحه خوب و لطیفی که دارد، به‌عنوان نماد عشق و خوشبختی مشهور است (این گل حتی در دسته گل عروسی کیت میدلتون دیده می‌شد). اما زنبق دره درواقع بسیار سمی است. علت سمی بودن زنبق دره غلظت بالای گلیکوزیدهای قلبی است و گل‌ها و توت‌های قرمز جذاب آن در صورتی که خورده شود، می‌تواند کشنده باشد. همچون بسیاری از گیاهان سمی دیگر، زنبق دره برای قرن‌ها در طب سنتی و برای موارد مختلفی از درمان فرضی برای نقرس گرفته تا درمانی برای لالی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

خرزهره، نام علمی: Nerium oleander

یکی دیگر از گل‌های زیبا اما سمی خرزهره است. خرزهره که به خاطر گل‌های جذاب آن شناخته شده است و توسط نقاشان مختلفی از گوستاو کلیمت گرفته تا وَن گوگ به تصویر کشیده شده است، سرشار از سم است. خرزهره هم مانند زنبق دره حاوی گلیکوزیدهای قلبی سمی است. اما این گیاه طعم بسیار تلخی دارد، بنابراین افراد برای خوردن آن وسوسه نمی‌شوند و مسمومیت با گل خرزهره نادر است. گیاه خرزهره تاریخچه بسیار طولانی از کاشت دارد و پلینی بزرگ در اثر مشهور خود « تاریخ طبیعی»، در سال ۷۷ میلادی درمورد خواص سمی آن نوشته است. البته در این کتاب به‌طور مشکوکی درمورد مفید بودن آن به‌عنوان پادزهری برای مارگزیدگی صحبت شده است، درحالی‌که واقعیت این است که این کار احتمالا موجب مرگ سریع‌تر خواهد شد.

چشم خرچنگی، نام علمی: Abrus precatorius

دانه‌های قرمزرنگ گیاه چشم خرچنگی به شدت سمی است. این گیاه بالارونده که به خانواده باقلائیان (Fabaceae) تعلق دارد، بومی آسیا و استرالیا است، اما در سایر نقاط جهان ازجمله بخش‌هایی از منطقه کارائیب و ایالات متحده نیز به‌عنوان گونه مهاجم وجود دارد. گیاه چشم خرچنگی به‌عنوان گیاهی زینتی محبوب است، اما همچنین در کشورهای مختلف از اهمیت فرهنگی و مذهبی نیز برخوردار است. برای مثال، در ترینیداد مهره‌های قرمز روشن آن را در دسته‌بندهایی قرار می‌دهند و برای دفع ارواح شیطانی از آن استفاده می‌کنند. این درحالی است که خوردن یک دانه از آن هم می‌تواند کشنده باشد. سمی بودن چشم خرچنگی به حدی است که از دیرباز اندکی از خمیر بذر آن برای کشتار غیرقانونی گاوها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

درخت خودکشی، نام علمی Cerbera odollam

درخت خودکشی که بومی جنوب و جنوب شرقی آسیا است، میوه بسیار سمی به بار می‌آورد که خوردن آن می‌تواند موجب ایست قلبی شود. از این گیاه هم برای قتل و هم برای خودکشی استفاده شده است. مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۴ نشان داد که میوه درخت خودکشی مسئول حدود یک مرگ در هفته در ایالت کِرالا در جنوب هند است و مرگ‌ها عمدتا از نوع خودکشی است. محبوبیت آن به عنوان سلاح قتل از این واقعیت ناشی می‌شود که تشخیص آن در کالبدشکافی دشوار است و طعم آن را می‌توان با ادویه‌های قوی پنهان کرد.

آبچکان، نام علمی: Oenanthe crocata

گیاه دیگری که نامی وحشتناک و داستانی حتی وحشتناک‌تر دارد، آبچکان است که به «انگشتان مرد مُرده» نیز معروف است. این گیاه از خانواده هویج است و اگرچه گزارش شده است که طعم خوشایندی دارد، قطعا چیزی است نباید آن را به غذای خود اضافه کنید. تصور می‌شود که گیاه آبچکان ممکن است موجب رواج اصطلاح «لبخند ساردینی» یا «لبخند کزازی» شده باشد، زیرا مسمومیت با این گیاه (علاوه بر روی‌هم‌افتادگی ریه، خونریزی مغز و مرگ) موجب اسپاسم عضلات صورت می‌شود و جسدی با لبخندی آشکار برجای می‌گذارد. این باور وجود دارد که بخش «ساردینی» این نام از استفاده از این گیاه برای کشتن آیینی سالخوردگان و جنایتکاران در ساردنیا باستان آمده باشد.

اقونیطون جنس Aconitum

اقونیطون که نام‌های دیگری مانند یا گرگ‌کُش، موش‌کش، پلنگ‌کش یا کلاه شیطان دارد، درواقع یک جنس کامل از گیاهان است و به یک گونه خاص اشاره ندارد. تقریبا کل اعضای این جنس بسیار سمی هستند، اما به رغم این موضوع گل‌های بلند بنفش آبی آن‌ها موجب می‌شود که مورد توجه باغبانان و گل‌فروشان قرار گیرد. سم مشتق‌شده از اقونیطون آکونیت نامیده می‌شود و در چندین منطقه از جهان به‌عنوان سم پیکان برای شکار بزکوهی و خرس‌ مورد استفاده قرار می‌گرفته است. همچنین از آن در آزمایش‌های تاریخی وحشتناک پزشکی در انسان استفاده شده است. در سال ۱۵۲۴، پاپ کلِمِنت هفتم سم اقونیطون را به‌طور عمدی روی دو زندانی به کار برد تا اثربخشی یک پادزهر بالقوه را آزمایش کند. زندانی که پادزهر را دریافت کرد، جان سالم به در بُرد و به جای اعدام مشمول حکم حبس ابد شد. زندانی دیگر که پادزهر را دریافت نکرد، با درد جانکاهی مرد.

تاتوره، جنس Datura

یکی دیگر از جنس‌های کشنده و خطرناک گیاهان، تاتوره است که با نام‌های سیب شیطان، سیب دیوانه، شیپور شیطان و زنگ جهنم نیز شناخته می‌شود. همه گونه‌های این جنس بسیار سمی و به‌طور بالقوه فعال‌کننده روان (سایکواکتیو) هستند. ویژگی‌های توهم‌زای آن‌ها موجب شده است توسط بومیان قاره آمریکا برای القای الهام و رفتن به سفر معنوی استفاده شود. اگرچه این کار می‌تواند بسیار خطرناک باشد، زیرا تفاوت بین دوز تفننی و دوز کشنده بسیار اندک است. فقط دانش عمیق از خواص آن می‌تواند آن را به تجربه‌ای ایمن تبدیل کند. این گیاهان همچنین با جادوگری در غرب مرتبط بوده‌اند و گفته می‌شود که جادوگران از آن‌ها در ضمادهای توهم‌زای خود استفاده می‌کردند.